Læknaneminn - 01.12.1962, Page 6

6
LÆKN ANEMINN
issa efna og til mælinga á þessu
áður fyrr voru notaðar svokall-
aðar Sabouraud-Noire töflur, sem
skiptu um lit við ákveðið geisla-
magn. Frá þeim er algjörlega
horfið nú.
Fysisk áhrif geislanna ei u marg-
vísleg og má nefna að þeir geta
að litlu leyti breytzt í hita, þeir
geta breytt leiðsluhæfni efna o. fl.
Þýðingar mestu fysisku áhrif
þeirra eru þó ionisations verkun
þeirra, þ. e. geta þeirra til þess að
losa eleetronur úr böndum atoma,
hvort sem þau eru bundin í mole-
kul samsettra efna eða frjáls. Öll
biologisk verkun geislanna bygg-
ist á henni, sem og mæling þeirra.
Biologiskt séð eru röntgengeisl-
ar skaðlegir fyrir alla lifandi or-
ganisma. Allir geislar sem absor-
berast í organisma eru svo að
segja færðir þar inn á reikning og
sú breyting sem þeir valda gengur
ekki til baka, en þessi breyting
þarf alls ekki að koma í ljós með
þeim ráðum, sem nú eru tiltæk.
Áhrifin summerast yfir æviskeið-
ið og ef summan fer yfir ákveðið
mark koma áhrifin í ljós sem
geislaskaði. Röntgengeisla ber því
að umgangast með varúð.
Filtration.
Eins og áður getur þá koma
röntgengeislar frá lampa sem
spektrum, þ.e. í þeim eru geisl-
arnir með margs konar bylgju-
lengdir, og því hærri sem kv.
eru því lengra flytzt spektrið
yfir á harðari geisla. Þegar geisl-
að er djúpt liggjandi svæði í lík-
amanum þá munu mjúkgeislarnir
absorberast í húð og vefjum sem
yfir svæðinu liggja, en leitast er
við að fá sem mesta geisla á svæð-
ið sjálft og hlífa öðrum vefjum.
Mjúku geislarnir koma því ekki
að neinum notum, eru beinlínis
skaðlegir, því þol þeirra vef ja, sem
geislarnir verða að fara um, áður
en þeir komast á hinn æskilega
stað, setur því geislamagni tak-
mörk, sem hægt er að koma þang-
að. Það er hægt að komast að
nokkru leyti hjá þessu með því
að losna við mjúku geislana úr
spectrinu, en halda eftir hinum
hörðu. Það er gert með svoköll-
uðum filtrum. Filter eru málm-
plötur af ákv. þykkt og gerð, sem
skotið er fyrir geislann, þar sem
hann kemur út úr röntgenlamp-
anum. Þær absorbera mjúku geisl-
ana úr spectrinu og því harðari
sem plöturnar eru þykkri og hafa
hærri atomþunga. Það má segja
að geislarnir séu liertir með þeim.
Jafnframt tapast að sjálfsögðu
talsv. af geislamagninu. Eigin
filtration er sú filtration kölluð,
sem geislarnir verða fyrir í gler-
hjúp lampans sjálfs og samsvarar
hún um 1,5—2 mm. Al. plötu.
Viðbótar filtration er sú filtra-
tion kölluð, sem geislarnir verða
fyrir þegar málmplötunum er
skofið fyrir þá utan lampans. Oft-
ast er því þannig hagað til að
talan á viðbótarfiltrinu segir til
um jafngildi plötuþykktar að við-
bættri eigin filtration lampans. I
praxis eru yfirleitt notuð alumin-
ium filter við spennu upp í 120
kv, eir filter við spennu upp í
250 kv og blý filter við ultraharða
geislun.
Vegna spectral forms röntgsn-
geislanna er í praxis ekki hægt
að gefa upp bylgjulengd þeirra,
en til glöggvunar á hörku þeirra
er hægt, með einföldum mæling-
urn, að tjá hörkuna í svonefndu
helmingunargildi. Þegar talað er
um helmingunargildi (half value
layer — Halbwertschicht) er átt
við þá þykkt filters, sem nægir