Mímir - 01.06.2023, Side 20

18
„náði hin opinbera stefna í málfarsefnum, um rétt mál og rangt,
til allra barna á mótunarskeiði“ segir Kjart an G. Ottósson
í bókinni Íslensk málhreinsun (bls. 104) og heldur áfram
(bls. 105): „Jafnframt virðist svo sem mál stefnan hafi tekið
nokkrum blæbrigðabreytingum um leið og hún beindist
að öðrum aldurshópi en áður. Stefnan virðist hafa verið
einfölduð og löguð að þroska nemenda með því að talað var
meira og afdráttarlausara um rétt mál og rangt. Meira hefur
verið farið að reyna að breyta talmáli nemenda, en áður var öll
megináherslan á ritmálinu.“
Þarna náðist sem sé til mun yngri málnotenda en áður
– barna sem ekki voru komin með full mótað málkerfi, voru
enn á máltökuskeiði að einhverju leyti. Þess vegna var
auðveldara – eða a.m.k. talið auðveldara – að breyta
máli þeirra en máli skólapiltanna í Lærða skólanum.
Þar að auki var málstefnunni nú beint til allra barna
á landinu, ekki bara fámenns úrvals mun eldra fólks.
Því hefur ekki þótt ástæða til að gera ráð fyrir að
börnin hefðu sjálfstæða skoðun á málinu eða gætu
rökrætt það. Þess vegna hefur þótt fært að ganga mun
lengra en áður – hafna öllum til brigð um og kalla
undantekningarlaust eitt rétt en annað rangt. Ekki er
ólíklegt að þetta hafi tengst ungmennafélagsanda og
þjóðernisstefnu sem var áberandi í upphafi aldarinnar.
Kennslubækur sem notaðar voru meginhluta
20. aldar eru flestar í þessum anda. Þeirra þekktust og
áhrifamest er Íslensk málfræði Björns Guðfinnssonar sem
upphaflega kom út 1937 og var margsinnis endurútgefin, frá
1958 í endurskoðaðri útgáfu Eiríks Hreins Finnbogasonar.
Það má búast við að flestir Íslendingar sem komnir eru yfir
miðjan aldur hafi notað hana. Bók Björns, og þó enn frekar
endurskoðun Eiríks Hreins, er yfirleitt mjög afdráttarlaus og
gefur engan kost á tilbrigðum – rétt er rétt og rangt er rangt,
eitt er rétt og allt annað rangt. Sú afstaða mótaði vitanlega
viðhorf margra kynslóða til tungumálsins og hefur í marga
áratugi endur spegl ast mjög víða og gerir það að verulegu leyti
enn í dag – í kennslu og kennslubókum, málfarsþáttum o.v.