Morgunblaðið - 01.07.2005, Blaðsíða 16

16 FÖSTUDAGUR 1. JÚLÍ 2005
MORGUNBLAÐIÐ
Framtíðin að hluta til á erlendum mör
LANDSVIRKJUN 40 ÁRA
„Flest er fertugnm fært“, segir orðtakið og
gæti allt eins átt við um Landsvirkjun og fólk af
holdi og blóði. Eftir að hafa aflað sér dýr-
mætrar reynslu og þekkingar á heimamarkaði
blasa við afmælisbarninu markaðir víða um
lönd. Anna G. Ólafsdóttir varð margs vísari um
fyrirtækið í heimsókn sinni til stjórnarfor-
mannsins, Jóhannesar Geirs Sigurgeirssonar,
á dögunum.
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
„Landsvirkjun býr að mikilli reynslu og frábæru starfsfólki. Þess vegna er
ekki útlit fyrir annað en bjarta framtíð," segir Jóhannes Geir m.a. um af-
mælisbarn dagsins - Landsvirkjun.
amarshöggin dynja í
bakgrunni þegar hringt
er í Jóhannes Geir Sig-
urgeirsson, stjórn-
arformann Landsvirkjunar, til að
falast eftir viðtali vegna 40 ára af-
mælis fyrirtækisins í dag. Jóhann-
es slær ekki slöku við þótt hlé sé á
önnum í borginni. Hann flytur sig
um set norður yfir heiðar og nýtur
þess að stunda útivinnu í faðmi ey-
firskra fjalla.
Bjartan en lítið eitt napran sum-
ardag situr svo blaðamaður vel
haldinn eftir kaffihlaðborð á spjalli
við Jóhannes Geir í stofunni á
Öngulstöðum. Við veltum því fyrir
okkur hvort viðtalið verði meira í
ætt við hefðbundið hátíðarviðtal
eða fréttaviðtal. „Mér leiðast of há-
tíðleg viðtöl,“ segir Jóhannes Geir
og þar með er tónninn sleginn.
Jóhannes Geir er beðinn um að
meta hvernig til hafi tekist við
framkvæmdir Kárahnjúkavirkj-
unar. „Eg lít svo á að framkvæmd-
irnar hafi í öllum aðalatriðum tek-
ist vel. Vandað var til alls
undirbúnings, matsferillinn var op-
inn og skýrslur komu nánast sam-
dægurs út á Netinu. Einna helst er
hægt að kvarta yfir því að fyr-
irtækið hafi ekki fengið meiri við-
brögð í undirbúningsferlinum.
Maður hafði stundum á tilfinning-
unni að fólk hefði áhyggjur af því
að þátttaka í skoðanaskiptum í
upphafi fæh í sér einhvers konar
skuldbindingu gagnvart fram-
kvæmdinni.
Sjálfar framkvæmdirnar hafa
gengið samkvæmt áætlun í öllum
aðalatriðum. Eftir ákveðin vanda-
mál í upphafi er stíflan komin á
áætlun. Stöðvarhúsin eru aðeins á
undan áætlun. Göngin eru aðeins á
eftir áætlun en verið er að bæta úr
því núna. Ef ekkert óvænt kemur
upp á er því útlit fyrir að bæði
tíma- og kostnaðaráætlun stand-
ist.“
Kom ekki einmitt upp leki í
göngunum?
„Jú, jú, leki og laus jarðvegur.
Svoleiðis erfiðleikar er eitthvað
sem nánast allir geta sagt sér í
jafn mikilli gangagerð og á Kára-
hnjúkum.
Annars vil ég taka fram að
framkvæmdin er að mínu mati
ákveðin málamiðlun. Menn höfðu
rætt um mun stærri virkj-
anaframkvæmdir norðan Vatnajök-
uls í áratugi. Eftir mikla umræðu
og útaf fyrir sig átök var ákveðið
að steypa virkjunum á Jökulsá á
Dal og Jökulsá á Brú saman í eina
virkjun. Nú sér fyrir endann á
framkvæmdinni og ekki eru uppi
hugmyndir um frekari virkjanir á
svæðinu. Almenn sátt virðist hafa
skapast um friðun Jökulsár á
Fjöllum frá jökli og til sjávar. Það
er árangur af virkri umræðu milli
verndar- og virkjunarsjónarmiða.“
Þið reiknið s.s. með því að Alcoa
fái sitt rafmagn á umsömdum
tíma?
„Já, áætlun okkar gerir ráð fyrir
að byrjað verði að fylla á lónið í
byrjun september 2006. Farið
verður að afhenda rafmagnið
snemma árs 2007.“
Kerskálanum líkt við fjós
Jóhannes er spurður hvort hann
telji baráttu umhverfissinna fara
harðnandi, m.a. með tilliti til
skyrkastsins á dögunum.
