Bændablaðið - 07.09.2023, Blaðsíða 56

56 Bændablaðið | Fimmtudagur 7. september 2023
Á FAGLEGUM NÓTUM
Þá var auk þess tekið hús á 5 bændum
þar sem fræðst var um þar lendan
land búnað. Hér á eftir fer síðari hluti
umfjöllunar um þessar bænda-
heimsóknir en fyrri hlutinn birtist í
síðasta tölublaði Bændablaðsins.
Fjárhundaþjálfarar
Ekki langt frá Aberdeen búa hjónin
Michelle og Gary Bruce á búi
sínu, Meikle Tillyeve. Þau eru
sauðfjárbændur, með 650 ær, og eru
þrautreyndir fjárhundaþjálfarar. Þau
keyptu þetta bú fyrir nokkrum árum
og vinna bæði fulla vinnu utan við búið
líka, til að ná endum saman, en engir
aðrir koma að vinnu á þessu búi. Gary
sagði það nauðsynlegt enda hvorugt frá
búinu og því þurftu þau að fjármagna
kaupin með eigin fé og lánum með
8% föstum vöxtum. Þau væru með
nokkuð þunga greiðslubyrði og því
væru aukatekjur utan bús nauðsynlegar.
Annars, ef bú af þessari stærð væri
skuldlaust, væri ekki nauðsynlegt
fyrir þau bæði að vinna utan bús, en í
Skotlandi er oft miðað við að 4–500 ær
geti staðið undir fullu starfi einstaklings
afkomulega séð.
Sýna, keppa og þjálfa
Þau hjónin sýndu gestunum hundana
sína en þau er bæði með ræktun á
fjárhundum, þjálfa þá, halda námskeið
í þjálfun fjárhunda og taka hunda í
þjálfun líka. Gary sagði það alls ekki
sjálfgefið að Border Collie hundur geti
verið góður fjárhundur og stundum
henti einstaklingarnir alls ekki til slíkrar
vinnu. Hann sé þó fljótur að greina það
og sagði m.a. að hann væri nýbúinn
að taka tvo hunda í þjálfun frá öðrum
sauðfjárbónda og að annar hundurinn
væri ómögulegur fjárhundur. Hann yrði
vafalítið góður sem gæludýr en ekki
sem vinnuhundur á fjárbúi!
Gary og Michelle sýndu svo
hvernig hundar eru notaðir á
keppnum, en Gary keppir reglulega
með hunda sína, þar sem þeir vinna
með stjórnanda sínum að því að reka
ær eftir ákveðinni þrautabraut sem
og að skipta fjárhópnum upp eftir
kúnstarinnar reglum. Það er mjög
áhugavert að fylgjast með svona
fagfólki þegar hundur og stjórnandi
vinna sem ein heild.
Láta bera inni
Þó svo að ærnar geti verið úti allt
árið, þá taka þau þær inn í sérstaka
burðaraðstöðu þegar sá tími kemur.
Þetta er fyrst og fremst vegna hættu
á afföllum lamba vegna rándýra en á
svæðinu eru bæði refir og svo friðað
óðal greifingja en greifingjarnir, sem oft
eru nokkrir saman á hverju óðali, fúlsa
nú ekki við nýfæddum lömbum ef slíkt
er í boði. Vegna þessa láta Michelle og
Gary ærnar bera inni. Þau byrja á því að
setja nýbærurnar í einstaklingsspil og
eftir sólarhring fara þær í hópstíu með
20 öðrum nýbærum. Þegar þau meta
það svo að lömbin séu nógu spræk og
ærnar nógu sterkar til að verja lömbin,
er viðkomandi hópur settur út.
Eins og hér að framan greinir eru
þau með 650 ær en þær eru af mjög
blönduðu kyni en þó í grunninn
sauðfjárkynið Lleyn, sem á uppruna
sinn að rekja til hins áberandi Llŷn
skaga í Norðvestur-Wales. Þetta var
annað sauðfjárbúið sem var heimsótt
þar sem ekki var um neina hreinræktun
að ræða heldur virðast bændur blanda
saman margs konar kynjum í þeim
tilgangi að hámarka afrakstur búa sinna.
