Hinsegin dagar í Reykjavík - 01.08.2022, Síða 29

Við Tyrfingur kynntumst í Listaháskóla
Íslands fyrir röskum áratug,
bekkjarfélagar í námi sem þá kallaðist
Fræði og framkvæmd, nú
Sviðshöfundabraut. Skömmu eftir að við
hittumst spurði hann mig: „Ertu ekki
örugglega lessa?“ Tyrfingur orðar hlutina
umbúðarlaust en til að gæta sanngirni þá
var ég í vesti með einstaklega ljótt brúnt
bindi. Við urðum strax vinir.

Leikskáldið Tyrfing Tyrfingsson þarf varla
að kynna fyrir Íslendingum. Stundum
kallaður enfant terrible íslenska
leikhússins en sjálfur talar hann um sig
sem kynvilling og „mikla persónu“. Leikrit
hans stuða áhorfendur en vekja þá líka til
að íhuga og endurmeta lífið og lífsgildin,
fá okkur til að hlæja og gráta (stundum
gráta af hlátri). Tyrfingur skrifar um fólk á
jaðrinum, fólk sem hefur ýmist hrakist
þangað af eigin völdum eða annarra, en
hann fyrirlítur það ekki, heldur rannsakar
hvers vegna fór sem fór. Persónurnar eru
breyskar, meingallaðar og oftar en ekki
hinsegin. Áhorfendur heillast af þeim því
þessar manneskjur heilla og segja á sína
vísu dagsatt frá.

Fyrr í sumar hreppti Tyrfingur Íslensku
sviðslistaverðlaunin - Grímuna fyrir besta
leikrit leikársins, og það í annað sinn. Sjö
ævintýri um skömm var tilnefnt til tólf
verðlauna og vann sex þeirra. Sýningin
var frumsýnd í Þjóðleikhúsinu 1. apríl
síðastliðinn, vissulega viðeigandi
dagsetning, gekk þar fyrir fullu húsi og
fer aftur á svið í haust. Leikritið fjallar um
ævintýri áfalla, mæjónes og aldraðar
kanamellur sem geymast svo vel í vodka.
Verkið markar glæsileg tímamót á ferli
leikskálds sem starfað hefur óslitið í
áratug, en alltaf skal hann vera kallaður
„ungskáld“ þótt orðinn sé 35 ára gamall.
Á þeim tímamótum er við hæfi að líta yfir
farinn veg og rýna í leikrit hans.

Bláskjár
Valter: (hægt) Bíddu, bíddu, bíddu,
bíddu, bíddu, bíddu, bíddu – hold the
phone! Smáratorg? Er það ekki
staðurinn þar sem gamlir hommar
koma til að deyja?

Ella: (hratt) Nei, það er Kanarí.
Smáratorg er bara mjög smart
restaurant. Hamborgari með kínakáli,
franskar og Tab og … klaki. Svona 390
krónur.

Valter: Já. Ókei. Var gaman?

Ella: Valter, þetta var ótrúlegt.
Fyrsta leikrit Tyrfings í fullri lengd var
Bláskjár, sviðsett í Borgarleikhúsinu árið
2014 í samstarfi við Óskabörn
ógæfunnar, leikstjóri var Vignir Rafn
Valþórsson. Leikritið gerist í kjallara í
Kópavogi, bæjarfélagi sem kemur
iðulega fyrir í leikritum hans enda sjálfur
ættaður þaðan. Í kjallaranum kúldrast tvö
systkini, Valter og Ella, lokuð inni árum
saman af föður sínum sem andast í
upphafi leiks. Yngsti sonurinn og
óskabarnið Eiríkur snýr aftur til að
skipuleggja jarðarförina og moka þessu
þrotaða pari út úr húsinu. Það reynist
þrautin þyngri. Tíminn virðist afstæður í
leikritinu, persónur rifja upp gamla tíma,
endurtaka sig í sífellu og segjast ætla að
gera eitt og annað án þess að nokkuð
gerist. Valter er í stöðugri leit að ástinni
með hjálp internetsins en draumur hans
um bátsferð með miðaldra og örlítið
bústnum leigubílstjóra rætist ekki.
Bláskjár var gefið út á bók eins og öll
leikrit Tyrfings en þau hafa verið þýdd á
fjölmörg tungumál, þar á meðal frönsku,
ítölsku og pólsku. Hægt er að sjá
leiklestur á Bláskjá á YouTube-síðu
Borgarleikhússins sem var fluttur í beinni
útsendingu á vormánuðum 2020.
Leikritið var einnig flutt á frönsku á einni
virtustu leiklistarhátíð í Evrópu í Avignon
2018.

