Bændablaðið - 07.09.2023, Blaðsíða 54

54 Bændablaðið | Fimmtudagur 7. september 2023
LANDGRÆÐSLA
Miklar breytingar hafa orðið
á vistkerfum Íslands frá land-
námi sem er reyndar í takt við
náttúrusögu flestra landa. Við
upphaf landnáms var ásýnd
landsins ólík því sem nú er.
M e ð a l
annars er talið
að birkiskógar
hafi þakið
um fjórðung
landsins en
n ú v e r a n d i
ú t b r e i ð s l a
þeirra er
aðeins 1,5%.
Birki er eina
innlenda trjátegundin sem myndað
hefur skóga hér frá lokum síðustu
ísaldar og eru því birkiskógar
einu náttúrulegu skógarnir okkar
og njóta þeir sérstakrar verndar í
lögum um náttúruvernd. Á síðari
árum hefur aukin áhersla verið á
vernd og endurheimt birkiskóga
í stefnumótun ríkisins, m.a. í
aðgerðaáætlun stjórnvalda í
loftslagsmálum og nýrri stefnu og
aðgerðaáætlun um landgræðslu og
skógrækt, Land og líf. Auk þess
hafa stjórnvöld sett það markmið í
tengslum við hið alþjóðlega Bonn
ákall (Bonn Challenge) að árið
2030 verði búið að leggja drög
að því að birkiskógar vaxi á 5%
landsins. Því markmiði verður
einungið náð með því að nýta á
markvissan hátt getu birkisins
til sjálfgræðslu. Mikil aukning á
útbreiðslu birkis á Skeiðarársandi
og víðar um land á síðari árum
benda þó til þess að það geti verið
raunhæft ef rétt er að málum
staðið.
Til að vel takist til við endur-
heimt vistkerfa er mikilvægt
að byggt sé á vísindalegri
þekkingu. Árið 2021 fékk
rannsóknaverkefnið Endurheimt
birkivistkerfa á 21. öld –
áskoranir, leiðir og ávinningur
(BirkiVist) styrk frá Markáætlun
um samfélagslegar áskoranir en
verkefnið er samstarfsverkefni
margra háskóla, stofnana og
félagasamtaka.
Tilgangur verkefnisins er að
tryggja að aðgerðir við endurheimt
birkivistkerfa séu byggðar á bestu
fáanlegu þekkingu hverju sinni og
að auka skilvirkni við endurheimt
birkivistkerfa á Íslandi með
áherslu á sjálfgræðslu. Verkefnið
fjallar bæði um vistfræðilegar og
félagslegar áskoranir og tækifæri,
auk þess að meta mögulegan
ávinning endurheimtarinnar fyrir
líffræðilega fjölbreytni, loftslag
og mannlíf.
Gamlir birkiskógar og -lundir
sem finnast víða um land gegna
lykilhlutverki við endurheimt
birkivistkerfanna; þaðan
getur birkið dreift sér og þeir
geyma einnig erfðaauðlindir úr
birkiskógum fortíðarinnar. Þegar
ýtt er undir sjálfgræðslu þarf að
huga annars vegar að því hvort og
þá hvar frædreifing eigi sér stað
og hins vegar hvort aðstæður á
yfirborði séu þannig að fræ geti
spírað og planta vaxið þar upp
(örugg set). Ef þessir þættir eru
til staðar, fræframboð og örugg
set, ætti birki að geta numið
land nema að landnýting, s.s.
sauðfjárbeit, geti hamlað landnámi
þess. Í BirkiVist verða þróuð
líkön sem ætluð eru að aðstoða
við ákvarðanir um hvort og þá
hvaða inngrip þurfi til að stuðla
að sjálfgræðslu birkis á hverjum
stað, til að ná sem mestum árangri
með sem minnstum inngripum.
Líkönin nota m.a. gögn um hvar
er að finna birki sem geti verið
fræuppspretta fyrir það svæði
sem unnið er að endurheimt á,
auk upplýsinga um útbreiðslu
vistgerða.
Einkum er byggt á kort-
lagningu Skógræktarinnar yfir
útbreiðslu birkiskóga á Íslandi (sjá
skóglendisvefsjá fyrir náttúrulegt
birki á vefsíðu Skógræktarinnar,
www.skogur.is) sem miðar við
að lágmarki 0,5 ha svæði þar sem
krónuþekja nær 10%. Birkilundir
sem ekki ná þeim lágmörkum
geta líka verið fræuppspretta og
því er mikilvægt að hafa einnig
upplýsingar um þá. Því leitum við
til almennings um að aðstoða við
þá skráningu ef einhverjir vita um
litla birkilundi eða rekast á þá á
ferðum sínum um landið. Einungis
þarf að taka mynd af lundinum á
símann sinn og passa að kveikt sé
á staðsetningu (gps) þannig að hún
komi fram í myndaupplýsingunum.
