Bændablaðið - 07.09.2023, Blaðsíða 60

60 Bændablaðið | Fimmtudagur 7. september 2023
LESENDARÝNI
Áhættumatið og fjárhagslegur ávinningur
Í þessu samhengi
er eitt víst að öll
vinna er tengist
und i rbún ing i
og breytingum
á lögum um
fiskeldi og
útgáfu reglugerða
hefur gengið út
á að vinna að
sérhagsmunum laxeldisfyrirtækja í
meirihlutaeigu erlendra aðila:
• Koma á tækni legum hindru num
til að halda eldis svæðum
• lágmarka umhverfis kostnað
• hámarka fram leiðslu heimildir
• hámarka arðinn.
Þannig ná miklum fjárhagslegum
ávinningi á kostnað íslenskra
hagsmuna og umhverfismála eins og
tekið hefur verið fyrir í fjölmörgum
skýrslum og greinum höfundar sem
hægt er að sækja á lagareldi.is og
sjavarutvegur.is.
Halda svæðum
Þáverandi stjórnarformenn Arnarlax
og Fiskeldis Austfjarða, sem voru
búnir að koma leyfisveitingarkerfinu
í uppnám, með um 70% eldissvæða,
létu skipa sig í starfshóp sjávarútvegs-
og landbúnaðarráðherra sem fékk
það verkefni að gera opinbera
stefnumótun fyrir fiskeldi á árinu
2017. Áhættumat erfðablöndunar
setti takmarkanir á eldi á frjóum
laxi. Eitt af verkefnum þeirra var því
að koma á tæknilegum hindrunum
sem fólst í eldi á ófrjóum laxi
til að tryggja að þeir gætu haldið
eldissvæðum jafnvel án þess að nýta
þau í fjölmörg ár eða greiða af þeim
auðlindagjald.
Fjölmargir aðilar gerðu athuga-
semdir við fiskeldisfrumvarpið á
árunum 2018 og 2019, m.a. Matvæla-
stofnun, og bentu á að eldi á
ófrjóum laxi væri ekki tímabært.
Það hefur vakið athygli að Hafrann-
sóknastofnun gerði enga athugasemd
/ábendingar við meðferð málsins á
Alþingi Íslendinga. Nú, sex árum
seinna, er eldi á frjóum laxi á
tilraunastigi. Í skýrslu starfshóps um
strok úr sjókvíum, sem var skipaður
af matvælaráðherra, sem gefin var út
í júní á þessu ári, kemur m.a. fram að
líkur eru taldar á að eldi á ófrjóum
laxi verði raunhæfar innan ca 10 ára.
Hafrannsóknastofnun hafði
fulltrúa í þessum starfshópi en
stofnunin var áður búin að benda
á í sinni áhættumatsskýrslu frá
2017 að unnt væri að ala ófrjóan
lax þegar heimildir til eldis á
ófrjóum laxi skorti. Það geta því
liðið rúm fimmtán ár frá því að
Hafrannsóknastofnun lagði til eldi
á ófrjóum laxi þar til það getur
hugsanlega raungerst.
Óraunhæft eldi á ófrjóum
laxi var alltaf ætlað til þess að
laxeldisfyrirtæki í meirihlutaeigu
erlendra aðila gætu haldið
sínum eldissvæðum og breytt
úr eldi á ófrjóum laxi yfir í
eldi á frjóum laxi eftir því sem
áhættumat erfðablöndunar eykur
framleiðsluheimildirnar.
Lágmarka umhverfiskostnað
Málið hefur snúist um að halda
umhverfiskostnaði í lágmarki og ná
þannig sem mestum fjárhagslegum
ávinningi fyrir laxeldisfyrirtæki í
meirihlutaeigu erlendra aðila:
Slysasleppingar: Í Noregi þarf
atvinnugreinin að greiða kostnað
við að fjarlægja eldislax úr veiðiám.
Hafrannsóknastofnun hefur unnið
á móti því að þessi leið verði farin
á Íslandi, þannig lagt til að lög
um umhverfisábyrgð verði brotin
sem hefur dregið úr kostnaði
laxeldisfyrirtækja. Nú er þetta mál
í endurskoðun og hefur komið fram
vilji hjá sumum stjórnmálamönnum
að fylgja norsku leiðinni.
Laxalús: Í Noregi eru miklar kröfur
um að vakta og halda tíðni laxalúsar
á villtum laxfiskum í lágmarki.
Hafrannsóknastofnun lagði sams-
konar aðgerðir ekki til þegar stefnu-
mótunin í fiskeldi átti sér stað og
við meðferð málsins á Alþingi
Íslendinga en þessi mál eru nú til
endurskoðunar.
Heilbrigðismál: Í Noregi er búið
að koma á fram leiðslusvæðum, með
takmörkuðum flutningi á eldisfiski á
milli strandsvæða og þar eru einnig
meiri kröfur um flutningsbúnað fyrir
lifandi fisk með tilheyrandi kostnaði
til að draga úr líkum á dreifingu
sjúkdóma. Hafrannsóknastofnun
kom ekki með neinar tillögur um
mótvægisaðgerðir við meðferð
málsins á Alþingi Íslendinga.
