Mímir - 01.06.1981, Blaðsíða 98

Þannig gætu þessi þrjú áhersluatriði hetju-
sagnanna verið upprunnin í helgiathöfnum
sem eru sameiginlegar flestum þjóðum á
ákveðnu menningarstigi.
Sagt var að hugsunin á bak við unglinga-
vígslurnar væri sú að unglingurinn dæi en
upp risi nýr maður. Þessi sviðsetning dauð-
ans er stór þáttur í mörgum (frumstæðum)
trúarbrögðum. Fræg er saga fyrstu Mósebók-
ar (22. k.) af því þegar Abraham átti að fórna
svni sínum, en fékk á síðustu stundu boð um
að fórna hrút í staðinn. Slík sviðsetning fórn-
ardauða virðist ganga aftur í hetjusögum sem
það, sem Albert Lord kallar ,,substitutional
death“ og ,,an almost death“, í bók sinni,
The Singer of Tales. Sem dæmi tekur hann
dauða Patróklusar í Ilionskviðu:
„Patroclus ‘entrance into the battle parallels that
of Achilles, for whom he is a double. He enters
in disguise in Achilles' armour (not quite com-
plete, for the spear is lacking) and with Achilles’
horses . . . Disguise, recogniton, a struggle with
an opponent (supernatural) who almost over-
comes him, iink Patroclus’ fighting with that of
Achilles. Only their ultimate fates in the battle
are different, although Patroclus’ death in Ac-
hilles’ armour and in his stead is also Achilles’
death by proxy.“12)
Þetta minni virðist afar útbreitt. Elsta
dæmi sem við þekkjum um það er í Gilgames-
arkviðu, sem er hetjukviða frá Mesópótamíu,
trúlega um 1200 árum eldri en kviður Hóm-
ers. Þar deyr Enkidu í stað Gilgamesar, og
eins og Albert Lord hefur bent á, virðist það
ganga aftur í Bjólfskviðu:
..Beowulf shows some detailed relationship with
the Achilles-Patroclus pattern as well. A case
might be made for Aescere as a Patroclus, that
is, the close friend who is killed before the
encounter of the hero with the enemy. Indeed,
unless one interprets his death in this manner, he
is at loss to understand it; for Beowulf is app-
arently present at the time of Aescere’s slaughter
and does nothing about it. We have said in the
previous chapter that mythic heroes of this type
can die by substitution or symbolically, or by
undergoing an ,,almost-death“. It would pro-
bably be accurate to say that Beowulf, like Ac-
hilles, has undergone death twice, even three
times, in the poem before the dragon episode.
First his journey itself into the land of Hrothgar
is an expedition into the other world; he dies
by substitution in the person of Aescere; and he
undergoes an „almost-death“, similar to Achilles’
fight with the river, in his struggle with Gren-
del’s dam.“13)
Mörg önnur minni ganga aftur í hetjusög-
um, og virðast fylgja þessari bókmenntagrein,
þótt ekki verði þau tíunduð hér, en hollenski
fræðimaðurinn Jan de Vries, sem kunnur er
fyrir rannsóknir sínar á hetjubókmenntum,
látinn hafa síðasta orðið:
„It is remarkable that among so many nations
the lifehistory of a hero again and again reveals
the same features. The result of this is that the
heroes of virtually all parts of the world have
features in common. In such cases of similarity
one should not be too quickly inclined to speak
of borrowing."14)
5.
Hingað til hefur verið talað um hetju sem
eitthvert alþjóðlegt fyrirbæri án þess að taka
tillit til þeirra staðbundnu menningarað-
stæðna sem sögurnar eru sprottnar úr, því
þótt margt sé líkt með hetjum frá ólíkum
tímum og þjóðum, hafa þær þó sín sérkenni,
sem eru háð því við hvernig menningarað-
stæður sögurnar mótast. Nú skal því fjallað
lítillega um muninn á þeim menningarheimi
sem Akkilles er sprottinn úr og þeim sem
fóstraði þá norrænu kappa, Sigurð og Bjólf.
Um sérkenni þessara menningarheima verður
þó ekki fjallað að öðru leyti en hvað varðar
þennan mun, einkum með tilliti til trúar-
bragða, og það aðeins í svo stórum dráttum
að óhætt er að setja Sigurð og Bjólf undir
sama hatt, (þó með vissum fyrirvara hvað
varðar Sigurð í Niebelungenlied).
Sá ljóður verður reyndar á þessari umfjöll-
96