Læknaneminn - 01.04.1979, Blaðsíða 14

loftvegi sem opnast og lokast til skiptis. Orsakir
þessa geta verið slím, slímhúðarfellingar eða slapp-
ir berkjuveggir, sem haldast illa opnir. Þegar hósti
breytir ekki þessum slímhljóðum, er sennilega um
aðrar orsakir að ræða en aukna slímmyndun.
Rhonchi (,,wheezes“) eru samfelld hljóð sem oft
heyrast bæði í innöndun og útöndun, þó venjulega
séu þeir meira áberandi í útlöndum. Utbreiddur
misskilningur hefur verið að rhonchi myndist við
hringiðu á svipaðan hátt og hljóð myndast í org-
elpípu. Tíðni slíkra hljóða fer eftir lengd pípunnar
sem þeir myndast í. Væri orgelpípu-kenningin rétt
ættu hátíðni rhonchi að myndast í smærri loftveg-
um og hátíðni rhonchi í þeim stærri. Það er talið
fullvíst að þessi kenning fái ekki staðist. Lengstu
berkjur eru innan við 30 cm á lengd, en tíðni sumra
lágtíðni rhonchi er slík, að þannig hljóð mynduð-
ust aðeins í pípum sem væru nokkrir metrar á
lengd. Það sem afsannar „orgelpípukenninguna“
best eru tilraunir með áhrif heliums á tíðni rhonchi.
Blanda af súrefni og helium er léttari en venjulegt
andrúmsloft þót hún sé meira seigfljóandi. Það
verður minni loftvegamótstaða fyrir slika loft-
blöndu en venjulegt andrúmsloft, þar sem hring-
iða er fyrir hendi. Sé blöndu af helium og súrefni
blásið gegnum orgelpipu hækkar tóntíðni hennar,
en slík loftblanda hefur engin áhrif á tóntíöni rhon-
chi. Það sem taliö er mynda hljóðin við rhonchi er
titringur (vibration) likt og myndast í munnstykki
á klarinett eða óbó. Veggir berkjanna sveiflast
þannig að þeir ýmist snertast eða opnast. Tíðni
tónsins fer eftir massa og teygjanleika veggjanna
sem mætast, en ekki eftir lengd loftsúlunnar í loft-
vegunum. Það er þess vegna ekki sjálfgefiö að
hátíðni rhonchi myndist í stuttum loftvegum en lág-
tíðni í löngum.. Rhonchi hefur lengi verið skipt í
tvo flokka. „Rhonchi sibilantes“ eru pípandi eða
flautandi hátíðni hljóð. Þeir koma oft greinilegar
í ljós við hraða útöndun og heyrast gjarnan hjá
sjúklingum með asthma eða aðra sjúkdóma með
aukna loftvegamótstöðu. „Rhonchi sonores“ eru
samfelld lágtíðni hljóð, oft líkt við korr eða hrot-
ur. Það er heldur sjaldgæfara að heyra rhonchi
sonores en sibilantis, þó að stundum megi heyra
báðar tegundir í sama lunganu. Sjúklingum með
rhonchi sonores er yfirleitt ekki eins þungt og
sjúklingum með rhonchi sibilantes, finnst „lausara
niðri í sér“. Hins vegar heyrast þessi hljóð við
samskonar sjúkdóma og rhonchi sibilantes. Báðar
tegundir rhonchi geta breyst á stuttri stund og hósti
getur haft veruleg áhrif til að minnka þá.
Núningshljóð. Hjá heilbrigðum nuddast pleura
parietalis og visceralis hljóðlaust saman við öndun.
Við sjúkdóma þar sem pleura verður þykk og hruf-
ótt á yfirborði geta myndast gróf og marrandi nún-
ingshljóð við öndunarhreyfingar. Dálítið má líkja
eftir þessum hljóðum með því að þrýsta öðrum
lófa þétt yfir eyra og strjúka svo létt og hægt með
fingrum hinnar handarinnar yfir handarbakið,
Núningshljóð liggja nærri yfirborðinu rétt eins og
þau byrji við endann á hlustpípunni. Þau heyrast
venjulega bæði í innöndun og útöndun. Stundum
heyrast þau þó aðeins við innöndun og þá venjulega
seinast í innöndun. Algengast er að heyra núnings-
ldjóð antero-lateralt og neðan til yfir brjóstkassa,
en þar er mest hreyfing á lunganu við öndun.
Stundum er erfitt að greina núningshljóð frá hljóð-
um, sem geta myndast í öndunarvöövum eða við
það, að húðin hreyfist undir hlustpípunni. Rhon-
chi sonores geta einnig líkst núningshljóðum, en
leiki þar vafi á, er gott að láta sj. hósta, því að við
það breytast rhonchi sonores venjulega, en hóstinn
hefur engin áhrif á núningshljóð. Það er ekki
mikil hætta á að núningshljóðum sé ruglað saman
við önnur hljóð, þegar haft er í huga að 1) þau
heyrast helst yfir antero-laterala eða laterala hluta
lungans neðan til, 2) þau heyrast bæði við inn- og
útöndun, 3) þau virðast eiga upptök sín nærri yfir-
borðinu, 4) þau breytast ekki við hósta, 5) þeim
fylgir oft sársauki og 6) að oft má einnig finna þau
við þreifingu.
,,Mediastinal crunch“.* Hamman lýsti fyrstur sér-
kennilegu hljóði „crunch“ sem hann heyrði yfir
neðanverðu bringubeini og fylgdi hjartslættinum.
Hann taldi þetta öruggt einkenni á lofti í medi-
astinum. Síðan hefur verið haldið fram, að þetta
* Crunch má líkja við hljóð, sem heyrist þegar maður
borðar þurrt corn flakes.
Framh. á bls. 15.
8
LÆKNANEMINN