Mímir - 01.06.1981, Blaðsíða 32

ritum er algert. Frásögnin er þannig afmörkuð
að upphafið kallar á ákveðinn endi, þ.e. frá-
sögnin er innan ákveðins ramma. Ramminn
markast af umhyggju Auðunar fyrir móður-
myndinni sinni. „Hann Auðunn lagði mest-
an hluta fjár þess, er var, fyr móður sína,
áðr hann stigi á skip, ok var kveðit á þriggja
vetra bjQrg“ (361). Þegar á frásögnina líður
efast að sjálfsögðu enginn um það að jafn-
mikill giptumaður og Auðunn láti það verða
hlutskipti móður sinnar að ,,troða stafkarls
stig“ úti á íslandi. Enda hafnar Auðunn
boði Sveins um að gerast skutilsveinn hans,
hann segist þurfa ,,. . ., at fara út til íslands.
/—/ því at nú er Iokit bjorg þeiri, er ek
lagða til, áðr ek færa af íslandi“ (366). Það
er enginn vafi að mannlýsingin myndi stór-
skaðast ef viðbrögð Auðunar yrðu einhver
önnur. Auk þess að vera fagurfræðilega til-
valinn gefur þessi rammi vísbendingu um
að Auðunar þætti var aldrei ætlað annað
hlutskipti en að standa sjálfstæður sem smá-
saga.
Annað atriði af svipuðum toga og það sem
síðast var nefnt eru fundir Auðunar og Har-
alds. Fyrri fundi þeirra lýkur á því að Auð-
unn heitir Haraldi því að koma við hjá hon-
um er hann „ferr aptr“ (362). Auðunn vest-
firskur efnir jafnan slík loforð og í lokin
efnir hann það: „Hann ferr nú síðan á fund
Haralds konungs ok vill efna þat, er hann
hét honurn, . . .“ (367). Þessi rammi gegnir
alveg sama hlutverki og sá er fvrr var nefnd-
ur og þarfnast ekki frekari rökstuðnings.
Arfsagnir sem Auðunar þáttur byggir á.
Það sem augu þeirra, sem rannsakað hafa
þáttinn, hafa einkum beinst að, eru tengsl
þáttarins við kunnar arfsagnir. Merkastar
að þessu leyti eru vafalítið greinar þeirra
Stefáns Einarssonar og Stig Wikanders (sjá
heimildaskrá). Mun hér á eftir reynt að gera
grein fyrir þeim sögnum sem byggt er á. Þær
hafa vafalítið gengið í munnmælum og verið
ýmsum kunnar.
Bjarnrekasögnin: Sögnin um bjarnrekann
var býsna útbreidd í bókmenntum miðalda.
I mjög einfaldaðri mynd er sögnin á þessa
leið: Maður sem ferðast um með (hvíta-)
björn kemur á bæ og beiðist gistingar. Hon-
um er tjáð að óvættir ásæki bæinn og því
sé næturstaðurinn óöruggur. Björninn verður
síðan til þess að fólkið losnar undan ásókn
óvættanna. Af þessu yfirliti sést að líkindin
með Auðunar þætti eru harla lítil. En ævin-
týrið þekkist í öðrum gerðum sem samsvara
betur efni þáttarins. Stefán Einarsson nefnir
m.a. lágþýska kvæðið „Schretel und Wasser-
bár“ sem er skrifað fyrir 1300. I því kvæði
fylgir það sögunni að björninn sé gjöf frá
Noregskonungi til konungs Danmerkur, þar
eru líkindin því augljósari (S. Einarsson ’39:
161) . Um 40—50 gerðir sagnarinnar eru
þekktar í Noregi og margar gerðir aðrar víðs-
vegar um Norður-Evrópu (S. Einarsson ’39:
162) .
Þeir Björn Karel Þórólfsson og Guðni
Jónsson telja að: „Sennilegasta skýringin á
tenglum þessara sagna allra er sú, að undir-
staða þeirra allra sé ferð Auðunar vestfirska
með bjarndýrið, sem segir frá í þætti hans“
(B. K. Þ. og G. J. ’43:cii). Með þessari full-
yrðingu fylgja þeir Björn og Guðni fordæmi
því sem Knut Liestöl gaf (sbr S. Einarsson
’39:162).
Ekki skal ég fullyrða um það hvort þessi
tilgáta er rétt eða ekki, en heldur þykir mér
þó líklegra að þessar sagnir allar byggi á enn
eldri fyrirmynd. Stefán Einarsson benti á
ákveðin líkindi með frásögninni af Auðuni
með björninn og þættinum af Gjafa-Refi í
Gautrekssögu (S. Einarsson ’39:163). Gjafa-
Refur færði m.a. Nera jarli uxa að gjöf:
„. . . en hér er einn uxi, er ek á, ok hann
vil ek þér gefa“ (38). Stig Wikander athug-
aði þennan skyldleika enn betur og tók með
í athugunina Refo-sögnina, sem Saxi gamli
skráði. Hann komst að þeirri niðurstöðu að
allar ættu sagnirnar sér sameiginlegan upp-
runa, í indverskum ævintýrasögnum:
30