Skinfaxi - 01.04.2016, Blaðsíða 33

SKINFAXI tímarit Ungmennafélags Íslands 33
Þegar ungmennafélögin komu til
sögunnar í kringum aldamótin
1900 neitaði yngri kynslóðin að
lúta dönskum kóngi og dönsk-
um fána. Sjálfstæðishugur var í
fólki og það vildi eignast íslenskan þjóð-
fána. Einar Benediktsson skáld varpaði
þeirri hugmynd fyrstur manna fram í mars
árið 1897 í Dagskránni, blaði sem hann átti
og stýrði, að búa til sérstakan íslenskan fána
sem skyldi vera hvítur kross á bláum feldi.
Litirnir stóðu fyrir bláan himin og hvítan
snjó. Föðursystir hans, Þorbjörg Sveins-
dóttir, hafði forgöngu um að sauma fánann
og var kraftur settur í að kynna hann við
ýmis tækifæri.
Ungmennafélag Akureyrar átti frum-
kvæði að því að setja bláhvíta fánann í
öndvegi. Ungmennafélagshreyfingin
tók undir afstöðu Akureyringa. Hannes
Hafstein var foringi Heimastjórnarmanna,
sem voru mótfallnir bláhvíta fánanum
sem þjóðarfána, en þeir töpuðu í alþingis-
kosningum sumarið 1908.
Fátt bar til tíðinda í fánamálum Íslands
þar til fimmtudagurinn 12. júní 1913 rann
upp. Þá reri Einar, bróðir Sigurjóns, sér til
skemmtunar um Reykjavíkurhöfn með
bláhvíta fánann við hún. Danskur varð-
Hver var Sigurjón Pétursson?
skipsforingi taldi þetta óhæfu og lét gera
fánann upptækan. Fréttin af aðgerðum
Dananna leiddi til þess að hópur ung-
mennafélaga í bænum lagði niður störf
og hvatti bæjarbúa til að draga bláhvíta
fánann að húni. Fljótlega blakti hvítblái
fáninn víða og voru þeir dönsku fánar sem
enn blöktu teknir niður. Strax um kvöldið
mættu fimm þúsund manns á borgara-
fund og mótmæltu því að fáninn hafði ver-
ið tekinn af Einari. Árið 1915, tveimur árum
eftir að fánamálið komst í hámæli, eignuð-
ust Íslendingar þrílita fánann sem enn er
í notkun. Ungmennafélagar höfðu hins
vegar tekið ástfóstri við Hvítbláin og varð
hann að fána UMFÍ.
Þeir bræður, Sigurjón og Einar, vildu
veg Hvítbláins sem mestan og hélt Sigur-
jón honum í heiðri á sérstökum fánadegi,
sem hann ákvað að halda hátíðlegan
12. júní ár hvert til að minnast handtöku
bróður síns. Annað hlutverk fánadagsins
var reyndar það að fjármagna byggingu
sundlaugarinnar í Mosfellssveit. Heil-
mikið hefur ætíð verið gert í tengslum við
fánadaginn í Álafosskvosinni síðan þetta
var og er hið árlega Álafosshlaup arfleifð
frá þeim dögum.
Varð næstum
því þjóðfáni Íslands
sem styrkti stoðir ullariðnaðar að Álafossi.
Sigurjón nýtti líka vatnið til sundkennslu og
kenndi sveitungum sínum auk þess dýfingar.
Sigurjón var sjálfur mikill áhugamaður um
íþróttir og árið 1928 stofnaði hann íþrótta-
skóla fyrir börn sem starfaði til ársins 1940.
Í upphafi var sund stundað í Varmá sem var
volg fyrir ofan fossinn en þar myndaðist veg-
legt lón þegar fallvatnið var virkjað og hún
því góð til sunds og dýfinga. Árið 1933 var
vígð sundhöll að Álafossi og var hún ein
fyrsta sinnar tegundar á landinu. Dæmi eru
um fólk hafi komið víða að og ungmenni
hafi ferðast í hópum, fótgangandi eða á
reiðhjólum frá Reykjavík til þess að fá sér
sundsprett í sundhöllinni í Álafosskvosinni.
Sigurjón andaðist árið 1955, aðeins
67 ára að aldri.
Hvítbláinn er nátengdur þeim bræðrum, Sigur-
jóni og Einari Péturssonum. Sigurjón var einn
mesti íþróttakappi Íslands á öðrum áratug
20. aldar. Hann var glímukóngur Íslands sam-
fleytt árin 1910–1919, sexfaldur skjaldarhafi
Ármanns, óvenjulega góður skautamaður,
sundmaður, göngugarpur og frjálsíþróttamaður.
Sigurjón átti meðal annars frumkvæðið að
því að íþróttahreyfingin á Íslandi sameinaðist
árið 1912 og leiddi til þess að Íslendingar
kepptu á Ólympíuleikunum í Stokkhólmi.
Sigurjón Pétursson var ötull talsmaður íþrótta
og lýðheilsu. Sigurjón eignaðist hlut í Álafoss-
verksmiðjunni í Mosfellssveit árið 1917.
Hann varð síðar aðaleigandi hennar og var
frumkvöðull í iðnaði tengdum ullarvörum.
Hann nýtti líka heita vatnið á svæðinu á
nýstárlegan máta, til kyndingar og fleira