Skráningarform hefur verið útbúið
á vefnum (https://birkivist.is/
utbreidsla-birkis/) þar sem hægt
er að hlaða inn viðkomandi mynd
og annað sem við á.
Við erum þakklát fyrir alla hjálp
sem við fáum í þessu verkefni.
Kristín Svavarsdóttir,
vistfræðingur hjá Landgræðslunni.
Birkivistkerfi og
endurheimt þeirra
Birkilundur í brattri fjallshlíð.
Gróskumikill skógarbotn. Kristín
Svavarsdóttir.
RÁÐGJAFARMIÐSTÖÐ LANDBÚNAÐARINS
Ný naut til notkunar
í september 2023
Erfðamat er nú keyrt á um
mánaðar fresti og í sam ræmi við
það getur mat einstakra gripa
tekið breytingum mjög ört miðað
við það sem áður var.
Breytingar milli keyrslna eru þó
sjaldnast miklar og þau naut sem
hafa verið í notkun undanfarin
misseri hafa staðið við fyrra
mat. Eigi að síður ákvað fagráð í
nautgriparækt á fundi sínum í lok
ágúst að gera breytingar á nautum
í notkun. Þannig verða 19 naut í
notkun næstu vikurnar í stað 17
áður. Úr notkun verða teknir Títan
17036, Tindur 19025 og Bersi
20004, en notkun þeirra hefur
minnkað mikið. Þeirra í stað koma
ung naut sem eru fædd 2022, naut
sem eru mjög há í mati og miklar
væntingar því gerðar til. Hér á eftir
fer stutt umsögn um hvers megi
vænta af þeim.
Vorsi 22002 frá Vorsabæ í
Landeyjum, faðir er Knöttur 16006
og móðurfaðir Skellur 11054.
Samkvæmt erfðamati eiga dætur
Vorsa að verða mjólkurlagnar kýr
með hátt fituhlutfall í mjólk og
próteinhlutfall nærri meðallagi.
Júgurgerð um meðallag þar sem
styrkurinn liggur í áberandi
júgurbandi, spenar hæfilegir að
stærð og mjaltir og skap úrvalsgott
hvoru tveggja. Heildareinkunn 111.
Svarfdal 22006 frá Göngu-
stöðum í Svarfaðardal undan Tanna
15065 og móðurfaðir er Lögur
07047. Erfðamat Svarfdals segir
að dætur hans verði í meðallagi
mjólkurlagnar með hátt fituhlutfall
í mjólk og próteinhlutfall nærri
meðallagi. Júgurgerðin frábær
með mikilli festu og þau mjög vel
borin. Spenar væntanlega í grennri
kantinum en ákaflega vel settir.
Vænta má meðalgóðra mjalta og
góðs skapar. Heildareinkunn 112.
Hnallur 22008 frá Birtingaholti
4 í Hrunamannahreppi, faðir er
Skírnir 16018 og móðurfaðir
Dropi 10077. Erfðamatið gefur til
kynna að dætur Hnalls verði mjög
mjólkurlagnar kýr með hlutföll
verðefna í mjólk nærri meðallagi.
Júgurgerð ætti að verða mjög góð,
mikil festa og þau vel borin. Spenar
verða í nettari kantinum, mjaltir
og skap mjög gott hvoru tveggja.
Heildareinkunn 111.
Kajak 22009 frá Þorgautsstöðum
í Hvítársíðu, faðir er Róður 16019
og móðurfaðir Bambi 08049.
Samkvæmt erfðamati verða dætur
Kajaks mjólkurlagnar kýr með
hlutföll verðefna í mjólk í góðu
meðallagi. Júgurgerðin ákaflega
góð, mikil festa, áberandi júgurband
og þau vel borin. Spenar fremur
nettir en ákaflega vel settir. Mjaltir
og skap mjög gott hvoru tveggja.
Heildareinkunn 112.
Ægir 22010 frá Hlemmiskeiði
2 á Skeiðum, undan Tanna 15065
og móðurfaðir er Stáli 14050.
Erfðamat Ægis segir að dætur
Guðmundur Jóhannesson
ráðunautur í nautgriparækt
mundi@rml.is
Vorsi 22002 frá Vorsabæ.
Hnallur 22008 frá Birtingaholti IV.
Ægir 22010 frá Hlemmiskeiði.