Niðurstaðan er að heilbrigðismál
laxeldis þurfa verulegrar endur-
skoðunar sem nú er í vinnslu.
Allar þessar tillögur kom
íslenskt laxeldisfyrirtæki með í
sínu umhverfismati á árinu 2016
að norskri fyrirmynd með höfund
sem ráðgefandi aðila. Sérfræðingar
Hafrannsóknastofnunar veittu
umsögn í umhverfismatinu en tóku
ekki undir tillögurnar.
Hámarka
framleiðsluheimildirnar
Við endurskoðun á áhættumatinu
á árinu 2020 voru gerðar nokkrar
breytingar á forsendum til að hægt
væri að auka framleiðsluheimildir á
frjóum laxi enda var mikil pressa á að
það væri gert og miklir fjárhagslegir
hagsmunir undir í formi verðmætari
eldisleyfa.
Í reiknilíkani áhættumats erfða-
blöndunar voru m.a. notaðar rangar
forsendur við umbreytingu úr
framleiðslu í hámarks heimilaðs
lífmassa. Við það jukust framleiðslu-
heimildirnar á frjóum laxi u.þ.b.
30%.
Forsendur í líkani áhættumats
erfðablöndunar eru ekki byggðar
á traustum grunni og í skýrslu
Ríkisendurskoðunar er m.a. bent á
að ,,þrátt fyrir að Hafrannsókna-
stofnun hafi talið að nákvæmari
gögn þyrfti þá breyttist
áhættumatið töluvert til aukningar
við endurskoðun þess árið 2020“.
Hámarka arðinn
Stefnumótun í fiskeldi á árinu 2017
sem áhættumat erfðablöndunar var
hluti af því sem snerist fyrst og
fremst um að hámarka arðinn hjá
erlendum fjárfestum og íslenskum
fulltrúum þeirra. Eldisleyfin eru
og hafa alltaf verið verðmætin sem
arðurinn byggist að mestu á.
Að vísu hefur markaðsverð
á laxi verið í hæstu hæðum sem
hefur einnig gefið mikinn ávinning
og markaðssérfræðingar telja að
þannig geti það verið áfram á allra
næstu árum.
Gróft mat á verðmætum eldis-
leyfa hjá Arnarlaxi í lok síðasta
árs voru rúmir 30 milljarða króna,
tæpir 20 milljarða hjá Arctic Fish og
mun lægra hjá Fiskeldi Austfjarða,
en gengið hafði lækkað mikið
í kjölfarið á miklu tjóni vegna
sjúkdóma.
Að lokum
Í grein rannsóknastjórans kemur
fram að „með því að gera ekki
ráð fyrir litlu veiðiánum í
áhættumati erfðablöndunar var
hægt að úthluta Kjartani Ólafssyni,
stjórnarformanni Arnarlax og
fulltrúa í stefnumótunarhópunum,
nægilegum framleiðsluheimildum á
sunnanverðum Vestfjörðum“.
Það er athyglisvert að Ragnar
Jóhannsson, opinber starfsmaður,
nefnir Kjartan á nafn en hann var
einn af þeim sem voru í starfshópi
sjávarútvegs- og landbúnaðar-
ráðherra um stefnumótun í fiskeldi
þar sem leiðin var vörðuð í opinberri
stefnumótun, sjálfum sér og sínu
fyrirtæki til fjárhagslegs ávinnings
á kostnað annarra. Það sem átti
að vera stefnumótun stjórnvalda
varð að stefnumótun sérhagsmuna
laxeldisfyrirtækja í meirihlutaeigu
erlendra aðila.
Af fræðimönnum kallast
þessi aðferðafræði að ,,fanga
ríkisvaldið“. Kjartan fékk m.a. lán
frá SalMar, meirihlutaeiganda í
Arnarlaxi, til kaupa á hlutabréfum
félagsins og hefur hagnast
um milljarða króna. Þar hafa
framleiðsluheimildirnar á frjóum
laxi, sem m.a rannsóknastjórinn
hefur lagt til að verði úthlutað í
gegnum áhættumat erfðablöndunar,
gegnt stóru hlutverki.
Höfundur hefur allt frá árinu 2019
farið fram á að gerð verði opinber
rannsókn vegna vinnubragða sem
voru viðhöfð við undirbúning og
gerð laga um fiskeldi og því hefur
verið svarað með því að svara engu.

Valdimar Ingi Gunnarsson
sjávarútvegsfræðingur
Valdimar Ingi
Gunnarsson.
Ósasvæði Bakkadalsár í Arnarfirði.
Landsbyggðin lifi
Samtökin Landsbyggðin lifi voru stofnuð
formlega árið 2001 sem íslenski armur
samtakanna Hela Norden Ska Leva (HNSL)
og eru því orðin 22 ára gömul.
