Læknaneminn - 01.01.2017, Side 73

Fr
óð
lei
ku
r
72
Meðhöndlun verkja
Eftir gott verkjamat þarf að velja viðeigandi meðferð. Það eru ýmsar
meðferðir til án lyfja sem geta gagnast sjúklingi, svo sem bakstrar,
nálastungur og aðferðir sjúkraþjálfara. Stundum kemur til greina að
sprauta lyfjum í eymslapunkta, liði eða inn í mænugöng. Taugablokk
og verkjadælur geta líka átt við þegar um mjög erfiða verki er að ræða.
Þessar meðferðir geta dugað einar og sér eða samhliða verkjalyfjum og
þá mögulega minnkað þörf fyrir verkjalyf.
Við val á verkjalyfjum er gott að nota þriggja þrepa verkjastigann.
Stiginn var upphaflega hannaður fyrir mat og meðferð krabba meins ­
verkja. Ameríska öldrunar lækna félagið (American Geriatrics Society,
AGS) mælir nú einnig með notkun stigans við val verkja lyfja hjá
öldruðum sem eru með bráða eða langvinna verki (mynd 2).
Verkjalyf án ópíóíða
Parasetamól 500­1000 mg, mest 3g/24 klst. hjá fullorðnum
óháð aldri.
Bólgueyðandi lyf (NSAID, cox-2 blokkar):
• Íbúprófen 200­600 mg, mest 2400 mg/24 klst.
• Naproxen 250 mg, mest 1250 mg/24 klst.
• Díklófenak 50 mg, mest 150 mg/24 klst.
• Celecoxíb (Celebra®) 200 mg, mest 400 mg/24 klst.
• Indómetasín 25­50 mg, mest 100 mg/24 klst. (varast hjá
öldruðum).
• Ketórolak (Toradol®) 10­30 mg, mest 60 mg/24 klst. (varast
hjá öldruðum).
Hjá öldruðum ber að nota öll bólgueyðandi lyf af mikilli
varfærni vegna mögulegra aukaverkana og einungis hjá völdum
einstaklingum. Aukaverkanir þessara lyfja geta verið magasár,
nýrnabilun, óeðlileg blóð storknun, hjarta­ og heilaáföll. Ef
ákveðið er að nota slík lyf hjá öldruðum þá er best að gera það
bara í nokkra daga í senn.
Sterkir ópíóíðar
Stuttverkandi sterkir ópíóíðar, um munn eða í nefúða:
• Morfín 10, 30, 60 mg.
• Oxýkódon (Oxynorm® dispersa) 5, 10, 20 mg.
• Fentanýl (Abstral®) 100, 200, 300, 400, 600, 800 míkróg.
• Fentanýl nefúði (Instanyl®) 50, 100, 200 míkróg/skammt.
Langverkandi sterkir ópíóíðar, um munn eða á húð:
• Morfín (Contalgin®) 5, 10, 30, 60, 90, 100, 200 mg.
• Oxýkódon (Oxycontin®) 5, 10, 20, 40, 80 mg.
• Oxýkódon/naloxón (Targin®) 5/2,5, 10/5, 20/10, 40/20 mg.
• Hýdrómorfón (Palladon®) 4, 8, 16, 24 mg.
• Búprenorfín (Norspan®) 5, 10, 20 míkróg/klst.
• Fentanýl plástur 12, 25, 50, 75, 100 míkróg/klst.
• Metadón 5, 10, 20, 40 mg (ath. notist eingöngu í samráði
við sérfræðing í verkjameðferð).
Stuttverkandi sterkir ópíóíðar, stungulyf:
• Morfín 10, 20 og 40 mg/ml.
• Oxýkódon (Oxynorm®) 10 mg/ml.
• Hýdrómorfón 20 mg/ml.
• Fentanýl (Leptanal®) 50 míkróg/ml.
• Metadón 10 mg/ml.
Stoðlyf
Með því að nota stoðlyf er oft hægt að lækka skammta af
ópíóíðum.
Dæmi um stoðlyf:
• Barksterar. Notaðir við krabbameinsverkjum frá lifur,
beinum, þvagleiðurum og fleiri stöðum. Einnig við
krabbameinum með mikilli bólgu eða garnalömun. Auk þess
við þrýstingi á mænu eða hækkuðum innankúpuþrýstingi.
• Staðdeyfilyf: Lídókaín gel, mentól.
• Flogaveikilyf við taugaverkjum: Gabapentín, pregabalín
(Lyrica®), karbamasepín (Tegretol®).
• Þunglyndislyf við taugaverkjum: Amitriptylín, venlafaxín,
duloxetín (Cymbalta®).
• Bisfosfónöt við beinameinvörpum.
Veikir ópíóíðar
• Parasetamól/kódín (Parkódín®) 500/10 mg, mest
6 töflur/24 klst.
• Parasetamól/kódín (Parkódín® forte) 500/30 mg,
mest 6 töflur/24 klst.
• Tramadól 50 mg, mest 300 mg/24 klst.
Gott er að vita að við inntöku Parkódíns er kódíni breytt í
morfín í líkam anum af CYP2D6 ísóensími. Talið er að um 10%
mannfólks vanti þetta ísóensím og hjá þeim einstaklingum
er lyfið gagnslítið. Tramadól hefur blandaða verkun, verkar á
ópíóíð viðtaka, eykur losun serótóníns og hamlar endurupptöku
noradrenalíns. Hafa ber í huga að sjúklingur getur fengið
serótónínheilkenni ef hann er einnig að taka önnur lyf sem auka
styrk serótóníns í blóði, svo sem SSRI lyf við þunglyndi eða
kvíða og ondansetron (Zofran®) við ógleði.
Mynd 2. Þriggja þrepa verkjastiginn.
Vægir verkir – verkjalyf án ópíóíða,
s.s. parasetamól og/eða NSAID +/- stoðlyf
Meðal slæmir verkir – veikir ópíóíðar +
verkjalyf án ópíóíða +/- stoðlyf
Mjög sárir verkir – sterkir ópíóíðar + verkjalyf
án ópíóíða +/- stoðlyf
NRS 7-10
NRS 4-6
NRS 1-3