Skógræktarritið - 15.05.2004, Qupperneq 8

Bergfura, sem nefnist á latínu
Pinus uncinata Ramond (samnefni,
Pinus mugo Turra subsp. uncinata
(Ramond) Domin), er eitt allra
vindþolnasta og harðgerðasta
barrtré sem um getur. f gamla
furureitnum á Þingvöllum voru
gróðursettar bergfurur upp úr
aldamótunum 1900 og þar
standa nokkur allsnotur berg-
furutré (2. mynd). Það var þó
ekki fyrr en eftir miðja tuttugustu
öldina sem farið var að gróður-
setja bergfuru hér á landi í ein-
hverjum mæli. Bergfura er ein-
dæma falleg þegar vel tekst til
með ræktunina, en bergfururnar
okkar líta æði misjafnlega út. Til
eru einstofna, fagurlimuð tré, en
því miður er mikið um plöntur
sem eru hálfgerðar renglur eða
margstofna með gisna og óreglu-
lega greinabyggingu. Á seinni
árum hafa sveppir, einkum einn
sem nefnist furubikar, Gremmeni-
ella abietina, herjað illilega á berg-
furu, einkanlega þar sem trén
standa þétt eða þar sem þau hafa
2. mynd. Rúmlega 9 metra há bergfura
í gamla furulundinum á Þingvöllum.
Þetta er myndarlegur öldungur, en
margstofna og ber ekki fræ.
bæklast undan snjóþyngslum.
Eitt er það enn sem fær mann til
að efast um að bergfurunni okkar
líði nægilega vel. Það er, að þrátt
fyrir að trén beri mikið af karl-
kynsblómum, hefi ég aldrei séð
kvenkynsblóm á þeim og þar af
leiðandi mynda þær aldrei
köngla og þroskað fræ. En það,
að hæfustu einstaklingarnir sem
hér vaxa eignist afkomendur, er
forsenda þess að bergfuran geti
lagað sig sem best að íslenskum
staðháttum í framtíðinni.
í fjöllum Mið- og Suður-Evrópu
vaxa tvær náskyldar furur, berg-
fura og fjallafura, Pinus mugo
Turra (samnefni, Pinus mugo Turra
subsp. mugo). f norðanverðri álf-
unni eru þær stundum ræktaðar
ýmist til landgræðslu, skjóls eða
prýði. Útbreiðslusvæði þeirra er
víðfeðmt og svipmót venslahópa
breytilegt frá einum stað til ann-
ars. Hefur því löngum verið reynt
að gefa ólíkum afbrigðum nöfn
og væri það að æra óstöðugan að
reyna að halda reiður á öllum
þeim nafngiftum sem mismun-
andi afbrigði hafa hlotið. Þeir
grasafræðingar sem best þekkja
til eru ekki á einu máli um hvort
telja beri þær sjálfstæðar tegund-
ir eða fjalla beri um þær sem
tvær deilitegundir innan einnar
safntegundar. Ekki ætla ég mér
þá dul að vita betur en þeir sem
staðkunnugastir eru, en eins og
þessar furur hafa komið mér fyrir
sjónir, þar sem ég hef kynnst
þeim í heimkynnum þeirra, eru
þær svo ólíkar að ég hallast frek-
ar að skoðunum þeirra sem telja
þær tvær vel aðgreindar tegundir.
Það styrkir lfka þau sjónarmið að
nýjustu rannsóknir á erfðaefnum
þessara tegunda benda til að
bergfuran hafi upphaflega orðið
til við erfðablöndun milli fjalla-
furu og skógarfuru, Pinus sylvestris
L., hugsanlega íbyrjun ísaldar.
Fjallafuran er runni sem nær
stundum aðeins í ökkla en getur
orðið tveggja til þriggja metra hár
(3. mynd). Bergfuran eroftast
einstofna tré sem getur náð tutt-
ugu og fimm metra hæð þar sem
best lætur.
Bæði fjallafura og bergfura
vaxa einkum í kalkrfkum kletta-
og skriðujarðvegi brattra, sólríkra
suðurhlíða þar sem ekki er um
mikla samkeppni frá öðrum trjám
að ræða. Einnig geta þær mynd-
að staka runna í súrum hvítmosa-
og mómýrum. Fjallafuran vex f
norðanverðum Mið-Ölpunum, en
einkum þó í Austur-Ölpunum,
allt austurtil Karpatafjalla, norð-
ur til Póllands, og suður eftir
fjöllum Balkanskaga. Bergfuran
vex um sunnanvert Sviss og í
vesturhluta Alpanna, einkum f
Frakklandi og svo í Pýreneafjöll-
unum og teygir sig þaðan eitt-
hvað suður eftir hálendi Spánar.
Ég komst fyrst í kynni við berg-
furu í heimahögum hennar í
Pýreneafjöllunum haustið 2000.
Við hjónin dvöldum í þorpinu
Mont-Louis sem er f 1600 metra
hæð. Seinna komst ég að þvf að
megnið af þvf bergfurufræi, sem
til íslands hefur borist, er einmitt
frá þeim stað. Þarna er gróður-
far ekki óáþekkt því sem gerist í
sunnanverðri Skandinavíu. Þar er
stundaður fjölbreyttur landbún-
aður og þar vaxa ýmiss konar eð-
altré, einkum þó stórvaxinn ask-
ur. Einn daginn fórum við upp f
þjóðgarð við vatnið Lac des
Bouillouses sem er í 2017 metra
hæð en umhverfis vatnið uxu
bergfuruskógar. Skógarmörk lágu
um það bii 150 metrum ofar í
hlíðunum (1. mynd). Hæstu fur-
urnar þarna voru allt að því 10 m
háar, einstofna og beinvaxnar og
stóðu trén fremur gisið. Fyrir
bragðið fengu þau næga birtu úr
öllum áttum og voru trjákrónurn-
ar þéttar og einstaklega fallegar.
Engin önnur trjátegund virtist
geta þrifist í þessari hæð að und-
anskildum nokkrum rytjulegum
6
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2004