Fróðskaparrit - 01.01.1970, Síða 193

Um slafak og marinkjarna
201
IV
Priðja jjorungsheitið, sem ástæða er til að nefna í jjessu
sambandi er ísl. sólvamæður. Chr. Matras hefur bent á, að
[>að svari til skozk-gelísku mathair an duilisg ‘the mother of
the dulse’, ‘móðir solvanna’.22 En j>að er skozk-gelíska heitið
á rauðjDÓrungi, sem á ensku er nefndur carrageen, Irish moss,
en á ísl. fjórugrós, Guðmundargrós, Gvendargrós (Chondrus
crispus).
Heimild um j>etta orð er í lýsingu Skáleyja á Breiðafirði
frá 1710: »Eyjar margar og hólmar liggja j>ar undir. Eru í
j>eim slægjur nokkrar, hagbeit, og sólvamæður so sem fyrir
peníng, skelfisktekja lítil, selveiði sæmileg.«23
Onnur heimild er: »Sølva-mædur. Fucus ciliatus, edr helldr
reticularis. At jjetta kyn siávar ávaxta se, eptir nafninu, vid-
ur-elldi sølvanna, eda ønnur friófgan, kann eg ei fyri víst at
segia, enn hitt er vist, at ecki vaxa søl nema j>ar sem sølva-
-mædur eru fyrir; og sagan er sønn at nockr ágiarn madr, sem
átti Hollt, einn bæ i Saurbæ sydra, jtócktiz ei fá nógann sølva
fiøru toll, og løgfesti sølva-fiøruna; enn næsta vor kom so
mikid is-rek, at allar sølva-mædur rifuz upp, uxu j>ar ecki
søl heil 3 ár eptir; j>ar af siá menn at sølva-mædur eru annad
hvørt ung-vidi sølva, eda nockur ønnur urt, sem skylir at
j>eirra frævan. Sølva-mædur eru beztar af øllu j)ángi, til at
bera á aldingarda til ræktanar, at hausti; og er ei óliklegt, at
j>ær se ei verri, enn annad j)áng til átu.«24
Yngri heimildir um j>etta orð geta verið komnar frá Birni
Halldórssyni, og latneska heitið bendir reyndar til f)ess að
svo se. Pannig skrifar N. Mohr: »Fucus ciliatus, Sølva-Mædur,
er ligeledes en liden mørkerød Tangart, som træffes tit op-
kastet blandt anden Tang. Bladene have ingen bestemt Figur,
men ere altid ciliata o: haarede i Kanten (Fl. Dan. 353).«25
22 »Atlantssiðir — Atlantsorð,« 100.
23 Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns VI (Kaupmannahðfn
1938), 244.
24 Bjorn Halldórsson, Gras-nytiar (Kaupmannahøfn 1783), 195—196.
25 N. Mohr, Forsøg til en Islandsk Naturhistorie (Kiøbenhavn 1786),
246—247.
14 — Fróðskaparrit