Að sögn Michelle þá leggja þau mesta
áherslu á að kynbæta fyrir léttum burði
og góðri frjósemi þegar þau horfa til
ásetnings en sé ánum fyrst og fremst
ætlað að framleiða lömb til slátrunar
er það vaxtarhraði og þungi sem þau
horfa til sem helstu eiginleika.
Skiptibeit á fimm daga fresti
Þau eru með ærnar og lömbin á sínum
túnum allt árið, en þau eiga alls 50
hektara lands og leigja auk þess 60
hektara. Þetta land er nógu stórt fyrir
alla hagagöngu auk fóðuröflunar
búsins, enda geta þau beitt fénu
stærstan hluta ársins og þurfa ekki
fóður nema fyrir örfáa mánuði. Þau
stunda skiptibeit á landi sínu en þau
miða við að hvert hólf sé í notkun í 5
daga í senn og svo hvílt og hópurinn
færður á næstu spildu. Þá er hið beitta
stykki ruddaslegið og eftir aðstæðum
þá er borinn á tilbúinn áburður. Svo
er beitarstykkið hvílt í 2-3 vikur, eða
lengri tíma ef endurvöxturinn er hægur,
þar til ærnar koma inn á það aftur.
Þess má geta að rafmagns girðingin,
sem notuð var til að skipta túnum Gary
og Michelle niður í beitarhólf, var bara
með þrjá strengi og höfðu íslensku
gestirnir á orði að slíkur frágangur
myndi ganga harla illa við að halda
íslenskum kindum og lömbum þeirra í
skefjum. Gary sagði að það væri búið
að rækta slíkt strokueðli úr skoskum
kindum fyrir áratugum síðan og þetta
væri nákvæmlega ekkert vandamál!
Standandi eða liggjandi bjórdós
Aðspurður um mælingar á því hvenær
spildurnar eru tilbúnar til beitar sagði
Gary að það væri nú einföld aðferð
sem hann notaði. Þegar grashæðin er
til jafns við venjulega hálfslítra bjórdós
er spildan tilbúin til beitar og þegar
beitarhæðin er til jafns við liggjandi
bjórdós þarf að færa ærnar á næstu
spildu! Einfalt er það!
2–2,5 milljónir fyrir hektarann
Þau hjónin keyptu landið fyrir ekki
löngu síðan og aðspurð um verð á
heppilegu landi fyrir rekstur sauðfjárbús
í Skotlandi sögðu þau að gott land
eins og þeirra kosti þetta á bilinu 2-2,5
milljónir íslenskra króna á hektarann,
12-14.500 pund. Þau töluðu þó um að
vaxtakjör á lánum væru ekki sérlega
góð og því keyptu þau þó ekki nema 50
hektara og leigja 60 hektara. Algengt er
að land sé leigt út í Skotlandi og sögðu
þau að verðið færi eftir gæðum landsins
og því hvað fylgdi landinu eins og t.d.
aðgengi að vatni og/eða girðingum. En
verðið sé þetta á bilinu 33.000–84.000
krónur á hektarann á ári, eða 195–495
pund á hektarann.
Ánum og lömbunum er beitt mjög
þétt á hvert stykki og stærð hvers
beitarstykkis er reiknað út svo það
dugi í 5 daga, þ.e. stykkjunum er skipt
upp með léttri rafmagnsgirðingu.
Þau færa svo féð í næsta stykki eftir
þessa fimm daga og svo koll af kolli.
Þessi tíða færsla á fé er einmitt ein af
ástæðum þess að þau hjónin eru með
hunda með sér í vinnu, enda auðvelt
fyrir einn mann að smala hundruðum
kinda með því einu að vera með góðan
fjárhund með sér.
Slök frjósemi
Eins og áður segir þá eru þau með
blandað sauðfjárkyn og það ætti alla
jafna að vera með góða frjósemi, eða
í kringum 2,0 þ.e. 2 lömb að jafnaði
eftir hvern burð. Í fyrra fór þetta hlutfall
aftur á móti niður í 1,80 og í ár í 1,56.
