Mímir - 01.06.2023, Page 31

29Mímir 53 - Mímishöfuð
linguicide). Það er nýtt að nýlenduvæða lönd ekki eingöngu
með hervaldi heldur með kapítaliskri og menningarlegri
heimsvaldastefnu. Nærtækara og mun vægara dæmi um
það eru t.d. dönsk áhrif á 19. öld á íslenskuna en barist var
harkalega á móti þeim með hreintungustefnunni undir
forystu Rasmus Rask. En í löndum eins og Kongó þar sem
flóknari saga er milli nýlendunnar og herraþjóðarinnar þar
sem nýlenduvæðingin var einnig stjórnarfarsleg. Vegna þess
hversu samofið tungumálið var í stjórnmálasamhengi er erfitt
að aðgreina þetta tvennt. Nýlega hefur verið reynt að kenna
staðbundin mál og mállýskur í skólum en í Kongó eru töluð
u.þ.b. 50 mál. Franska er enn samt sem áður ráðandi tungumál
á opinberum vettvangi og í skólakerfinu.
Tilraunir Íslendinga og Kongóbúa til að reyna að losna
við áhrif máls fyrrverandi herraþjóðar hafa gengið misvel
þó að sjálfsögðu séu þessar aðstæður mjög ólíkar. Þær
eiga það þó sameiginlegt að eitt mál tók næstum yfir
móðurmál þeirra. Ástæðan fyrir erfiðleikunum er
hversu rótgróin tungumálin eru í menningunni, en
það er að sjálfsögðu ekki fyrir tilviljun.
Uppbygging þjóða (e. nation-building) hefur
það markmið að efla þjóðríkið með því að auka
samheldni íbúa, t.d. með því að efla þjóðernisvitund,
samræma venjur og tungumál og með útskúfun þeirra
sem ekki samlagast. Það hefur verið herkænskubragð
drottnunarríkis að það sé nauðsynlegt skref í að innlima
nýlenduna og til að tryggja fullkomna stjórn. Því skiptir máli
hvaða tungumál er notað í landinu. Tungumálamissir er hægt
ferli og hann snýst um að glata umdæmum, t.d. fréttamiðlum,
opinberri stjórnsýslu, tækni og menntakerfinu. Talað er um
umdæmismissi þegar tungumál þessara stofnana eru á öðru
máli en móðurmáli íbúa landsins. Sameiginlegt tungumál og
sameiginlegur menningararfur eru nokkuð sem íbúar hverrar
þjóðar eru gífurlega stoltir af. En þegar þegnar þjóðar verða
fyrir umdæmismissi tapa þeir hluta af þjóðarsál sinni og
samlagast þess í stað menningu og siðum drottnara sinna.