Bændablaðið - 07.09.2023, Blaðsíða 2

2 Bændablaðið | Fimmtudagur 7. september 2023
Eftir að hafa fengið niðurstöður arf-
gerðargreiningar á öllum fjárstofni
sínum, segir Elín Anna Skúladóttir,
bóndi á Bergsstöðum í Miðfirði, sárt
að mikill fjöldi gripa með mótstöðu
gegn riðu hafi verið felldir.
Tekin voru arfgerðarsýni úr
669 gripum þegar fjárstofninn á
Bergstöðum var skorinn niður vegna
riðu fyrr á árinu. Niðurstöður úr þeim
skiluðu sér til bændanna á Bergsstöðum
2. september síðastliðinn. Þar kom í
ljós að 139 gripir voru með arfgerðir
sem veita mögulega mótstöðu gegn
riðu. Af þeim voru 9 kindur með
T137 breytileikann, sem er talinn
eitt dýrmætasta vopnið í baráttunni
gegn riðu. Á Urriðaá, þar sem fé var
jafnframt skorið niður, fundist sjö
gripir með T137 og tugir gripa með
aðrar mögulega verndandi arfgerðir.
Elín segir hræðilegt að sjá hversu
mörgum dýrmætum gripum var slátrað
og niðurstöðurnar séu mikið áfall. Þau
á Bergsstöðum höfðu barist fyrir því að
lambhrútar, gemlingar og kaupafé yrði
ekki skorið niður, en fengu það ekki
í gegn. Fulltrúar Matvælastofnunar
(MAST) höfðu sagt bændunum að of
stutt væri í sauðburð og því þyrfti að
skera allt fé niður hið snarasta. Þau
létu undan þrýstingi fagfólksins, en
Elín segist sjá eftir því núna.
Óþarfi að drepa hrútana
Rökin um að öllu þyrfti að vera slátrað
fyrir sauðburð segir Elín alls ekki
geta átt við um hrútana, enda voru
þeir ekki að fara að bera og hægt er
að geyma þá úti, þar sem smitálag er
lítið. Jafnframt telji hún að einhverjar
leiðir hefðu verið færar til að þyrma
gemlingunum. Arfgerðagreiningarnar
sýni að fimmtungur fjárstofnsins hefði
verið ónæmur fyrir riðusmiti og féð
hafi verið skorið niður í of miklum
flýti. „Það hefði verið hægt að anda
inn og út,“ segir Elín
Eftir að hafa skoðað niðurstöður
arfgerðargreiningarinnar segir Elín
að arfgerðir sem veita mögulega
mótstöðu gegn riðu hafi verið dreifðar
um hjörðina. Þetta hafi ekki afmarkast
við lítinn ættlegg. Bændurnir á
Bergsstöðum hafi selt hrúta á marga
bæi í gegnum tíðina og segir Elín núna
unnið að arfgerðagreiningu afkomenda
þeirra til að sjá hvort þeir hafi dreift
verndandi arfgerðum. Hún segir tvo
hrúta sem þau seldu nýlega hafa
verið drepna eftir að riða kom upp á
bænum, sem síðar kom í ljós að báru
mótstöðu gegn riðu, annar með T137
breytileikann.
Einstaklega hátt hlutfall T137
Samkvæmt Karólínu Elísabetar-
dóttur í Hvammshlíð, frumkvöðli
í riðurannsóknum á Íslandi, var
fjárstofninn á Bergsstöðum með sérlega
stórt hlutfall T137 arfgerðarinnar
miðað við fjárstofninn á landsvísu.
Á Bergsstöðum var þetta 1,4 prósent,
á meðan fjárstofninn á landinu öllu er
einungis með örfá prómill. Karólína
nefnir í því samhengi tölur frá RML
þar sem arfgerðagreiningar um 30
þúsund kinda frá öllu landinu voru
skoðaðar, en einungis 83 í þeim hópi
hafi verið með T137. Hingað til hafi
arfgerðin einungis verið þekkt í átta
hjörðum.
Karólína bætir við að þrátt
fyrir það mikla smitálag sem ætla
má að hafi verið hjá sauðfénu á
Bergsstöðum, þá fannst enginn
gripur með riðu sem var með
stökkbreytingu á príongeni. Allar 52
ærnar á Bergsstöðum sem veiktust
voru með svokallaða ARQ/ARQ
arfgerð, sem Karólína segir að sé
greinilega mjög næm fyrir riðusmiti.
