Hinsegin dagar í Reykjavík - 01.08.2022, Blaðsíða 35

gagnkynhneigðra karla og kvenna
og butch-menning vegsama toxíska
karlmennsku.

Öðru baráttufólki fannst ennfremur
tilvist butch-kvenna og annarra slíkra
„vandræðagemsa“ í samfélaginu
óheppileg staðreynd. Butch-konur
stuðluðu, var þankagangurinn, að
ofsóknum og jaðarsetningu hinsegin
fólks með sinni óhefðbundnu
kyntjáningu, að vera svona augljóslega
öðruvísi. Svipuð rök voru notuð meðal
homma til að draga úr kvenlegum
karlmönnum á sama tíma.

Ein fyrstu samtök lesbía, Daughters
of Bilitis, stofnuð í San Francisco
1955, litu butch-konur sannarlega
hornauga. Dæturnar bönnuðu konum
lengi að mæta á fundi væru þær í
karlmannsbuxum — máttu bara mæta
í buxum væru þeir augljóslega með
kvensniði. Konur sem tóku þátt í starfi
samtakanna á fyrstu árum þess hafa svo
síðar meir minnst þess að pressa hafi
verið á „karlmannlegar lesbíur“ að taka
upp kvenlegri klæðaburð og siði. Barbara
Gittings, formaður Daughters of Bilitis
í New York 1958-1963, minntist eins
lýsandi atviks í viðtali við Jonathan Katz
1974:

„Það var á einni af fyrstu ráðstefnum
Daughters of Bilitis þar sem að kona, sem
hafði lifað svo gott sem klæðskiptingur
mestan part lífs síns, var sannfærð
um, til að komast á ráðstefnuna, að
fara í kvenmannsföt, að gera sig eins
„kvenlega“’- og hún gæti, miðað við að
kvenmannsföt voru henni algjörlega
framandi,“ sagði Gittings. „Allar fögnuðu
þessu eins og miklum sigri hefði verið
náð við að „endurkvengera“ þessa konu.
Í dag myndi okkur hrylla við hverjum
þeim sem þætti svona evangelismi hafa
einhvern réttmætan tilgang. En ég man
að ég tók þátt í fögnuðinum.“

„Butch-hvarfið“ mikla
Eftir nokkra eyðimerkurgöngu fór
orðið butch og butch-týpur að verða
fyrirferðarmeiri á ný í lesbískri umræðu
upp úr 1990. Útkoma Stone Butch Blues
árið 1993 kveikti áhuga margra á þessu
fyrirbæri og sögu þess. Í ágúst sama ár
var kanadíska tónlistarkonan k.d. lang
á forsíðu Vanity Fair í jakkafötum með
léttklæddri Cindy Crawford í ágúst 1993
og hefur vafalaust kveikt í nokkrum
hjörtum. Nýjar undirtegundir eins og
„soft butch“ litu dagsins ljós — og
butch-staðalímynd dagsins í dag varð
niðurnelgd;flannelskyrtan, verkfærin og
töffarastælarnir.

Þótt aldrei hafi verið meira af allskonar
hinsegin fólki allstaðar af litrófinu á
sjónvarpsskjánum en um þessar mundir
eru butch-konur þar enn ekki sérlega
áberandi. Það þótti altjént fréttaefni
þegar Rosie O’Donnell fékk hlutverk í
annarri seríu The L Word: Generation Q
— eftir sjö seríur af ævintýrum hinsegin
kvenna í Los Angeles birtist á skjánum
loksins eitthvað sem líktist butch-lesbíu.
sína voru að sjálfsögðu ekki að finna
upp karlmannlega kyntjáningu kvenna
heldur bjuggu að áratugalangri sögu
karlmannlegra lesbía, klæðskiptinga,
dragkónga, og kynusla og hverskyns
hinseginleika í leik og starfi.

Til eru eldri hugtök sem notuð hafa
verið um karlmannlegar hinsegin konur,
eins og hið enska „bull dyke“. En það var
eitthvað við „butch“ sem féll í kramið og
það varð fljótt ekki bara orð, heldur að
menningu og samfélagi, fagurfræði og
pólitískri yfirlýsingu.

Butch í verksmiðjunni
Höfuðrit butch-menningarinnar er án
efa Stone Butch Blues, sjálfsævisöguleg
skáldsaga Leslie Feinberg frá
1993. Í bókinni segir frá uppvexti
ungrar samkynhneigðrar konu af
verkamannastétt í New York-ríki og
ferðalagi hennar í samfélagi hinsegin
fólks.

Ekki er farið leynt með að bókin er að
stórum hluta byggð á lífshlaupi Feinberg.
Og lífsbaráttan er hörð: Söguhetjan,
Jess, er ung send á geðveikrahæli af
foreldrum sínum vegna óhefðbundinnar,
karlmannlegrar kyntjáningar, og ofsótt
og niðurlægð af flestum í nærumhverfi
sínu. Hún kynnist svo samfélagi hinsegin
kvenna sem verður hennar lífsbjörg.
Harðgerar verkamannalesbíur sem kenna
henni að ganga í jakkafötum og hnýta
bindishnút, heilla femme-konurnar, þær
„kvenlegu“, á börunum og berjast og lifa
af þegar lögreglan ræðst inn á barina,
aftur og aftur, með ofstopa og ofbeldi.

Eins og þegar Jess er send í fyrsta sinn að
reyna við konu eina á barnum:
„Á föstudagskvöldið kýldu butch-
konurnar mig í axlirnar, klöppuðu mér á
bakið, löguðu hjá mér bindið og sendu
mig á borðið [til Monique].“

Samfélagið í bókinni er mjög tvískipt.
Konur eru annaðhvort butch eða femme,
karlmannlegar eða kvenlegar, og
samböndin öll eftir þeim línum, ein er
butch og hin er femme. Butch-konurnar
vinna karlmannsstörf í verksmiðjunum
og femme-kærustur þeirra hlúa að þeim
þegar þær koma þreyttar heim í lok
vinnudags.

Karlmannsbuxur bannaðar!
Meðfram sigrum í réttindabaráttu
hinsegin kvenna og uppgangi lesbísks
femínisma á sjöunda og áttunda áratug
síðustu aldar varð butch að umdeildu
fyrirbæri. Einhverjum þótti butch/
femme-sambönd bara vera að „apa
eftir“ hefðbundnum samböndum
Gladys Bentley, vinsæll dragkóngur í Harlem á fjórða áratug 20. aldar.
Greinarhöfundur í flannelskyrtu, 2022.
35