„Eg á einmitt jakkaföt einhvers
staðar í hreinsun með grænum
slettum," svarar hann og hlær.
Heldur þú að skyrið náist úr?
„Já, ég reikna með því að hægt
verði að ná því úr. Þeir áttu reynd-
ar í einhverjum vandræðum með
þetta til að byrja með.
Annars lít ég á atvikið á ráð-
stefnunni sem einstætt og ekki
hluta af einhverri þróun. Almennt
tel ég gott samband ríkja á milli
framkvæmdaaðila og umhverf-
issamtaka hér á landi.
Við erum alltaf að læra, 't.d. höf-
um við lært heilmikið af Alcoa um
samskipti við umhverfisvernd-
arsamtök. Alcoa hefur að ýmsu
leyti farið aðra leið en við m.a. með
því að halda uppi virku sambandi
við umhverfisverndarsamtök og
ræða öll sjónarmið."
Alcoa virðist vera talsvert með-
vitað um samfélagslega ábyrgð
sína. Með sama hætti hefur fyr-
irtækið hvatt konur til starfa í ál-
verinu?
„Já, þeir hafa lagt talsvert upp
úr að sýna fram á að störf í álver-
um geta allt eins hentað konum og
körium. Út frá ákveðnu sjón-
arhorni er jafnvel hægt að líta svo
á að sum störf séu umönn-
unarstörf. Eg skildi Rannveigu
Rist ágætlega þegar hún sagði að
umsjón kerskála væri svolítið eins
og að vera með kýr í fjósi. Hvert
ker hefði sitt sjálfstæða líf sem
þyrfti að sinna og hlú að. Ker í ál-
veri geta blómstrað - og þau geta
hreinlega dáið.
Vinna í álverum er að megninu
til vaktavinna. Sumir segja að
vaktavinna sé kvenfjandsamleg. Á
móti má spyrja hvers vegna konur
sæki í jafn ríkum mæli og raun ber
vitni í stétt hjúkrunarfræðinga -
sem fylgir eins og í álverunum nær
eingöngu vaktavinna."
Samvinnan við Impregilo hefur
ekki gengið alveg jafn vel og við
Alcoa. Hafíð þið getað dregið ein-
hvern lærdóm af þeirri reynslu?
„Já, já, ég vona líka að þeir hafi
getað dregið einhvern lærdóm af
þessu,“ svarar Jóhannes Geir og
getur ekki varist brosi.
„Stærstu mistök Impregilo í
upphafi voru kannski að þiggja
ekki í nægilegum mæli ráð frá
þeim sem þekktu betur til að-
stæðna. Hins vegar var kastljósið
mjög mikið á svæðinu og ekki allt-
af einfalt að skilja umræðuna, t.d.
um að verkamennirnir gætu ekki
búið í búðunum sem þeir voru að
reisa. Einhvern veginn verða menn
náttúrlega að byrja. Annars er al-
veg rétt að aðstæðurnar voru
þröngar í upphafi þó þær hafi í
raun verið mjög hliðstæðar að-
stæðum verkamanna á fjöllum ár-
um og áratugum saman.
Hinu er ekki að leyna að fjár-
hagserfiðleikar fyrirtækisins í upp-
hafi höfðu áhrif á stöðu þeirra hér.
Nú hefur fyrirtækið verið endur-
fjármagnað með jákvæðum afleið-
ingum fyrir starfsemina.
Ég vil svo taka fram að tækni-
lega hafa þeir staðið sig vel, t.a.m.
hefur verið staðið frábærlega að
vinnu kínverskra áhafna við risa-
borana.
Þannig að þó vissir hnökrar hafi
verið hjá þeim hefur annað gengið
betur.“
Pólitísk sátt um stóriðju
Jóhannes Geir segir stundum
vilja gleymast hversu almenn póli-
tísk sátt hafi í raun skapast um
orkuöflun til stóriðju undanfarin
ár. „Ég get nefnt að Kára-
hnjúkavirkjun var samþykkt með
miklum meirihluta atkvæða á Al-
þingi. Aðeins Vinstri grænir voru
alfarið á móti framkvæmdunum.
Ef afstaða þeirra er svo skoðuð í
stærra pólitísku samhengi er ljóst
að með aðild sinni að R-listanum
bera þeir fulla ábyrgð á stefnu
Reykjavíkurborgar á sviði virkj-
ana- og stóriðjuframkvæmda. Sú
stefna endurspeglast m.a. í fram-
kvæmdum Orkuveitu Reykjavíkur.
