Mímir - 01.06.1981, Blaðsíða 46

íslendinga sjálfra. Ég tel ekki áhorfsmál að
ríkisvaldiö eigi að stuðia að því að Isiending-
ar séu sem best uppfræddir um mái sitt og
þjóðmenningu. Og miklu skiptir livernig mái-
ió þróast. Isienska á að vera og er forgangs-
námsgrein í hinu almenna skólakerfi. Isienska
er mái Islendinga. Stefnan á að vera sú að
svo geti ætíð orðið. Málið er tæki manna til
þess að tala saman. Þetta tæki þarf að vera
í góðu lagi. Þess vegna er málrækt nauðsyn,
hvort heldur er séð frá hagnýtu sjónarmiði —
það er hagnýtt að vera vel mæltur og skrif-
andi — eða því sem varðar almenna menntun
fólks og menningu heillar þjóðar — það er
menntandi að læra vel móðurmál sitt. Ég sé
ekkert vit í því að íslendingar taki upp ann-
að mál í stað íslenskunnar. Þess vegna eiga
íslendingar enga aðra leið en að rækja vel ís-
lenskt mál á öilum sviðum. Vanrækt tungu-
mál er ofurselt deyfð eða dauða.
Ég nefndi fyrr að íslenskan eigi að vera
forgangsnámsgrein í almenna skólakerfinu,
þar á meðal í dagvistarstofnunum vil ég bæta
við úr því um það er spurt. En það þarf fleira
til, ef rækja á íslenskt mál. Háskólinn hefur
miklu hlutverki að gegna í því sambandi. Ég
tel að íslenskunám og rannsóknir á íslensku
máli og íslenskum fræðum yfirleitt eigi að
vera öflugt starfssvið í Háskóla íslands. Á-
stundun íslenskra málvísinda er beinlínis hag-
nýtt viðfangsefni auk þess sem hún er menn-
ingarleg skylda íslensks háskóla.
Ég tel einnig að fjölmiðlar, blöð, útvarp,
sjónvarp o. s. frv., sé kjörinn vettvangur fyrir
málrækt, ef vilji er til þess að nýta þá mögu-
leika sem þar er að finna. íslenska ríkisút-
varpið hefur stuðlað að móðurmálsfræðslu en
mætti gera betur. Annars eru áhrif fjölmiðla
á málið vafalaust mest fólgin í því hvernig
þeir, sem nota fjölmiðlana, tala eða skrifa.
II.
Þegar meta skal „stöðu“ íslenskunnar er
vafalaust að mörgu að hyggja. Ég hlýt að við-
urkenna að sú viðmiðun sem ég hef í huga í
þessu stutta svari er ekki fullnægjandi. En ef
dæmt er út frá því hversu margir mæla á ís-
lensku þá er ljóst, að íslensku tala nú fleiri en
nokkru sinni fyrr. Islenska er þjóðtunga Is-
lendinga. Algert sammæli er, að svo skuli
vera um aldur og ævi. Það sannar að sínu
leyti góða „stöðu“ íslenskunnar. Aldrei hefur
verið skrifað jafnmikið á íslensku sem nú á
dögum. Utgáfa íslenskra bóka og blaða er
mikil að vöxtum. E. t. v. má deila um gæði
þessa lestrarefnis. En ég bendi á að núlifandi
menn hafa samið bókmenntaverk sem skipað
er í öndvegi samtíðarbókmennta heimsins.
Það getur varla bent til annars en að staða
íslenskunnar sé sterk á líðandi stund.
Hitt er annað að nútímaaðstæður „ögra“
málinu umfram það sem áður var. Rétt er að
búast til varnar gegn ögrunum, en fyrst og
fremst er nauðsynlegt að vita í hverju slíkar
ögranir eru fólgnar, hverjar þær eru. Vörninni
verður að haga eftir því. Umræður um „mál-
pólitík“ mættu að mínum dómi snúast um
það hvaða hættur steðja að máli og málþróun.
Það mætti í því sambandi spyrja: I hverju er
íslensku máli áfátt umfram aðrar þjóðtungur,
t. a. m. ensku, sem margir íslenskir mennta-
menn hafa tileinkað sér sem fræðimannamál?
Er skýrslumálið, öðru nafni stofnanamálið,
ögrun við íslenska málþróun? Ef svo er,
hvernig er hægt að kenna skýrslugerðarmönn-
um að skrifa og tala betra mál? Er þeim ekki
fremur þörf á leiðbeiningum en álcúrum eða
hæðnisglósum? Er ekki nýyrðasmíð nauðsyn-
legur þáttur í vörn gegn þeirri ögrun sem ís-
lenskan verður fyrir vegna framandi áhrifa?
I sambandi við stefnumótun varðandi íslenskt
mál legg ég mikla áherslu á efling málnefnda,
nýyrðasmíð og orðabókaútgáfu. Málnefnd hef-
ur lengi verið verklítil og vanrækt, en ég tel
mig hafa á einu ári gert talsvert til þess að
vekja hana af dvala, þótt betur megi ef duga
skal.
Annars er ég ekki svartsýnn á stöðu ís-
lenskunnar. Hún plumar sig sæmilega.
44