Auglýsing ársins
Dóttirin: (grípur fram í) Ef ég mætti
aðeins. Sko, með þessar sögur þínar.
Og með svona karla eins og þig. Þið
dáist að sögunum ykkar, þær eru svo
snjallar og fyndnar og það er mjög
fallegt. En við hin verðum eins og
fangar sem hafa ekki framið neinn
glæp. Við engjumst af tómleika og
viðbjóði … og veistu hvað er verst?
Ekki hversu óviðeigandi sögurnar eru
alltaf og alls staðar, heldur að maður
veit aldrei hversu langar þær verða. Er
þetta skrýtla sem tekur eina mínútu?
Eða liggur öll þín ævi til grundvallar,
skilurðu mig? Hversu lengi þarf ég að
hlusta á þig? Þú gerir hlé á lífi mínu.

Í kjölfarið var Tyrfingur útnefndur
Leikskáld Borgarleikhússins þar sem
hann starfaði næstu misserin og sat auk
þess í verkefnavalsnefnd leikhússins.
Auglýsing ársins var afraksturinn og rataði
á svið í leikstjórn Bergs Þórs Ingólfssonar
árið 2016. Leikritið gerist á rykfallinni
auglýsingastofu sem má muna fífil sinn
fegri. Eitruð karlmennska, leikkona í
klandri og smáar kleinur koma við sögu.
Það má með sanni segja að Auglýsing
ársins sé eitt umdeildasta verk Tyrfings
enda gengu áhorfendur gjarnan út af
sýningunni í fússi. Fólki misbauð til
dæmis langar og undarlegar kynlífssenur
Leikkonunnar og konu hennar, Maríu. En
Tyrfingur sá við því og sjálfur Tennessee
Williams leit við í leikritinu til að leggja
blessun sína yfir herlegheitin.
Hinseginleikinn ólgar nefnilega í öllum
leikritum Tyrfings. Tilraunir með formið
eru fasti í verkum hans en öll eru þau ólík
þegar kemur að byggingu og
framsetningu. Aftur á móti er textinn
meitlaður og lifandi. Hann er krefjandi,
bæði fyrir áhorfendur og leikara, enda fer
ekki á milli mála að Tyrfingur skrifar fyrir
leikara, hann skrifar fyrir leiksvið. Kristín
Þóra Haraldsdóttir vann Grímuna fyrir
frammistöðu sína í hlutverki Maríu, en
bæði hún og Ólafía Hrönn Jónsdóttir sem
lék Leikkonuna áttu síðar eftir að koma
rækilega við sögu í sýningu á öðru verki
leikskáldsins.

Kartöfluæturnar
Lísa: En hvað með frúna?
Brúna: Við segjum Möggu ekkert frá
því?
Lísa: Núnú, konan þín má ekki vita að
þú ert að fara til besta læknisins í
Mjóddinni. Þú ert að fela þetta. Þessi
lessuklessa þarna, veistu það, Brúna,
ég hef mínar efasemdir um þetta
samband …
Brúna: (grípur fram í) Þú malar svona
eins og karl í heitum potti …

Að lokinni dvöl á auglýsingastofunni,
eftir að Leikkonan hefur kastað sér
nokkrum sinnum ofan úr glerturninum lá
leiðin aftur í Kópavog árið 2017, enda
falla víst öll vötn í skítalækinn þar í bæ.
Kartöfluæturnar dregur nafn sitt af
málverkinu De Aardappeleters eftir
Vincent van Gogh. Ólafur Egill Egilsson
leikstýrði sýningunni sem fjallar um
fjölskylduuppgjör og gömul leyndarmál.
Eins og í flestum leikritum Tyrfings má
finna hinsegin persónur í verkinu, en
sagan hverfist ekki um kynhneigð þeirra
heldur er hún eðlilegur hluti daglegs lífs.
Brúna, leikin af Eddu Björgu Eyjólfsdóttur,
er bara þessi venjulegi lesbíski
strætóbílstjóri sem eyðir töluverðum
tíma í Mjóddinni og á í vonlausum
samskiptum við móður sína, sem Sigrún
Edda Björnsdóttir gæddi lífi. Brúna er
dæmigerður karakter úr ranni Tyrfings.
Leikrit hans eru nefnilega rammpólitísk
án þess að hafa hátt um það, hið
persónulega er pólitískt án þess að vera
leiðinlegt, án þess að skáldið freistist til
að messa yfir leikhúsgestum.

Helgi Þór rofnar
Helgi Þór: Maður er samt alltaf barn
innan um foreldra sína. Hann hefði átt
að laga sambandið.

Katrín: Ég var svo feitt barn, hélt að
þess vegna nennti hann mér ekki, en
það var ekkert út af því …

29