Póllinn - apr 2024, Qupperneq 50

Í febrúar á þessu ári verða komin tvö ár síðan að stríðið í Úkraínu byrjaði og minna átökin núna á
orrustur úr fyrri heimsstyrjöldinni, þegar víglínan færist lítillega og mannfall er mikið. Það kom hins
vegar öllum í opna skjöldu þegar málaliðasveitirnar undir stjórn Yevgeny Prigozhin gerðu uppreisn
gegn rússnesku ríkisstjórninni. Vegna aukins mannfalls, ósigra og ringulreiðu þá lýsti Prigozhin því
yfir að þeir væru að gera uppreisn gegn varnarmálaráðherranum og yfirmönnum hersins, ekki
forsetanum samt.
Það hindraði hins vegar ekki Vladimir Pútín (forseta Rússlands) að lýsa því yfir að Wagner og
Prigozhin væru föðurlandssvikarar. Í kjölfarið fór allt í bál og brand. Wagner sveitirnar hertóku
borgina Rostov án nokkurar mótspyrnu þar sem bækistöð hersins fyrir Úkraínustríðið er staðsett.
Fyrir mörgum var það nær óskiljanlegt hvað Wagner sveitunum komust langt í að kollvarpa næstum
því rússneska ríkinu, og hvað það komu fáir því til varnar.
FSB (leyniþjónusta Rússlands) hélt sig kjurrt í höfuðstöðvum sínum, þjóðvarðliðið var að grafa vegi
í sundur til að hindra framgang Wagners og orðrómar fóru að sveima um að forsetinn væri að gera
sig kláran til að flýja. Óskiljanlegt var að málaliðasveitir undir stjórn manns sem var einu sinni
kallaður kokkur Pútíns væri við það að steypa rússneska ríkinu af stóli. Hins vegar endaði
uppreisnin ekki þannig. Vopnahléi var komið á með milligöngu Alexanders Lúkashenko (Hvíta-
Rússlands forseti) og Yevgeny Prigozhin hvarf af heimssviðinu. Tveimur mánuðum síðar í júlí þá
birtist Prigozhin aftur á netinu og sagðist vera að gera Wagner liða klára til þess að fara til Afríku, til
þess að berjast fyrir rússneska hagsmuni í álfunni. Einum mánuði seinna í ágúst fórst hann með
flugvélinni sinni, sem flestir í alþjóðasamfélaginu telja hafa verið launmorð og hefnd Pútíns fyrir
uppreisnina. Rússneska ríkisstjórnin heldur því hins vegar staðfastlega að þetta hafi verið flugslys
en ekki launmorð. Í kjölfarið á dauða Yevgeny Prigozhin þá lýsti Pútín því yfir að allar eigur Wagners
væru hér með eignir rússneska ríkisins og að Wagner sveitirnar í Úkraínu yrðu nú hluti af rússneska
hernum.
Hvað er Wagner að gera núna?
Nýi leiðtogi Wagner sveitana er sonur Yevgeny Prigozhin, Pavel. Hann hefur lýst yfir hollustu sína
við rússneska ríkisið og hefur stýrt sveitunum í Afríku og Mið-Austurlöndum. Einnig hafa verið orð-
rómar um að sveitirnar snúi aftur til Úkraínu.
En hvers vegna að leyfa Wagner sveitunum að vera til? Væri ekki einfaldast að leysa þær upp og
innlima þær inn í rússneska herinn? Ástæðan er einföld. Rússland vantar fjármagn, og því er það
verulega hagstætt að hafa hersveitir sem eru ekki tengdar ríkinu opinberlega heldur geta aflað
fjármagn í Afríku og Mið-Austurlöndum. Hvort sem það er með að fá greitt fyrir að vernda eigur
afrískra einvelda, stela úr námum eða selja rússneska olíu sem er merkt sem eitthvað annað ríki.
Einnig er gagnlegt að hafa vopnaðar málaliðasveitir sem eru ekki bundnar Genfarsáttmálanum og
geta aukið áhrif Rússlands á alþjóðavettvangi.
Málaliðar, gömul starfsgrein aftur í tísku?
Leiguhermennska var vinsæl starfsgrein á miðöldum, en í kjölfar iðnbyltingarinnar þá vildu flest ríki
hafa eigin heri sem voru einungis hliðholl ríkinu. Hins vegar virðist þessi gamla starfsgrein vera að
koma aftur í tísku. Þrátt fyrir það að Wagner sveitirnar eru kannski mest þekktustu málaliðar í
heiminum í augnablikinu þá eru fullt af þjóðum sem bjóða upp á þjónustu málaliða. Þetta er einföld
leið fyrir ríki til þess að auka áhrif sín í óstöðugum heimshlutum, og geta afneitað þátttöku sína í
vopnuðum átökum. Einnig getur þetta verið ágæt leið til þess að útkljá málefni við annað ríki
sérstaklega þar sem átök milli stórvelda byggist meira á umboðshernaði frekar en beinum átökum.
UPPREISN WAGNERS
Auðólfur Már Gunnarsson
49