Úrval - 01.12.1966, Qupperneq 119

LÝSINGAR Á FORNÍRSKUM HANDRITUM
117
settust að í menntasetrum álfunnar.
Þeir þóttust góðir ef þeir gátu
bjargað lífi sínu og einhverju af
dýrgripum sínum. Víkingarnir fóru
heim með ránsfeng sinn, og sumt
af því, svo sem kaleikar, voru þeg-
ar í stað hafðir til hversdagslegra
nota. í fornmenjasafninu í Kaup-
mannahöfn má sjá írskt skrín, sem
hefur verið skartgripaskrín norskr-
ar hefðarkonu. Svo sem flestar
heiðnar þjóðir höfðu Norðmenn
þann sið að leggja dýrgripi látins
manns í gröf með honum, og þess-
vegna hefur margur írskur dýr-
gripur fundizt í gröfum frá átt-
undu og níundu öld. En víkingar
kunnu ekki að lesa, og var það því
ekki sú sérstæða list, sem einkennir
handritin, sem þangað barst og til
Danmerkur, heldur gull og silfur
og gimsteinar, sem víkingar höfðu
með sér þangað. Keltneskir gorm-
ar, sem skreyttu þessa muni, urðu
fyrirmyndir að tréskurði Norð-
manna og annarra Norðurlanda-
þjóða, og skreyttu þeir með þessu
timburkirkjur sínar á elleftu og
tólftu öld þegar þeir voru hættir að
trúa á Þór og' Óðin og farnir að trúa
á Krist.
Að síðustu mætti athuga hand-
rit keltnesku kirkjunnar í Norð-
ymbralandi til skilnings á því
hvernig klassiskur eða ítalskur
stíll náði meiri og meiri tökum.
Átökin milli keltnesks og rómansks
stíls náði hámarki í deilunni milli
forvígismannanna Colman og
Winfred, og var sú deila útkljáð
á synódunni í Whitby (663—4) og
meðfylgjandi sigur Kantaraborgar
og Róm yfir hinni gömlu írsku
menningarhefð skar úr um framtíð
hennar. Wilfred fór margar ferðir
til Róm og hafði þaðan með sér
fjölda lýstra handrita svo að ekki
leið á löngu fyrr en merkileg bóka-
söfn voru stofnuð bæði í York og
Jarrow og tóku þau við þessum að-
flutta auði bóka, sem einnig voru
listaverk. Það hlauzt af sigri róm-
anskra við Whitby, að klassisk á-
hrif fóru sem eldur í sinu um öll
klaustur, þar sem bókagerð var
stunduð.
Hlutur hins forna írska stíls varð
stöðugt minni og minni, þó að flétt-
urnar og dreka- og ormamyndirnar
héldust við um margar aldir í öll-
um helztu borgum Vestur-Evrópu,
jafnvel fram á þrettándu öld. Á
Ítalíu lifnaði þetta aftur á fimmt-
ándu öld og skrautlegir upphafs-
stafir voru hafðir á elztu prentuðu
bókum í Róm, Flórens og Feneyj-
um.
Gullöld íra er tengd dýrlingum
og fræðimönnum og lista, hinum
lýstu guðspjallabókum, dýrindis
málmsmíði og svo hinum miklu,
úthöggnu steinkrossum. Irsk list á
sér veglegt sæti meðal lista annarra
Evrópuþjóða, því hún er ekki aðeins
einstök í sinni röð, heldur er hún
hið fyrsta dæmi um abstraktlist í
menningu háþróaðri í ýmsum
greinum.
Irsk myndlist á sér veglegan sess
í listasögu Evrópu. Irskir munkar
unnu að því öld fram af öld, ótrufl-
aðir af þeim róstum og ófriði, sem
víða geisaði annarsstaðar á þessum
myrku öldum, að rita og lýsa helg-
ar bækur með þeim ágætum, að
engir hafa komizt lengra.