Læknaneminn - 01.01.1983, Blaðsíða 17

Klínísk einkenni
og sjúkdómsmerki
Tveir þriöju hlutar sjúklinga fá fyrstu
einkenni á fimmtugs- eða sextugs-
aldri. Þau byrja oft svo hægt að tvö til
þrjú ár geta liðið þar til sjúkdómur-
inn greinist. Það er helst í Parkin-
sonismus eftir heilabólgu að ein-
kenni koma snögglega og sjúkdóms-
gangurinn er hraður.
Skjálfti eða riða (tremor) er vana-
lega það sem rekursjúkling til læknis.
Skjálftinn byrjar í fingrum og dreifist
upp eftir handlegg. Hann er yfirleitt
aðeins í öðrum líkamshelmingi. Síð-
an getur hann náð til tungu og gang-
lima. Skjálftinn er hægur og á byrj-
unarstigi aðeins ryþmísk hreyfing
þumals í átt að hinunt fingrunum.
Lengra genginn er skjálftinn blanda
af adductio og abductio þumals,
flexio og extensio í fingurliðun og
hnúaliðum, svipað því að sjúklingur-
inn sé að hnoða eða rúlla kúlu með
puttunum, svo og pronatio og supin-
atio í úlnlið. Skjálftinn er mestur í
hvíld og minnkar jafnan við vilja-
stýrða hreyfingu. Angur og streita
auka á útslag skjálftans, m.a. meðan
á klínískri skoðun stendur. Höfuð-
skjálfti er sjaldgæfur. Sumir Parkin-
sonssjúklingar fá aldrei skjálfta og oft
minnkar hann með gangi sjúkdóms-
ins, eftir því sem stífni eykst.
Stífni (rigiditas) sést jafnan
snemma. Sjúklingnum finnst vöðv-
arnir stífir. Mótstaða gegn passífri
hreyfingu er jafnt aukin alls staðar í
hreyfiferli liða. Samtímis skjálfti
getur leitt af sér svokallað tannhjóls-
einkenni: Hreyfingin gerist með
rykkjum svipað og þegar gamaldags
taurúllu er snúið. Samfara stífninni
festist sjúklingurinn í ákveðnum
líkamsstellingum (holningu), beygir
sig í hálsi, mjöðmum, olnbogum og
hnjám og gengur álútur, sjá mynd 2.
Eftir því sem stífnin vex hverfur
tannhjólseinkennið og svo nefnt blý-
LÆKNANEMINN ‘-4/í»!3 - 36. árg.
pípueinkenni kernur í staðinn. Þá er
passíf hreyfing um lið líkust því sem
verið sé að beygja blýpípu.
Hreyfiminnkun (hypokinesis,
akinesia, bradykinesia) er það ein-
kenni sem veldur sjúklingunum
mestri fötlun. Þeim verður erfitt að
hefja hreyfingar og þær eru hægar og
umfram allt ónákvæmar. Fyrsta
merki um hreyfiminnkun sést oft í
skrift sjúklingsins, stafirnir eru Iitlir
og rithöndin ólæsileg. Aðrar fínni
handahreyfingar truflast, eins og að
hneppa tölur eða reima skó. Seinna
verður erfitt að matast og að snúa sér
í rúminu. Sjúklingurinn á erfitt með
að standa á fætur og eins að ganga af
stað. Hann á líka erfitt með að
stansa. Það getur verið byrjunarein-
kenni hreyfiminnkunar ef maðurinn
er hættur að sveifla höndum við
gang. Síðar verður göngulagið meira
einkennandi, skref eru stutt og fótum
ekki lyft frá gólfi. Sjúklingarnirlabba
hægt en hraða annað veifið göngunni
þegar þeir eru orðnir svo álútir að
þeim finnst þeir vera að detta. Það
gerist líka þegar þeir ganga niður í
móti, þá reyna þeir að ,.hlaupa undir
sig“. Þetta er kallað festinatio: Sjúkl-
ingurinn tekur minni og minni skref,
hraðar og hraðar og reynir að elta
þyngdarpunktinn. Oft hlýst bylta af.
Andlitssvipbrigði eru seinleg,
minnkuð af fjöri og kröftum. Andliti
Parkinsonssjúklinga hefir verið líkt
við múmíu. Þeir depla augunum ekki
eins mikið og heilbrigt fólk. Hitt er
líka til að augun kreppist aftur (ble-
pharospasmi), einkum í Parkin-
sonismus eftir heilabólgu. Eins geta
augnalok skolfið (blepharoclonus).
Sjáaldursviðbragð er oft skert.
Augnstöðuskekkja, venjulega uppá-
við, um lengri eða skemmri tíma
(oculogyric crisis) sést hjá sjúkling-
um eftir heilabólgu.
Sjúklingarnir slefa oft, vegna þess
hvað þeir kyngja illa. Þeir geta bein-
línis átt við kyngingarörðuleika að
IVIynd 2. Sjá Iesmál.
etja. Þeir hafa mjög oft hægðatregðu
og þvaglát eru tíð hjá mörgum, sem
og að þeir missi þvag. Þeir svitna
mikið.
Hæfileikinn til að tala minnkar.
Það er vegna þess að þeir eru lág-
róma og röddin monoton, eiga erfitt
með að hefja máls og dysarthria er
algeng.
Þeir eru oft þunglyndir. Það getur
stafað af fötluninni, en getur líka
verið fyrsta einkenni sjúkdómsins.
Þannig virðist eitthvað ,,organískt“
ske í höfðinu á þeim, samanber það
sem áður var rætt um limbíska kerfið.
Mikil tilfinningaleg örvun, svo sem
hræðsla eða streita getur dregið úr
hreyfiskerðingunni. Kraftar í vöðv-
um eru lítt eða ekki skertir og það er
merkilegt hve þessir sjúklingar eiga
oft auðveldara með að framkvæma
úthugsaðar hreyfingar en þær hinar
15