Þetta styrki enn stoðum undir að
nokkrar arfgerðir gagnist í baráttunni
gegn riðu, ekki síst T137 en líklega
fleiri. Þetta sé í fullu samræmi við
niðurstöður næmisprófanna franska
vísindamannsins Vincent Béringue,
sem eru yfirstandandi síðan í vetur.
Reglugerðirnar manngerðar
„Það sem ég vil undirstrika með
Bergsstaði er að það var greinilega
mjög dýrmætur stofn og ótrúlega
sorglegt að þessar kindur fóru,“
segir Karólína. Aðspurð hvort hún
hefði séð aðra leið til að bregðast
við riðusmitunum á Bergsstöðum í
ljósi gildandi lagaumhverfis, svarar
Karólína að reglugerðirnar séu
manngerðar og því sé alltaf hægt að
breyta þeim í ljósi nýrrar þekkingar.
Óheppilegt hafi verið hversu stutt
var í sauðburð þegar riða greindist
þannig að MAST hafi verið undir
tímapressu til að taka ákvörðun.
Karólína er þó bjartsýn á að þessir
hlutir fari batnandi í náinni framtíð.
Sigurborg Daðadóttir, yfir-
dýralæknir hjá MAST, segist hafa
óskað eftir tillögum að bættum
viðbrögðum við uppkomu riðuveiki
frá deild sauðfjárbænda hjá
Bændasamtökum Íslands, í ljósi þess
að byrjað sé að rækta gegn riðu. Þær
tillögur séu komnar og er MAST
að rýna þær, ásamt sérfræðingum
skipuðum af matvælaráðuneytinu.
Sá hópur eigi að ljúka störfum fyrir
1. nóvember og leggja tillögurnar
fyrir ráðherra, sem geti þá breytt
reglugerðum eða lagt til breytingar á
lögum sé þess þörf.
Það séu tvenns konar aðgerðir
mögulegar í baráttunni gegn riðu. Í
fyrsta lagi sé að fjarlægja smitefnin
með niðurskurði svo þau berist ekki
víðar eða endursmiti stofninn. Í
öðru lagi sé að rækta stofn sem beri
verndandi, eða hugsanlega verndandi
arfgerðir. Sigurborg geti ekki svarað
því á þessari stundu hvor leiðin
verði farin og hvernig þær verði
útfærðar. Rétt sé þó að endurskoða
þá vinnureglu að farga öllum skepnum
þegar riða greinist á bæ. „Við erum
sem betur fer komin með mun sterkari
verkfæri í verkfærakistuna til að vinna
gegn þessum sjúkdómi.“
„Riðuveikilaust Ísland“
Sigurborg vill ekki segja að það
hafi verið mistök að farga fénu í
Miðfirði. Staðan hafi verið sú að búið
var að greina riðuveiki á bænum og
sauðburður var yfirvofandi. „Allir
vefir sem koma nálægt sauðburði, það
er að segja hildir og legvatn, eru með
tíuþúsundfalt meira smitefni en aðrir
líkamsvessar, eins og saur. Það var
það sem við vorum að reyna að koma
í veg fyrir, að smitefnið, sem er í svo
ofboðslega miklu magni, dreifði sér.
Sigurborg fagnar því hversu góður
skriður er kominn á þessi mál þannig
að hægt verði að horfa bjartari augum
til framtíðar. „Riðuveikilaust Ísland –
það er framtíðarsýnin.“ /ÁL
FRÉTTIR
í öllum verslunum og vefverslun
Riða:
Sextán gripir með T137
drepnir í Miðfirði
– Stór hluti stofnsins með verndandi arfgerðir eða lítið smitnæmi
Allar hænur í lausagöngu
– Fagnaðarefni í ljósi dýravelferðar
Matvælastofnun (MAST) vinnur
nú að úttekt allra þeirra búa sem
eru með starfsleyfi til frum fram-
leiðslu eggja. Frá 30. júní hefur ekki
verið heimilt að halda varphænum
í hefðbundnum búrum.