Ekki má heldur gleyma tæplega
helmings eignarhluta borgarinnar í
Landsvirkjun," segir hann. „Ég
velti því stundum fyrir mér hvort
menn muni ekki staðnæmast dálít-
ið við þátt Reykjavíkurborgar þeg-
ar farið verður að skoða hagsög-
una og hverjir hafi verið drifkraft-
arnir í uppbyggingu stóriðju í
landinu á tímabilinu.
Þáttur borgarinnar er óneit-
anlega stór.“
„Lítið“ álver á Norðurlandi
Eins og fram hefur komið í
fréttum hafa álfyrirtæki á borð við
Century og Alcoa lýst yfir áhuga á
byggingu álvers á Norðurlandi.
„Þessi umræða hefur verið í gangi
í nokkurn tíma,“ játar Jóhannes
Geir hugsi og minnir á að stóriðja
verði hvergi sett niður út frá
hreinu byggðarsjónarmiði. „Jafn
miklar framkvæmdir og raun ber
vitni verða að standa undir sér.
Stóriðjan fyrir austan er gott
dæmi. Staðsetning hennar réðst
fyrst og fremst af því hvar orkuna
var að finna. Ekki hefði verið hag-
kvæmt að flytja hana langar leiðir
og nýta í öðrum landshluta.
Svipaða sögu má segja um Norð-
urland. Lengi hefur legið fyrir að
út frá raforkukerfinu og raf-
orkuframleiðslu væri hagkvæmt að
koma upp orkufrekum iðnaði á
þessum slóðum. Núna virðist vera
að skapast sameiginlegur skiln-
ingur á því að ekki verði reist
stóriðja af sömu stærðargráðu á
Norðurlandi og fyrir austan.
Enginn einn orkukostur gæti skap-
að orku fyrir slíka stóriðju. Menn
eru miklu frekar að tala um „lítið“
álver sem gæti verið einhvers stað-
ar á stærðarbilinu frá 150 til
240.000 tonn - svipað eða örlítið
stærra að umfangi en álverið í
Straumsvík."
Hvaðan væri hagkvæmast að
útvega orku til slíks álvers?
„Við værum væntanlega að tala
um orku af Kröflusvæðinu, Þeista-
reykjum og Bjarnarflagi. Svo höf-
um við verið að flytja orku frá
Blönduvirkjun suður. Hugsanlegur
orkuöflunarkostur fyrir stóriðju
eða orkufrekan iðnað á Norður-
landi væri því að virkja neðri
Þjórsá, þ.e. flytja minna suður og
nota orkuna meira hér fyrir norð-
an.“
Skiptar skoðanir í Eyjafirði
Blaðamaður virðir fyrir sér út-
sýnið úr stofuglugganum yfir þétt-
býla sveitina og spyr Jóhannes
hvernig honum lítist sjálfum á að
fá álver í nágrennið. „Ég hef skoð-
að álver bæði hérlendis og erlendis
og yfirleitt virðast menn taka þess-
um grönnum fagnandi. Ströng skil-
yrði eru sett um alla losun og yf-
irleitt leggja fyrirtækin metnað
sinn í að ná betri árangri en kveðið
er á um. Ég væri því sjálfur ekki
hræddur við slíkan granna en
vissulega eru skoðanir skiptar í
þessum efnum.“
Hefur þú eitthvað heyrt í ná-
grönnum þínum í grenndinni?
„Já, hljóðið í þeim er nokkuð
misjafnt. í Þingeyjarsýslum og á
Húsavík virðast menn nánast alveg
sammála um að þetta væri nokkuð
góður kostur. Skoðanir eru mun
skiptari í Eyjafirði. Samt er sjón-
armiðið allt annað heldur en t.a.m.
fyrir 20 til 25 árum þegar þessi
sama umræða kom fram.“
Verðmætur þekkingariðnaður
Virkjunarframkvæmdum og
stóriðju hefur stundum verið stillt
upp sem andstæðu þekkingariðn-
aðar. Jóhannes Geir er algjörlega
ósammála því sjónarmiði. „Já, ég
tel að þarna sé urn ákveðinn mis-
skilning að ræða. Ég veit ekki
hvort allir gera sér gi'ein fyrir því
hvað almenn stóriðjustörf eru eft-
irsótt. Tugir manna sækja um
hvert einasta starf sem losnar,
m.a. af því launin eru um 50%
hærri heldur en í almennri verka-
manna- og byggingavinnu. Þessi
vinna er krefjandi og mennt-
unarstigið nokkuð hátt. Með sama
hætti er hægt að segja að þótt
ekki vinni margir hjá orkufyr-
irtækjunum séu þau störf eftirsótt
og ágætlega borguð.
