Læknaneminn - 01.11.1977, Blaðsíða 54

1
//rrnsrrG- í /
.....'fiÆJLAÐ / r —*Æí-r 1 j w 3,0
/600 noo !3 00 // fú /900
Ý „ ZsMrmcr&XÆ. /) a'/zr K LÍ!

firaivjct kecfjubuac//'n /60/-/6/0;
I60Z-/6IÍ OS- fr\Z., rneéa/éo/ íiaf/fír/xa
Oq hita. , .
páí/ 6ergA</œe>" M6*) (//aPib 'M, /}/»)■ e>oKaPé/.)
Mynd 3.
ir en grasbýli, þótt þorp mynduðust ekki. Fiskur var
á miðum meira og minna frá apríl til desembermán-
aðar og jafnvel sóttu menn suður með sjó á vetrar-
vertíð, en á Suðurnesjum voru aðalverstöðvar
Reykjadalsmanna sem fleiri.
Umbætur í landbúnaði komu smám saman eftir
1850 og er nú svo komið að nautgriparækt er arð-
samasta búgreinin í stað sauðfjárræktar áður, yl-
rækt er talsverð í Reykholtsprestakalli og iðnaður
og þjónusta framfleyta flestum í Borgarprestakalli
(Borgarnes).
Víkjum aftur að veðrinu. Afleiðingar vetrarhörku
eru margvíslegar. Sem dæmi má taka að kæmu frost-
harðir vetur eftir góð sumur gátu mýs valdið miklu
tjóni á bæjum og m. a. lagzt á búfénað svo að vörn-
um væri lítt við komið. Miklar vetrarhörkur eru
nefndar 1801-1802 (,,klaki“), en síðan ekki fyrr en
1859 og var seinni hluti aldarinnar mun verri, eins
Mynd 4.
Sa/a/c/ff/ //ac/rrt a/ A/6>/ársbrey/taaura
■fn/ L//p/fafíZs/er/tc/ráyýýJar'. / ará/ta //#**
er rntrri /ffeJa/6a//nv /<?0/- /<730
S/jur/c/r/orar/rfffor /<j69 C//o/i'f/ar/f ///**. 6/>/afír/)
og sjá má af mynd 3. Getið er um óþurrkatíð sumar-
ið 1846, þegar mislingarnir gengu, en veturinn eftir
var einmuna góður og bætti mönnum heyleysið. Sér-
stakt góðæri var 1830.
A myndir 2-5 hef ég markað tímabilið 1800-
1850 sérstaklega, en þær eru fengnar að láni úr ýms-
um ritum og ætlað að lýsa nokkuð veðurfarinu hér
á þessum árum.
Húsakynni flest allra Islendinga á þessum árum
voru moldarkofar eins og kunnugt er. Bæir hlaðnir
úr toríi og grjóti og lítið um timbur. Oþrifnaður
þess tíma stafaði ekki sízt af hinum illu húsakynn-
um. Övíða voru timburgólf í baðstofum og þá helzt
yfir litlum hluta (pallbaðstofur). Skarsúð var á
betri bæjum, en hjá fátækara fólki einungis lang-
bönd með tróði eða reisifjöl (fjalarusli raðað upp
og niður á langböndin). Tíðast voru baðstofurnar
10-12 álna langar og 5 álna breiðar eða um 6)/2X3
metrar að gólffleti og ekki var hátt undir loft. Loft-
ræsting var afar léleg. Skv. þeim tölum, sem hér
kornu fram (tafla 1 og 2) má sjá, að á um 100 bæj-
um hafa að meðaltali verið um 750 manns eða l1/
á bæ. í meðalstórri baðstofu hefur því vart komið
meira en 3% rúmmetri á mann. Nú er talið að
svefnherbergi þurfi að vera 15—20 m3/mann. (Skv.
heilbrigðisreglugerð reiknast barn yngra en 10 ára
V2 íbúi og sé framangreindum útreikningum breytt
í samræmi við það verða um það bil 6V2 íbúi á bað-
stofu og tæpir 4 m3 á íbúa í baðstofu á þessu tíma-
bili). Munurinn frá þessu tímabili til dagsins í dag
er því fjór- eða fimmfaldur að minnsta kosti og lík-
lega enn meiri vegna sístækkandi íbúða nú og
minnkandi fjölskyldna. Og þegar enn er tekið með í
reikninginn að þarna var ekki einungis sofið heldur
og unnið, og á vetrum dvaldi flest fólk þar mikinn
hluta dags, verður dæmið enn óhagstæðara. Tveir
eða fleiri sváfu gjarnan saman í rúmum, oftast berir
og guldu rúmföt þess, en þau voru varla þvegin oftar
en einu sinni á ári og alls ekki oftar en í tvö skipti.
Rúm og rúmföt voru misjöfn og fjölyrði ég ekki um
það. Engin upphitun var og þótti jafnvel óþörf hjá
efnuðustu bændum í lok aldarinnar, eftir að ofnar
tóku að flytjast til landsins. Menn áttu að vinna sér
til hita. Óloftið var óskaplegt víða í baðstofunum og
bar margt til þess: Margt fólk, lítið pláss, léleg loft-
ræsling, kýr og kindur voru sums staðar x sambýli
46
LÆICNANEMINN