Læknaneminn - 01.01.2017, Blaðsíða 25

Ri
trý
nt
ef
ni
2424
beina því til heilbrigðisstarfsmanna að forðast umgengni við sjúklinga
á meðan sýking gengur yfir.
Að lokum má nefna slímhimnubólgu af völdum flökkuveiru (e. epi-
demic keratoconjunctivitis) sem er afar bráð sýking sem gengur yfir
í faröldrum í þjóðfélögum og herjar á bæði augu sjúklings. Sýking af
völdum flökkuveiru er yfirleitt orsökuð af adenóveirum 8, 19 eða 37
en umfang sýkingarinnar virðist ráðast af ónæmiskerfi sjúklings9.
Í upphafi sýkingar verður sjúklingur var við slímhimnuroða, særindi
í auga og táraflóð sem orsakast einkum af augnþurrki en eftir 1­2
vikur kemur ljósfælni og hornhimnubólga fram, ólíkt því sem þekkist
í hefðbundnum slímhimnubólgum á grunni annarra veirusýkinga.
Þessi tegund slímhimnubólgu varir yfirleitt í 3­4 vikur og er verulega
smitandi líkt og aðrar adenóveirusýkingar.
Meðferð er yfirleitt eingöngu til verkjastillingar
en við grun um hornhimnubólgu ætti að
senda sjúkling til augnlæknis. Í þeim tilvikum
þar sem sjúklingar eru mjög illa haldnir og
mikil bólga er til staðar má nota stera en
slík meðferð þarf þó að vera undir eftirliti
augnlæknis. Sérstaklega skal varað við notkun
á dropum eins og HTP (Hydrocortison með
Terramycin og Polymyxin­B) í augu, þar
sem eingöngu læknir sem greinir sjúkdóm
með raufarlampa má nota lyf sem inniheldur
stera. Herpessýkingar í augum geta líkt
eftir einkennum veiruslímhimnubólgu með
hornhimnubólgu og geta þær sýkingar tvíeflst
og valdið miklum og jafnvel varanlegum
augnskaða og sjónmissi ef slík augu eru
meðhöndluð með sterum.
Slímhimnubólga af völdum baktería
Slímhimnubólgur af völdum baktería eru mun
sjaldgæfari en af völdum veirusýkinga. Þær
einkennast af graftrar­ og/eða slímgraftrar­
kenndri útferð. Þessar sýkingar eru smitandi,
líkt og veirusýkingar, en talið er að helsta
smit leiðin sé bein snerting augna við fingur
sem komist hafa í snertingu við bakteríur
í um hverfinu10. Við slímhimnu bólgu af völdum
baktería má stundum finna litla rauða nabba
á innan verðum augnlokum en ólíkt slím­
himnu bólgu af völdum veiru sýkinga finnast
stækk aðir eitlar nær aldrei. Nánari flokkun
á bakteríu slímhimnu bólgu er nokkuð mis­
munandi en er þó oftast annað hvort byggð
á gangi og varan leika sjúkdómsins eða á útliti
útferðarinnar. Hér verður stuðst við fyrra
flokkunar kerfið og tegundir slímhimnu­
bólgu flokk aðar nánar niður í snarbráðar
(e. hyperacute), bráðar (e. acute) og langvinnar
(e. chronic) en sú flokkun ræðst fyrst og fremst
af undirliggjandi meinvaldi8,11.
Snarbráðar slímhimnubólgur af völdum
baktería eru oft tengdar við sýkingar
af völdum N. gonorrhoea í kynferðislega virkum einstaklingum
og hjá nýburum í kjölfar sýkingar úr fæðingarvegi móður. Aðrar
bakteríur sem valdið geta svipaðri sjúkdómsmynd eru mónókokkar,
H. influenzae, streptókokkar og Corynebacterium diphtheria. Þessar
sýkingar einkennast af bráðum sjúkdómsgangi og hraðri versnun
einkenna sem geta valdið alvarlegri slímhimnubólgu, oft í báðum
augum. Því skiptir skjót greining sköpum en töluverðar líkur eru
á rofi á hornhimnu (e. perforation) ef ekkert er aðhafst innan 24­48
klukkustunda12. Rof á hornhimnunni getur valdið því að sýkingin
berst inn í augað sjálft og þar getur hún valdið innri augnknattarbólgu
(e. endophthalmitis), sérstaklega í ónæmisbældum einstaklingum13.