Lækkar sem sagt hratt og þau hafa af
þessu eðlilega miklar áhyggjur.
Aðspurð sagði Michelle at þau
haldi að um stein- eða snefilefnaskort
sé að ræða og að verið sé að mæla
blóðsýni ánna þessa dagana. Þau
munu svo, í kjölfar mælinganna,
bæta ánum upp mögulegan skort
með því að blanda aukabætiefnum
út í heilfóðrið sem þau gefa ánum.
The Marshalls
Næstsíðasta bændaheimsókn hópsins
var til búsins Boghead Farm. Þetta
er fjölskyldubú og á móti hópnum
tók yngsta dóttirin á bænum, Shona
Marshall. Afi hennar keypti búið á
sínum tíma og þegar synir hans tveir
komu inn í reksturinn fóru þeir, auk
hefðbundins búreksturs, að sinna
járnsmíðavinnu. Sú vinna vatt upp
á sig og þegar þeir bræður tóku við
rekstrinum ákváðu þeir að eiga landið
saman en skipta upp rekstrinum
þannig að Kenny, sem er faðir Shonu,
tók yfir búreksturinn en Charles, hinn
bróðirinn, tók yfir smiðjuna. Nú er búið
svo komið í eigu Kenny, konu hans
Moiru og þriggja dætra þeirra. Charles
og hans fjölskylda eru aftur á móti með
smiðjuna sem í dag er orðið mjög stórt
fyrirtæki í smíði á alls konar vögnum
og landbúnaðartækjum undir merkjum
Marshalls.
450 mjólkurkýr ekki nóg!
Þegar Kenny og Moira tóku við búinu
stækkuðu þau það ört og voru komin
í 450 mjólkurkýr á tímabili. Erfið
staða kúabúskapar í Skotlandi og lágt
verð gerði það þó að verkum að þau
fóru að leita að tækifærum til að afla
frekari tekna. Búið er í einungis um
hálftíma akstursfjarlægð frá borginni
Aberdeen og þau ákváðu að byrja
með sölu beint frá býli og reyna að
ná til íbúanna í Aberdeen.
Til að byrja með var vöruframboðið
mjög einfalt, egg og grænmeti,
og var vörunum bara einfaldlega
stillt upp við veginn og þar gátu
viðskiptavinir afgreitt sig sjálfir og
skilið eftir pening. Þetta vatt svo
hægt og rólega upp á sig og fyrr en
varði voru þau farin að selja alls konar
landbúnaðarvörur. Þegar mjólkurverð
til skoskra kúabúa féll hraustlega upp
úr síðustu aldamótum ákváðu þau að
hætta í mjólkurframleiðslu og veðja
á ferðaþjónustuna og hættu með
mjólkurkýrnar árið 2005. Þau seldu
mjólkurkýrnar, en til að nýta landið
fjárfestu þau í holdakúm í staðinn.
Í dag eru þau með myndarlegt
blandað bú sem samanstendur af
500 holdakúm, 1.000 ám, 3.000
varphænum og nokkrum svínum auk
þess að reka gríðarlega stóra verslun
með eigin kjötvinnslu og veitingastað.
Vegna mikilla umsvifa starfa hjá þeim
í dag tugir starfsmanna.
Allar vörur úr nærumhverfinu
Eins og áður segir er megin markhópur
sölustarfseminnar íbúar stórborgarinnar
Aberdeen og til þess að halda í ákveðin
grunngildi þá var strax ákveðið
að leggja höfuðáherslu á vörur úr
nærumhverfi Marshall búsins. Þannig
eigi neytendur að geta treyst því að
vörurnar sem þarna eru seldar séu
ekki með hátt sótspor vegna flutninga
o.þ.h. og að með kaupum þá sé verið
að styðja við framleiðslu í heimahéraði.
