Mímir - 01.06.1981, Síða 87

að þau bitna ekki á neinum. Ránið er það
agressívasta sem lýst er að hann taki sér fyrir
hendur hér, en áður hefur einmitt verið reynt
að benda á að í lýsingu þess sé heldur dreg-
ið úr glæpnum, og þá einkum með því að
halla á þolandann.
En víkjum aftur að „drápinu“. Til að ein-
falda málið má setja fram eftirfarandi and-
stæðutvenndir, eina fyrir hverja sögn:
Fyrsta: íslendingur —- Dani
Onnur: Fangi — Fangavörður
Þriðja: Islendingur — Dani
í fyrstu sögninni kváðu samfangar Sigurðar
þess von að „Islendingurinn væri huglaus“
(243) þegar hann vildi ekki ganga í félag við
þá til að drepa hinn illræmda fangavörð „er
þeir höfðu ei áræði til sjálfir“ þannig að
andstæðutvenndin er í raun tvöföld:
íslendingur — Dani
Áræði — Hugleysi
Jafnframt er sagt að Sigurður hafi ávallt lok-
ið ákvæðisverki sínu vel, enda hafi fanga-
vörðurinn aldrei barið hann, og kemur þar
hreystin enn til sögunnar. I þriðju sögninni
speglast andstæðurnar ÍSLENDINGUR —
DANI í orðum verkstjórans er hann segir
að réttast væri að hinn „stóri og sterki Is-
lendingur“ (244) framkvæmdi hið erfiða
verk, þannig að stutt er einnig í tvenndina
HREYSTI — ÓHREYSTI.
Önnur sögnin er í fljótu bragði nokkuð
sér á parti hvað þetta varðar. Tvenndin
FANGI — FANGAVÖRÐUR kemur fram
þegar fangavörðurinn „gat eigi þolað, að
fangi gjörði sig svo djarfan, að skifta sjer
af aðgjörðum hans“ (243). Samanburðurinn
á Sigurði og honum leiðir einnig í ljós tvennd-
ina SAMÚÐ — MISKUNNARLEYSI.
Segjum nú að andstæðurnar SAKAMAÐ-
UR — YFIRVALD myndi mikilvæga and-
stæðutvennd í munnmælunum. Annað eins
hefur nú gerst. Væri þá ekki eðlilegt að átaka
þessara tveggja andstæðna gætti einnig í frá-
sögn sögunnar af skiptum Sigurðar og þeirra
Þórðar sýslumanns og Jónsonar sækjanda?
Athugum málið svolítið nánar.
Þeir menn íslenskir sem skeinuhættastir
eru Sigurði eru að sjálfsögðu hinir íslensku
fulltrúar dómsvaldsins, þeir Þórður sýslu-
maður og Jónson sækjandi á Ármóti. Hvergi
er hallað á þá í frásögninni. Píningaraðferð-
um Jónsonar er lýst hálfkímilega og jafnvel
gefið í skyn að e. k. kumpánlegt vináttusam-
band hafi verið milli Þórðar og Sigurðar; t. d.
er hann hafði strokið öðru sinni, en kemur
aftur sjálfviljugur, og sagan segir „að þegar
Sigurður kom að Hjálmholti, hafi verið kom-
ið undir vökulok, hafi hann barið að dyrum
og sýslumaður sjálfur farið til dyra, og hafi
hann tekið vel á móti Sigurði“ (224). Þegar
þeir Jónson og Þórður finna hann eftir fyrsta
strokið segir að „þeir sýslumaður og Jónson
köstuðu báðir undir eins orðum á hann, sem
uppi eru höfð. Sýslumaður mælti: „Víða
liggja vegamót, Sigurður“! En Jónson mælti:
„Þarna ertu þá, fanturinn þinn“!“ (222).
Ekki er raunar örgrannt um að í umfjöllun
Þórðar um Sigurð gæti nokkurrar aðdáunar
á hreysti hans, og þá einkum er frá líður!
Hins vegar er ljóst að honum hefur staðið
stuggur af honum og álitið hann ótíndan
glæpamann sem og aðra Kambsránsmenn.
Jónson átti Gottsveini líka grátt að gjalda,
því rúmum tveimur áratugum áður hafði
hann sótt hann til saka fyrir sauðaþjófnað,
en málið farið í handaskolum og Gottsveinn
verið sýknaður, en Jónson fengið skömm í
hattinn og orðið að gjalda sekt (Landsyfir-
réttardómar I. 398). Ekkert minnist Brynj-
úlfur á þessi viðskipti þeirra „vinanna“.
I ljósi þessa og samanburðarins við sagn-
irnar úr fangelsinu má fullyrða að sú megin-
hugmynd sem lýsa má með andstæðutvennd-
inni SAKAMAÐUR — YFIRVALD komi
aðeins fram í sögunni þegar erlent (í þessu
tilfelli að sjálfsögðu DANSKT) yfirvald á í
hlut. Þetta þarfnast nánari skýringar.
Samanburður lýsinganna á ráninu og
85