Mímir - 01.06.1981, Blaðsíða 45

sinni á undanförnum árum að umsjónarmenn
þess þáttar hafa tvímælalaust gert stórbölvun
í mállegum efnum. Par hefur nefnilega verið
haldið fram slíkum fordómum að engu tali
tekur. Menn hafa þar fordæmt skilyrðislaust
ýmis atriði sem eru almennt mál og reynt
að telja hlustendum trú um að þarna væri um
að ræða svonefndar dönskuslettur eða þá
ensk áhrif. Ágæt atviksorð eins og eilthvert
í sambandinu að fara eithvert (sbr. Hvert
fór hann? Hann fór þangað/eitthvert) hafa
verið lýst í bann og umsjónarmenn hafa
jafnvel viljað hlutast til um á hvern hátt u-
hljóðvarp kæmi fram í orðum eins og hanani
(banönum var talið ótækt og þá væntanlega
fapönum líka en hönunum (eða var það hön-
önum?) hið eina rétta (og þá væntanlega
Jöpunum)). Spyrja mætti hvaðan mönnum
kemur umboð til að gefa fyrirmæli af þessu
tagi. A. m. k. er ljóst að þau eru lítt til þess
fallin að efla skilning hlustenda á móðurmál-
inu en henta ágætlega til að vekja hjá þeim
óöryggi og málótta (ef þeir eru t. d. vanir að
fara eitthvert að leita sér að banönum) eða
þá til að herða þá í fordómum og lítilsvirð-
ingu á málfari náungans (ef þeir hafa áður
verið vanir að fara eitthvað í leit að hönun-
um).
Þessi misnotkun þáttarins Daglegt mál er
talsvert alvarleg vegna þess að mikið er á
hann hlustað. Því væri þar kjörið tækifæri
til að fræða menn um málið, benda á mis-
munandi málvenjur o. fl. og reyna að stuðla
að víðsýni, skilningi og jafnvel umburðar-
lyndi í mállegum efnum. Það er reyndar ekki
því að neita að það hafa sumir umsjónar-
menn þáttarins líka reynt að gera, þótt þeir
hafi stundum fengið litla þökk fyrir. ís-
lenskukennarar í skólum gætu líka — og
ættu — að reyna það sama og umfram allt að
reyna að leggja niður háð og spott þegar þeir
fjalla um málfar nemenda sinna. Það er það
sem ég hef annars staðar kallað „mannúðar-
stefnu í málvöndun“ (1981). En til þess að
kennarar geti sinnt slíku málfræðsluhlutverki
þurfa þeir sjálfir að fá góðan undirbúning
undir starfið og við þurfum líka að afla okk-
ur betri þekkingar á því máli sem nú er tal-
að á íslandi.
Það getur svo sem verið gaman að mönn-
um sem eru fullir af fordómum og þröng-
sýnir úr hófi fram, en slíkir menn eru ekki
heppilegir kennarar fyrir viðkvæmar sálir.
Það er líka óálitlegt þegar þessum mönnum
er gefið tækifæri til að troða mállegum for-
dómum sínum upp á alþjóð undir því yfir-
skini að þeir séu „íslenskufræðingar“ eins
og það er kallað og þeir einir viti því hvernig
á að tala íslensku. Það þætti líklega einhvers
staðar innræting í lagi.
HEIMILDIR:
Helgi Guðmundsson. 1977. Um ytri aðstæður ís-
lenzkrar málþróunar. S'fótíu ritgerðir helgaðar
Jakobi Benediktssyni, bls. 314—323. Stofnun
Árna Magnússonar, Reykjavík.
Höskuldur Práinsson. 1981. Mál og skóli. Skíma II.
Kristján Árnason. 1979. íslenskt mál — íslenskt
samfélag: svolítil athugasemd. íslenskt mál 1:202
—207.
*
INGVAR
GÍSLASON
I.
Með spurningunni er sennilega átt við það
hvort menn telji að ríkisvaldið eigi að hafa
afskipti af málþróun og tungumálakunnáttu
landsmanna, í þessu tilfelli íslenskukunnáttu
43