Sveitarstjórnarmál - 2021, Qupperneq 12

12
Í könnun sem Börkur Hansen, Ólafur
H. Jóhannsson og Steinunn Helga
Lárusdóttir gerðu meðal skólastjóra árið
2006 var spurt um viðhorf skólastjóranna
til stefnumótunar sveitarfélaga og
faglegs sjálfstæðis skóla. Skólastjórarnir
voru spurðir hver væri afstaða þeirra
til sjálfstæðis skóla og hvernig þeir
mætu áhrif skólastefnu sveitarfélaga á
faglegt sjálfstæði þeirra. Niðurstöðurnar
eru birtar í greininni Faglegt sjálfstæði
grunnskóla. Viðhorf skólastjóra í Uppeldi
og menntun árið 2010. Þær sýndu að
skólastjórarnir töldu sig hafa fengið aukið
faglegt sjálfstæði á undanförnum árum
og vildu auka það enn frekar. Þá töldu
skólastjórarnir kennara hafa mikið faglegt
sjálfstæði sem ekki hafi verið þrengt að
með auknum áhrifum skólanefnda. Í
niðurlagi greinarinnar segir (bls. 63) að
á „heildina litið eru skólastjórar ánægðir
með skólastefnu síns sveitarfélags og
telja hana stuðla að umbótum“.
Í greininni Grunnskólastjórar á öndverðri
21. öld – Hlutverk og gildi sem birt var í
Tímariti um uppeldi og menntun árið 2018
eftir sömu höfunda segir að nú sé „um
aldarfjórðungur frá því að fyrsta rannsókn
[sömu] höfunda á hlutverki skólastjóra í
grunnskólum hér á landi var gerð“ og að
á slíkum „tímamótum er því áhugavert
að fá innsýn í hvernig skólastjórar í
grunnskólum líta á hlutverk sitt sem
faglegir leiðtogar og hvaða breytingar
hafa orðið á sýn þeirra á þessum 25
árum“ (bls. 112). Spurningalisti var sendur
til allra skólastjóra 2017 þar sem m.a. var
spurt um raunverulega og ákjósanlega
forgangsröðun mikilvægra viðfangsefna.
Viðfangsefnin eru námskrárvinna,
starfsfólk, stjórnun/umsýsla, málefni
nemenda, skólahverfið, skólaskrifstofu/
fræðsluyfirvöld og endurnýjun í starfi.
Stuðst var við sömu efnistök og í
könnunum 2006, 2001 og 1991 um
forgangsröðun sömu viðfangsefna, en
höfundar hófu árið 1991 að kanna þessi
atriði meðal skólastjóra. Viðfangsefninu
námsaðlögun var bætt við í könnunni
2017. Í greininni segir (bls. 121):
Stjórnun/umsýsla er í fyrsta sæti yfir
raunverulega röðun viðfangsefna vorið
2017. Það er sama niðurstaða og í fyrri
könnunum 2006, 2001 og 1991. Starfsfólk
er í öðru sæti líkt og 2006 en var í fimmta
sæti 1991. Námskrárvinna er í þriðja sæti
2017, öðru sæti 1991 en fimmta sæti 2001.
Viðfangsefnið námsaðlögun sem var bætt
við 2017 skipast í 7 sæti yfir raunverulega
röðun verkefna.
Líkt og áður er námskrárvinna í fyrsta sæti
yfir ákjósanlega röðun viðfangsefna. Málefni
nemenda er í öðru sæti. Starfsfólk er í þriðja
sæti en var í sjötta sæti 1991. Námsaðlögun
er í sjötta sæti yfir ákjósanlega röðun
verkefna. Athygli vekur að áætlanagerð er
í fimmta sæti af tíu yfir ákjósanlega röðun
viðfangsefna vorið 2017 en var í öðru sæti
1991 og 2001.
Í niðurlagi greinarinnar segja höfundar
(bls. 127):
Hóflegur munur á raunmynd og kjörmynd er
eðlilegur og má skoða sem metnaðarfulla
framtíðarsýn. Mikill munur bendir aftur á
móti til þess að einhverjir þættir hamli því að
skólastjórar geri það sem þeir helst kjósa.
Menntamálayfirvöld, sveitarfélög og samtök
skólastjóra þurfa að taka höndum saman um
að greina þessa þætti og finna leiðir til þess
að raunmynd og kjörmynd falli sem best
saman. Skólastjórar hafa ítrekað sagt að sú
sé ekki raunin.
Umfjöllun
Þær niðurstöður sem hér hafa verið
dregnar fram gefa vísbendingar um
almenna ánægju skólastjóra með
yfirfærslu grunnskólans til sveitarfélaga.
Vísbendingar frá kennurum og foreldrum
eru einnig jákvæðar en ekki eins
afgerandi. Æskilegt væri að rannsaka
áhrif af yfirfærslunni mun ítarlegar og frá
fleiri sjónarhornum en gerð er grein fyrir
hér að framan. Rannsóknir þessar gefa
engu að síður vísbendingar um ánægju
með yfirfærsluna.
Í greininni Hlutverk skólastjóra og
mat þeirra á tilfærslu grunnskólans til
sveitarfélaga (2002) kemur fram í töflu
1 mikil ánægja meðal skólastjóra með
flest atriði sem könnuð voru. Hér verða
þrjú efnisatriði sem spurt var um rædd
stuttlega, þ.e. „[n]álægð við yfirvöld
skólans gera starf skólastjóra erfiðara en
áður var þegar skólastjóri var starfsmaður
ríkisins“, „[s]kólinn verður fyrir meiri
gagnrýni frá foreldrum en áður“, og „[s]
érfræðiráðgjöf og stuðningur við skólann
hefur aukist“. Þetta eru áhugaverð atriði
sem tengjast kjarna þeirra breytinga sem
gerðar voru með lögunum 1995.
Í skýrslunni Nefnd un mótun
menntastefnu (1994), sem
grunnskólalögin 1995 byggjast á, segir
að á undanförnum árum hafi „kröfur
aukist um að framkvæmdavald verði nær
vettvangi til þess að tengja frumkvæði,
framkvæmd og fjárhagslega ábyrgð“
(bls. 21). Aukið sjálfstæði skóla um flest
málefni og aukin tenging við foreldra
gengum foreldraráð, foreldrafélög o.fl.
framkallar snertifleti sem geta verið
erfiðir viðfangs en tengjast kjarnanum
um nálægð við helstu hagsmunaaðila
skólans. Því má segja að það liggi í
hlutarins eðli að afstaða skólastjóra til
ofangreindra staðhæfinga hafi verið
svolítið neikvæðari en til annarra
staðhæfinga sem fram komu í töflu 1 hér
að framan.
Velta má fyrir sér þáttum sem þessu
tengjast. Í skipulaginu 1974-1995
voru fræðslustjórar í viðkomandi
fræðsluumdæmi næstu yfirmenn
skólastjóra en í núverandi fyrirkomulagi
er hverju sveitarfélagi í sjálfsvald sett
hvernig það hagar umsjón, eftirliti og
faglegum stuðningi við sína skóla. Í
fámennum sveitarfélögum er það e.t.v.
sveitarstjóri sem er næsti yfirmaður
skólastjóra um bæði fagleg og rekstrarleg
málefni en í stærri sveitarfélögum eru
víða sviðs- eða fræðslustjórar yfirmenn
um fagleg málefni. Verði ágreiningur
Verði ágreiningur um
einhver atriði milli
skólastjóra og næsta
yfirmanns getur skipt máli
hvort næsti yfirmaður er
sveitarstjóri eða faglegur
yfirmaður.
SVEITARSTJÓRNARMÁL