Helstu einkenni snarbráðrar slímhimnubólgu eru roði í auga, mikil
graftrarkennd útferð, bjúgsöfnun í slímhimnu og sársauki samhliða
vaxandi sjóntapi8,11. Greining felst í sögutöku, skoðun og jafnframt
ætti að staðfesta sýkinguna með ræktun. Í ljósi alvarleika snarbráðrar
slímhimnubólgu ætti að hefja meðferð með kerfisbundnum sýklalyfjum
en staðbundin sýklalyf geta virkað ágætlega sem viðbótarmeðferð.
Í þeim tilfellum sem líkur eru taldar vera
á gónókokkasýkingu eða ef einkenni sjúklings
samræmast því sem lýst er hér að ofan ætti að
hefja meðferð með kerfisbundnum sýklalyfjum,
svo sem ceftríaxón (Rocephalin®) samhliða
staðbundinni meðferð þrátt fyrir að niðurstöður
úr ræktun liggi ekki fyrir14. Almennt ætti að
hafa lágan þröskuld fyrir innlögn hjá þeim
sjúklingum sem eru taldir líklegir til að fá rof á
hornhimnu og hjá börnum.
Tíðni N. gonorrhoea (lekandasýkinga) hefur
almennt verið lág hérlendis en hefur þó
heldur verið að færast í aukana undanfarin ár.
Jafnframt valda meningókokkar enn usla þrátt
fyrir bólusetningar. Því er afar mikilvægt að
muna eftir þessum sýkingum og hafa lágan
þröskuld fyrir tilvísun á augnlækni.
Bráð slímhimnubólga er algengasta gerðin af
slímhimnubólgu af völdum baktería (mynd 3).
Algengustu meinvaldarnir í þessum sýkingum
eru S. aureus hjá fullorðnum en hjá börnum
ætti að leiða hugann að S. pneumoniae og H.
influenzae. Þó geta fleiri meinvaldar komið hér
við sögu líkt og S. epidermidis, S. pyogenes og M.
lacunata. Almennt einkennast þessar sýkingar
af skjótum bata en þær vara sjaldnast lengur
en 3­4 vikur.
Langvinnar slímhimnubólgur einkennast hins
vegar af hægum gangi með tíðum endurkomum
og vara þær í meira en 3­4 vikur10. Sjúklingum
með langvinna slímhimnubólgu (>fjórar
vikur) ætti að vísa til augnlæknis til frekari
uppvinnslu. Algengast er að S. aureus sé
einnig að verki í þessum sýkingum þrátt fyrir
að ýmsir aðrir meinvaldar geti tekið þátt líkt
og S. epidermidis, P. acnes og gersveppurinn
Pityrosporon.
Greining felst í sögutöku og skoðun.
Í ákveðnum undantekningar tilvikum getur
verið réttlætanlegt að taka sýni til ræktunar og
næmisrannsókna en almennt er það talið óþarfi
við einfaldar sýkingar. Sýnatöku ætti einkum
að hugleiða hjá sjúklingum sem eru ónæmisbældir, hjá sjúklingum sem
nota snertilinsur, hjá nýburum og þegar illa hefur gengið að meðhöndla
sýkingu8. Jafnframt mætti telja réttlætanlegt að senda sýni til ræktunar
ef vafi er um orsök slímhimnu bólgunnar eða ef bólguviðbragðið er
svæsið og sýkingin hefur ekki svarað hefðbundinni meðferð.
Í gegnum tíðina hefur tíðkast að læknar skrifi út staðbundin sýklalyf við
Mynd 2. Slímhimnubólga á grunni adenóveiru-
sýkingar. Roði í auga, bjúgmyndun, útferð og bruna-
og/eða aðskotahlutstilfinningi.
Mynd 3. Bráð slímhimnubólga af völdum bakteríu.
Áberandi blóðríki ásamt slímgraftrarkenndri útferðii.
Mynd 4. Örmyndun eftir augnyrjuiii.