Þau framleiða sem sagt ekki allar vörur
sjálf heldur selja í umboðssölu fyrir
ýmsa smáframleiðendur í nágrenninu.
Shona sagði að þau miði við að þessar
vörur séu framleiddar innan u.þ.b. 10
km radíuss frá búinu og er óhætt að
fullyrða að vöruúrvalið var ótrúlega
fjölbreytt miðað við þessa kröfu.
Eigin kjötvinnsla
Shona, sem er búfræðingur að
mennt og með meistarapróf í
landbúnaðarviðskiptafræði, sér um
kjötvinnslu búsins en systurnar
þrjár eru að taka við rekstrinum af
foreldrum sínum og hafa skipt með sér
verkum. Ein sér um matsölustaðinn,
önnur um verslunina og Shona s.s.
um kjötvinnsluna auk þess að sinna
búskapnum. Shona, sem hafði í upphafi
ekki reynslu í vinnslu á kjöti, ákvað að
læra fagið og í Skotlandi er boðið upp
á kjötvinnslunámskeið fyrir bændur
sem hún fór á.
Svo fékk hún reynslumikla
kjöt- iðnaðarmenn með sér í lið
og svo var ekki annað að gera en
að henda sér í djúpu laugina! Hún
sagði að kjötvinnslan gengi í raun
vonum framar en það taki þó tíma
að vinna sér sess í hugum og hjörtum
neytenda. Hún slátri ekki neinu sjálf
heldur taki heim skrokkana og þar
eru þeir unnir eftir kúnstarinnar
reglum. Þau leggja eðlilega mikla
áherslu á nautakjöt frá eigin búskap
og láta allt hanga vel áður en það er
unnið svo tryggt sé að allt kjöt sé
einstaklega mjúkt undir tönn.
Þau senda gripi í slátrun í hverri
viku, m.a. 3 nautgripum, og kostar
slátrunin í heimtöku 160 pund, eða 27
þúsund krónur á hvern nautgrip. Fyrir
heimtekin lömb borga þau 35 pund, eða
6.000 krónur. Kjötvinnslan framleiðir
svo margs konar rétti sem eru svo seldir
í kjötborði verslunarinnar. Það kom
mjög á óvart að sjá hvað vöruúrvalið
á kjötréttum var fjölbreytt í kjötborði
Marshall búsins.
Með bílalúgu
Eins og áður segir er rekinn stór veitinga-
staður í tengslum við ferðaþjónustuna
og er alltaf mikið að gera þarna. Svo
mikið að þau eru nú búin að koma upp
bílalúgu og geta þannig þjónustað fólk
sem er á hraðferð. Þar er bæði hægt
að kaupa mat frá veitingastaðnum
en einnig fá afhentar vörur beint úr
versluninni. Líklega ekki mörg bú í
heiminum sem eru með bílalúgu!
Aberdeen Angus
Það vakti athygli gestanna að
holdakýrnar 500 eru ekki Aberdeen
Angus, þrátt fyrir nálægð við einmitt
Aberdeen. Shona sagði að skýringin
væri nú einfaldlega sú að áður fyrr
hefðu þau horft til mikillar vaxtargetu
og því ekki verið í hreinræktun á
gripum heldur með blandaða hjörð.
Nú, vegna áherslu búsins á einmitt
tenginguna við nærumhverfið og
viðskiptavinina frá Aberdeen, ætli
Skotlandsferð ungra bænda
– síðari hluti
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Hópurinn fyrir framan ísgerðina. Mynd / Helgi Fannar Gestsson
Í sumar héldu nýútskrifaðir búfræðingar frá Hvanneyri í útskriftarferð
og var ferðinni heitið til Skotlands. Ferðin, sem var vikulöng, náði
til þriggja borga, skoska hálendisins og hinnar margrómuðu og
heimsþekktu landbúnaðarsýningar Royal Highland Show sem fjallað
var um í þarsíðasta tölublaði Bændablaðsins.
Marshall framleiðir alls konar vagna, m.a. með margs konar útfærslur á
skítadreifurum. Mynd / Marshall Trailers