Mímir - 01.06.1981, Blaðsíða 9

Mímir - 01.06.1981, Blaðsíða 9
Stefán Einarsson 1949:175, Halldór Hall- dórsson 1955:56, Jón Friðjónsson 1978: 215), eða nefna þær hreint ekki (Valtýr Guð- mundsson 1922, Jakob Jóh. Smári 1932). Eina eldri málfræðibókin þar sem reynt er að gefa reglur um notkun aðaltenginganna er Ágrip af íslenskri málfræði Halldórs Briem (1918:73—4). Þar segir m. a.: „Samhliðandi (kóordínerandi) samteng- ingar kallast þær, sem tengja saman orð ein, eða þá setningar, er standa samsíða eða ó- háðar hvor annari [. . . ]. Samhliðandi samtengingar skiftast í þrjá flokka: 1. Sambandstengingar (conjunctiones copulativæ); þær tengja saman orð eða sam- síða setningar, s. s. og, bæði — og, hvorki — nje, ekki einungis — heldur einnig, enda [. . •]. 2. Greinitengingar (sundurgreinandi sam- tengingar, c. disjunctivæ); þær tákna, að ólíkt stendur á með eitthvað tvent, eða að einu er öðruvísi varið en öðru, s. s. eða (eður), ellegar, annaðhvort — eða, ýmist — eða, hvort heldur — eða, sumpart — sumpart [. • •]. 3. Gagnstæðistengingar (c. adversativæ), en, heldur; þær tákna, að eitthvað er gagn- stætt einhverju öðru [. . .]“. Þessum skilgreiningum fylgja svo nokkur dæmi úr hverjum flokki. Sigfús Blöndal (1920—4) hefur einnig nokkur dæmi um notkun aðaltenginganna; en af þeim er lítið hægt að ráða um hvenær hvaða tenging á við. I nýjustu íslenskum kennslubókum í setn- ingafræði, Málmyndunarfræði Jóns Gunnars- sonar (1973) og Islenskri málfræði Kristjáns Árnasonar (1980) er lítillega fjallað um teng- ingu aðalsetninga, einkum frá setningafræði- legu sjónarmiði. Skilyrði Jóns fyrir því að tengja megi með og eru þau, að um sé að ræða „setningar af sömu tegund, og ósam- ræmi er ekki milli“ þeirra (Jón Gunnarsson 1973:73; sbr. Chomsky 1957:36). Til að réttlæta tengingu með en þarf að vera um að ræða „setningar af sömu gerð, og milli þeirra er ekki fullt samræmi“ (Jón Gunnarsson 1973:74). „Þriðja aðaltengingin er eða: Hún merkir ævinlega að val sé mögulegt“ (Jón Gunnarsson 1973:77). Þessar skilgreiningar þeirra Halldórs og Jóns eru auðvitað réttar svo langt sem þær ná. En þær eru ónákvæmar og ófullnægjandi, Hvað er t. d. „setningar af sömu tegund“? Hvað er „ekki fullt samræmi“ eða „eitthvað er gagnstætt einhverju öðru“? Hvað merkir „að ólíkt stendur á með eitthvað tvent“? Og svo mætti lengi spyrja. Hér má þó ekki búast við skýrum svörum; það sem hér fer á eftir eru aðeins nokkrar laustengdar vanga- veltur. 1.2 Nokkur pragmatísk hugtök. Hér á eftir verður stundum vísað til prag- matískra atriða. E. t. v. verða þau einkum notuð sem varaskeifa þegar annað bregst, en þó mun nú vera almenn skoðun fræðimanna að fullkomin merkingarlýsing tungumála verði ekki gerð nema taka pragmatísk atriði með í reikning (sjá Lyons 1977:117). Það er að vísu misjafnt að hvaða marki menn telja æskilegt eða mögulegt að draga skil milli merkingarfræði og pragmatíkur. En hvað sem því líður er nauðsynlegt að geta hér nokk- urra hugtaka sem vísað verður til síðar. Þrískiptingin í setningafræði (syntax), merkingarfræði (semantics) og pragmatík (pragmatics) kemur frá heimspekingum, og hefur verið skýrð á ýmsan hátt (sjá Lyons 1977:115). Ein skilgreining pragmatíkur er, að hún sé „that portion of semiotic which deals with the origin, uses , and effects of signs within the behavior in which they oc- cur“ (Morris; tilv. e. Lyons 1977:115). Kempson (1977:68) segir að markmið prag- matískrar heildarkenningar sé „expected to be the explanation of how it is that speakers of any language can use the sentences of that language to convey messages which do not 7
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Mímir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Mímir
https://timarit.is/publication/1937

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.