Eggjabændum hafði verið
gefinn átta ára frestur til að breyta
sínum búum í lausagöngubú með
reglugerð frá 2015. Upphaflega átti
bann við búrum að ganga í gildi
í lok árs 2021 en fresturinn var
tvisvar framlengdur af ráðuneyti
landbúnaðarmála.
Brigitte Brugger, sérgreina dýra-
læknir hjá MAST, segir þennan
áfanga mikið fagnaðarefni vegna
bættrar dýravelferðar. Íslendingar
séu þó ellefu árum á eftir Evrópu-
sambandinu að innleiða þessar
kröfur en þar hefur verið óheimilt
að hafa hænur í búrum frá 2012.
Allar hænur hafi það sem þær
þurfa að hafa að lágmarki
„Því ber að fagna að þetta hefur
tekið gildi og núna göngum við
út frá því að allar hænur hafi það
sem þær þurfa að hafa að lágmarki,“
segir Brigitte. Þær eigi að komast í
sandbað, geta setið á prikum, hafa
aðgang að varpkössum ásamt því
að geta gengið og hreyft sig.
Hún segir MAST standa í eftirliti
núna, þar sem tekin verða út þau
tólf bú sem eru með starfsleyfi til
frumframleiðslu eggja. Brigitte
vonar að öllum búum hafi tekist
að uppfylla nýjar aðbúnaðarkröfur
í tæka tíð, en ekki sé komin niður-
staða úr eftirlitinu og geti hún því
ekki upplýst hver staðan sé.
Einhverjir bregði búi
Þegar niðurstaða verður komin
úr eftirlitinu verður hægt að
svara hvort breytingar hafi orðið
á fjölda eggjabúa vegna hertra
krafna. Brigitte telur að einhverjir
eggjabændur hafi ákveðið að ráðast
ekki í breytingar, heldur bregða
búi um leið og bann við notkun
hefðbundinna búra tók gildi.
Úti í Evrópu hafa verið í notkun
svokölluð innréttuð búr um árabil,
þar sem 20 til 50 hænur eru saman
í hóp. Brigitte segist ekki vita til
að nokkurt hænsnahús sé innréttað
á slíkan hátt hérlendis, heldur velja
íslenskir eggjabændur að byggja
lausagönguhús. Í þeim gilda engar
takmarkanir á fjölda hænsna í
einu rými. /ÁL
Brigitte Brugger, sérgreinadýralæknir
hjá MAST. Mynd / Aðsend
Lítil hreyfing á kvótamarkaði
Markaður með greiðslumark í
mjólk var haldinn 1. september
síðastliðinn. Þar seldust einungis
225 þúsund lítrar af 1,4 milljón
lítrum sem voru boðnir til sölu.
Rafn Bergsson, formaður deildar
nautgripabænda hjá Bændasamtökum
Íslands, segir óvanalegt að meira
framboð sé á markaði en það sem
óskað er eftir. Hann segir þetta ekki
hafa gerst í langan tíma.
„Eftirspurnin er sjálfsagt minni
af því að bændur binda vonir við að
greitt verði fyrir umframmjólk. Svo
er vaxtaumhverfið ekki að hjálpa.
Bændur eru ekki tilbúnir til að
kaupa greiðslumark á þessu verði,
eins og staðan er í dag,“ segir
Rafn, en jafnvægisverðið endaði
í 350 krónum fyrir hvern lítra.
Greiðslumarkið sem óskað var eftir
voru 846 þúsund lítrar, en verðið
sem flestir buðu var of lágt og því
gengu viðskiptin ekki eftir, nema
fyrir áðurnefnda 225 þúsund lítra.
Hámarksverðið er þrefalt afurða-
stöðvaverð, eða 379 krónur.
Rafn segir verðið fyrir
mjólkurlítrinn á tilboðsmörkuðum
hingað til yfirleitt hafa verið það
sama og hámarksverðið. Því sé
óvanalegt að jafnvægisverðið hafi
endað talsvert neðar. /ÁL
Elín Anna Skúladóttir, bóndi á Bergsstöðum í Miðfirði, stendur í fjárhúsunum
þar sem allt fé var skorið niður rétt fyrir sauðburð í vor. Mynd / Aðsend
Fresturinn til að breyta öllum hænsnahúsum í lausagönguhús hefur tvisvar
verið framlengdur.
Skráið smáauglýsingar
á www.bbl.is