Hins vegar gleymist oft í allri
þessari umræðu hvaða þjónustu
þessi fyrirtæki eru að kaupa af
ýmsum fyrirtækjum og stofn-
unum,“ heldur Jóhannes Geir
áfram. „Ég skoðaði aðeins þessar
stærðir í tengslum við ársfund
Landsvirkjunar í vor. Þá kom í ljós
að Landsvirkjun hefur að meðaltali
verið að kaupa sérfræðiþjónustu af
verkfræðistofum og stofnunum
eins og Náttúrufræðistofnun og
Veiðimálastofnun fyi'ir 2 milljarða
á hverju ári síðustu fimm árin í
tengslum við framkvæmdir á veg-
um fyrirtækisins. Ef deilt er í
þessa upphæð með útseldu tíma-
kaupi sérfræðinga leiðir nið-
urstaðan í ljós að 200 vellaunaðir
sérfræðingar hafi að meðaltali
verið að störfum fyrir Lands-
virkjun utan fyrirtækisins og fyrir
utan þjónustu á borð við þjónustu
iðnaðarmanna á þessu tímabili. Að
viðbættri sérfræðiþjónustu við hin
orkufyrirtækin og stóriðjurnar er
ekki óvarlegt að áætla að um 500
sérfræðingar hafi unnið á vegum
fyrirtækjanna. Ef við bætum við
þeim sérfræðingum sem vinna fyr-
ir fyrirtækin í tengslum við rekst-
urinn er ekki ólíklegt að hér séu
um að ræða 700 til 1.000 sér-
fræðistörf sem tengjast rekstri
orku- og stóriðjunnar. Ég get til
samanburðar nefnt að greiðslur
vegna þessarar þjónustu nema
meira en helmingi af öllum
launagreiðslum í fískvinnslu á
landinu.“
Jóhannes Geir bendir á að í
vinnu sérfræðinganna hafl byggst
upp mikil þekking og reynsla.
„Mikilvægt er að menn fari að
huga að því hvernig hægt sé að
nýta hana í framtíðinni," segir
hann. ,Að sjálfsögðu verður áfram
unnið að verkefnum innanlands
bæði varðandi viðhald og ein-
hverjar nýframkvæmdir. Engu að
síður þarf að mínu mati að fara að
horfa markvisst á hvernig hægt sé
að nota þessa þekkingu til að
sækja út til annarra landa.“
Þreifingar allt til Kína
Hafíð þið ekki einmitt verið að
þreifa fyrir ykkur erlendis?
„Já, við höfum aðeins verið að
þreifa fyrir okkur erlendis - sér-
staklega í Mið- og Austur-Evrópu.
Lönd í Austur-Evrópu eru ýmist
komin eða á leiðinni inn í Evrópu-
sambandið. Menn sjá því fram á
vissan stöðugleika og vöxt í þess-
um löndum á næstu árum. Þeir
sem fjárfesta snemma í slíku ferli
eiga möguleika á að fylgja þeim
vexti. íslensk fyrirtæki hafa verið
að grípa slíkt tækifæri í fyr-
irtækjum á borð við símafyr-
irtækjum og slík tækifæri eru klár-
lega í orkuiðnaðinum. Ekki aðeins í
því að byggja upp nýjar virkjanir
heldur ekki síður í því að end-
urnýja eldri kerfi.
Ég hef verið á orkuráðstefnum
þar sem fulltrúar frá þessum lönd-
um segja: „Við þurfum m.a. aðstoð
við einfalda hluti eins og að selja
orkuna. Afföllin eru yfir 20% af því
að menn tengja sig bara inn.““
Þið hafíð einmitt verið að und-
irbúa byggingu vatnsafisvirkjunar
í Albaníu.
„Alveg rétt. Þessi vatnsafls-
virkjun er gott fyrsta verkefni því
að hún er ekki mjög stór, 70 mega-
watta. Þetta verkefni er komið svo-
lítið áleiðis - er svona í vinnslu í
pólitíkinni þar.“
Er ekki líka nýtt fyrir ykkur að
fara inn í fjarlæga menningu og
aðstæður eins og í Albaníu?
„Jú, að vissu leyti. Nú er fram-
kvæmdin svolítið föst í kerfinu
þarna úti og á eftir að fara fyrir
þingið. En þeir hafa sagt mér sem
eru að vinna að þessu og eiga að
baki langa reynslu hjá Lands-
virkjun að ástandið minni að sumu
leyti á ástandið á árdögum stærri
framkvæmda á íslandi."
Aðrir möguleikar...
„Já,“ staðfestir Jóhannes Geir.
„Landsvirkjun hefur í gegnum að-
ild sína að orkufyrirtækinu Enex
verið að þreifa fyrir sér í Kína og
fleiri löndum. Þannig að þessi þró-
un er að fara af stað.“