Sveitarstjórnarmál - 2021, Blaðsíða 56

SVEITARSTJÓRNARMÁL
56
Við þurfum líka að muna að Ísland er
ekki eitt svæði eða ein stór landsbyggð.
Íslandi tilheyra margar landsbyggðir og
innan þeirra allra eru börn. Réttur barna
til öryggis og verndar óháð búsetu er stórt
og mikilvægt byggða- og réttindamál og
þarf að gæta þess vel að börn úr dreifðari
byggðum njóti sömu réttinda og önnur
börn. Verkefnið sjálft er umfangsmikið og
í mörg horn að líta, en rauði þráðurinn
og kjarni hverrar aðgerðar kristallast
óneitanlega í öryggi barna. Öll börn
eiga rétt á því að upplifa öryggi rétt eins
og 19.gr. Barnasáttmála Sameinuðu
þjóðanna segir, og ber okkur að gera allar
viðeigandi ráðstafanir á sviði löggjafar,
stjórnsýslu, félags- og menntunarmála
til að vernda barn gegn öllu ofbeldi, þar
með talið kynferðislegu. Eins og fyrrnefnd
skýrsla Unicef sýnir svart á hvítu höfum
við ekki verið að hlusta, við sofnuðum á
verðinum. Nú er tími aðgerða.
Markmiðið okkar hlýtur alltaf að vera
að breyta umhverfinu, gildunum
og viðmiðunum sem hafa með
tímanum holað steininn og stillt sýn
samfélagsins þannig að við lítum svo
á að kynferðisofbeldi gegn börnum
sé ritað í stein, sem náttúrulögmál –
eitthvað sem alltaf er og ekki hægt
að breyta. Kynferðisofbeldi á ekki að
vera órjúfanlegur hluti tilverunnar. Með
samstilltu átaki breytum við því hvernig
við nálgumst þetta málefni, í sameiningu
og með upplýstu átaki breytum við
umhverfi barnanna okkar til hins betra.
Hagsveiflur og sveitarfélög
Sigurður Ármann Snævarr
Sviðsstjóri hag- og upplýsingasviðs
Sambands íslenskra sveitarfélaga
Þjóðarbúskapur Íslendinga er undirorpinn
meiri sveiflum en flestra þeirra þjóða sem
við berum okkur saman við. Búskapur
hins opinbera markast mjög af þessum
sveiflum. Það á við um hvoru tveggja ríkið
og sveitarfélögin. Raunar tekur ríkissjóður
á sig meiri hagsveifluáhrif en hefur á móti
meiri burði til að standa þau af sér en
sveitarfélög. Það er af þessum sökum að
ríkið gegnir hagstjórnarhlutverki en ekki
sveitarfélög.
Sveitarfélög og hagsveiflur
Veltufé frá rekstri (í hlutfalli við tekjur) er
helsti mælikvarði á rekstur sveitarfélaga
(hér A-hluti). Þessi mælikvarði sveiflast
með áþekkum hætti og hagvöxtur
(breyting landsframleiðslu á föstu
verðlagi). Er það sýnt á mynd 1.
Öllum stóru sveiflum hagvaxtar fylgja
viðlíka sveiflur í veltufé. Árið 2020 varð
hagvöxtur neikvæður um 6,5% og
veltufé frá rekstri sveitarfélaga lækkaði
úr tæplega 10% af tekjum 2019 í 4,9%
árið 2020. Langt er um liðið síðan veltufé
hefur verið svo lítið og þarf að leita allt
aftur til ársins 2003 er það nam 4,7% af
tekjum. Til samanburðar má svo nefna að
þetta hlutfall var 6% þegar það var sem
lægst á hrunárunum 2008-2011.
Hagsveiflur hafa margvísleg áhrif á
fjármál sveitarfélaga.
• Útsvarstekjur. Launatekjur mynda
75-80% útsvarsstofns. Þegar
einstaklingar missa vinnuna og fara á
atvinnuleysisbætur lækka tekjur þeirra
verulega í flestum tilvikum og þar með
útsvarstekjur. Hið gagnstæða á við
þegar einstaklingar fá atvinnu og fara
af bótum.
• Framlög jöfnunarsjóðs. Tekjur sjóðsins
eru beintengdar við skatttekjur ríkis og
sveitarfélaga. Tekjur ríkisins eru mun
sveiflukenndari en sveitarfélaga og
þess vegna hafa framlögin magnað
sveiflur í fjármálum sveitarfélaga.
• Fasteignaskattar. Óvíða í heiminum
eru fasteignaskattar sveitarfélaga
jafn tengdir við markaðsaðstæður og
hér á landi. Fasteignamarkaðurinn
er mjög kvikur og fylgja honum
miklar verðsveiflum. Fyrir vikið eru
hagsveifluáhrif skattsins umtalsverð.
• Gatnagerðargjöld og byggingaréttur.
Sala lóða með einum eða öðrum
hætti hefur verið drjúg tekjulind
stærstu sveitarfélaganna, þetta á
einkum við um Reykjavíkurborg sem
hefur haft umtalsverðar tekjur af sölu
byggingaréttar þegar vel hefur árað.
• Fjárhagsaðstoð. Útgjöld til
fjárhagsaðstoðar aukast í niðursveiflu
og minnka smám saman þegar
betur árar. Það er öðru fremur
langtímaatvinnuleysi sem stýrir þessu.
• Launakostnaður. Þegar vel gengur
í efnahagslífinu lækkar hlutfall milli