Póllinn - apr. 2024, Side 30

29
Karl Marx hélt því fram að það væru aðeins tvær stéttir, öreigastéttin og borgarastéttin, þeir sem
búa til auðmagnið og þeir sem eiga auðmagnið. Marx var hagfræðingur og greindi félagslega og
efnahagslega valdakerfið í vestrænu samfélagi út frá því viðhorfi. Hann beindi athygli sinni að
valdhöfum og reyndi að sameina verkalýðsfólk til að taka valdið í sínar eigin hendur. Hann leit á
samfélagið út frá sögulegu og gagnrýnu sjónarhorni. Marx hvetur fólk til að velta því fyrir sér hvort
þau vilji viðhalda óbreyttu ástandi eða stokka upp kerfinu og mögulega breyta því. Það er hægt að
rífast um það hvort að ég sé að túlka Marx rétt, eða hvort að hann hafði rétt fyrir sér, þá eða núna.
Ég ætla að setja viðhorf Marx á stétt í samhengi við stéttarmeðvitund á Íslandi. Það eru ekki mjög
skýr sjáanleg mörk milli ríkra og fátækra í íslensku samfélagi og er því kenning Marxs um tvær
stéttir að mínu mati of mikil einföldun á margþættilegum og félagslegum einkennum stéttar.
Félagsfræðingurinn Pierre Bourdieu notar marxískar kenningar til að greina stéttarkerfið í vestrænu
millistéttarsamfélagi með gagnrýnum og róttækum viðhorfum. Hann flokkar auðmagnið niður í þrjá
eftirfarandi flokka, efnahags-, félags- og menningarauðmagn. Hérna verða þessir flokkar útskýrðir
nánar og hvernig þeir birtast í menntakerfinu á Íslandi.
Í fyrsta lagi er efnahagsauðmagn, eins og nafnið bendir til kynna, um magn peninga eða auðlinda
sem einstaklingur hefur aðgang að. Námsmenn úr milli- og efri stétt hafa mögulega foreldra og/eða
aðra sem geta stutt sig í gegnum námið, með því að borga fyrir skólabækur, skráningargjald, tryggja
þeim húsnæði o.s.frv.
Í öðru lagi eru félagsauðmagn tengslin sem fólk hefur aðgang að innan ákveðins rýmis, þessi tengsl
gefa þekkingu og menntun. Þessi tengsl geta verið fjölskylda, kennarar eða vinir sem gefa
námsmanninum upplýsingar, þekkingu eða jafnvel tækifæri innan rýmisins. Nefna má að
stjórnmálafræðingurinn Robert Putnam gerir grein fyrir félagsauðmagninu og lýsir því sem tengsla-
neti sem er verðmætt fyrir bæði einstaklinga og samfélagið því það byggir á samvinnu, tillitsemi,
trausti og samskiptum fólks. Félagsleg tengsl byggja upp samfélagið sem við búum í til hins betra,
en ákveðin félagsleg tengsl gefa fólki forskot og forréttindi.
Í þriðja lagi er menningarauðmagn en því er skipt í eftirfarandi þrjá hluta: stofnbundið, líkamnað og
hlutbundið auðmagn. Stofnbundið auðmagn eru prófskírteini sem námsmenn fá úr viðurkenndum
stofnunum, s.s. háskóla. Ákveðnir skólar, greinar og námskeið eru talin vera meira virði en önnur.
Líkamnað auðmagn á við um þætti í líkamsburði sem eru taldir stéttbundnir, sem getur verið
málfar, hvernig fólk talar og ber sig. Hlutbundið auðmagn kemur í formi hluta sem námsmenn eiga
eins og bækur, nýjustu tækni, föt o.fl. Bourdieu vill meina að fólk sem býr yfir efnahags-, félags-, og
menningarauðmagni sem er vel metið innan samfélagsins hafi táknbundið vald. Auðmagnið er ekki
„raunverulegt“ og er valdið því algjörlega táknrænt, því form auðmagnsins ræðst eftir tíma, rúmi og
menningu. Það er nefnilega algjörlega handahófskennt hvaða auðmagn er viðurkennt af
samfélaginu á þeim tíma. Það getur verið í einu rými þekking á klassískri tónlist og heimspeki en í
öðru getur það verið lengd skeggs og fjöldi kinda. Táknrænt ofbeldi á sér stað þar sem einni tegund
auðmagns er gefið meira vægi en annað auðmagn, þar sem það er réttlæt undirskipun aðila án
auðmagnsins. Auðmagnið verður síðan hluti af samfélaginu og aðilar sem hafa ekki táknbundið vald
byrja að líta á undirskipun sína sem eðlilega og sjálfgefna. Táknrænt ofbeldi gerist án þess að valdi
sé bókstaflega beitt. Félagsleg rými og kerfi eru hönnuð í kringum auðmagn ráðandi stéttar og þeir
sem eru í ráðandi stéttinni þurfa bara að lifa eftir leikreglum sem halda þeim í stöðu sinni innan
valdakerfisins.
HVAÐA STÉTT TILHEYRIR ÞÚ?
Elísabet María Hákonardóttir