Markmið samtakanna er að mynda sterk
heildarsamtök til að vinna að hagsmunum
landsbyggðarinnar og tengja saman einstaklinga
og hvers konar óháð áhugamannafélög sem
vilja efla heimabyggð sína bæði efnahagslega
sem og menningarlega. Aðilar að samtökunum
Landsbyggðin lifi eru því framfarafélög og
einstaklingar um land allt.
Landsbyggðin lifi er einnig í samstarfi
með ERCA (European Rural Community
Alliance) sem eru samtök dreifbýlis í Evrópu.
Markmið Evrópusamtakanna eru einmitt líka
að efla evrópska landsbyggð með samvinnu
og jafningjafræðslu og -stuðningi; að efna
til umræðu um framtíð strjálbýlis og þróun
þess og ekki síst að hafa áhrif á opinbera
stefnumótun, bæði hjá Evrópusambandinu sem
og á landsvísu. Samtökin leitast við að koma
á sambandi og samstarfi milli staðbundinna
félagasamtaka, byggja á þeim styrkleikum sem
eru nú þegar til staðar og efla enn frekar.
Landsbyggðin lifi tekur þátt í samstarfs-
verkefnum með öðrum dreifbýlissvæðum
í Evrópu, m.a. á Spáni, í Lettlandi og í
Frakklandi. Með sambærilegum verkefnum á
þremur ólíkum stöðum í Evrópu er leitast við
að miðla þekkingu, efla sjálfbærni, skiptast á
reynslu, sem og að endurheimta menningu íbúa
viðkomandi svæðis í því augnamiði að efla stolt
og ábyrgð gagnvart svæðinu.
Fiðrildaverkefnið, Lands of Butterflies,
skoðar áhrif kvenna á verkmenningu og
óáþreifanlega menningu á tveimur svæðum, í
Santo Adriano í Asturias á Spáni og á Kópaskeri
og nágrenni á Íslandi. Þriðji aðilinn er franska
götulistafélagið Groupe ToNNE, sem stendur
fyrir listasmiðjum á þessum stöðum, sem og í
Frakklandi. Verkefnið Our Civic Heritage er
samvinnuverkefni tíu samtaka í átta löndum
og leitast við að efla sameiginleg evrópsk gildi
og glæða þekkingu og hæfileika íbúa til að
taka þátt í samfélaginu, sem forsendu fyrir
heilbrigðu lýðræði. Þátttökulöndin eru Holland,
Írland, Bretland, Búlgaría, Rúmenía, Spánn,
Ítalía og Ísland.
Það er undir okkur íbúum sjálfum komið
hversu vel tekst til með verkefnin, því þátttaka
okkar er forsenda fyrir velgengni. Samtökin eru
ópólitísk og ávallt opin nýju fólki.
Möguleikarnir eru líka margir, eins og
verkefni um sjálfbæra þróun, lífræna ræktun,
hamprækt og hvað sem okkur dettur í hug sem
gæti eflt landsbyggðina.
Framtíðarsýn okkar greinar höfunda er að fólk
vilji búa í frelsi og ala upp afkomendur sína nær
náttúrunni. Það er svo dýrmætt að geta ræktað
eigið grænmeti og gott fyrir börn að læra að
vera sjálfbær. Svo má jafnvel vera með hænur
eða önnur dýr í bakgarðinum. Hver veit hvenær
næsti heimsfaraldur skellur á og þá er gott að
vera sem mest sjálfbær. Auk þess hlýtur fólk
að þreytast á umferðarteppum og mengun og
vilja einfalda líf sitt. Því eru næg tækifæri fyrir
landsbyggðina, hvort sem er í litlum eða stórum
bújörðum, í dreifbýli eða bæjum allan hringinn
á landinu okkar.
Landsbyggðin lifi verður með málþing að
loknum aðalfundi samtakanna í Sláturhúsinu
„menningarsetri“ á Egilsstöðum 30. september.
Á málþingið koma frumkvöðlar í alls kyns
nytjaræktun frá Norður- og Austurlandi.
Við hvetjum sem flesta áhugamenn
landsbyggðarinnar til að mæta og taka þátt í
að koma af stað bylgju í sjálfbærni hringinn
í kringum landið. Aðgangur er öllum opinn
og ókeypis. Fylgist með á Facebook-síðu
samtakanna, Landsbyggdin lifi - Farsæld til
framtíðar. Heimasíða samtakanna er landlif.is,
einnig er hægt að hafa samband á netfangið
landlif@landlif.is.
Hildur Þórðardóttir,
Sigríður B. Svavarsdóttir
Í fréttatilkynningu Hafrann sóknastofnunar og grein Ragnars Jóhanns-
sonar, rannsóknastjóra fiskeldis hjá stofnuninni, í Bænda blaðinu hinn
9. mars kemur m.a. eftirfarandi fram: ,,Valdimar sakar meðal annars
Hafrannsóknastofnun um að ganga erinda erlendra fyrirtækja í þeim tilgangi
að tryggja íslenskum fulltrúum þeirra mikinn fjárhagslegan ávinning.“