Helgarpósturinn - 05.12.1985, Blaðsíða 15

Of róttækur fyrir
almenning
— Skildu menn Vilmund? Sáu
kjósendur og stjórnmálamenn
stefnu hans og hugmyndir í skýru
Ijósi?
„Nei, síður en svo. Menn sáu ekki
heildina. Það sem vakti eftirtekt
voru atlögur Vilmundar gegn ein-
stökum málum og málaflokkum,
persónulegt stríð hans við einstaka
menn og eigið líf. Þegar Vilmundur
réðist t.d á eigin flokk og gagnrýndi
hann, urðu alþýðuflokksmenn sárir
og hristu hausinn yfir því hve
ódyggur hann væri flokknum. Vil-
mundur var einfaldlega of róttækur
til að menn skildu hann. Hugmyndir
hans voru of stórt stökk fram á við,
of stór biti fyrir menn að kyngja.
Heildarhugmyndir hans gleymdust
líka vegna hins mikla hita sem ein-
kenndi málflutning hans í einstök-
um málum. Menn fylgdust spenntir
með hverju máli fyrir sig en
gleymdu heildarlínunni í pólitík Vil-
mundar."
Vanmat og ofmat
oft sjálfan sig
— En skildi Vilmundur sjálfan
sig? Mat hann styrk sinn á réttan og
raunsœjan hátt til ad knýja hug-
myndir sínar fram?
„Vilmundur lék marga afleiki og
vanmat oft bæði sjálfan sig og stöð-
una hverju sinni. Hann vanmat t.d.
flokksstyrkinn, hélt að hann gæti
sprengt eigin flokk og flokkakerfið í
heild til að koma hugmyndum í verk
og eyða kjötkatlapólitík. Hann of-
mat einnig oft sjálfan sig, hélt að
hann gæti bylt meiru og hraðar en
hann raunverulega átti tök á. Hefði
Vilmundur lifað í þriðja heiminum
væri hann eflaust borgarskæruliði.
En sem sagt: Vilmundur vildi vera
ískaldur taflmaður, en ekki róman-
tíker í pólitík. Það fór honum hins
vegar illa, því hann var ekki hinn
grimmi maður. Hann sótti ennfrem-
ur allar sínar pólitísku hugmyndir til
útlanda og skildi ekki að almenn-
ingur hér heima gleypti þessar hug-
myndir sem nýjan sannleik. Hann
gleymdi því oft hve illa íslenskur al-
menningur er upplýstur um
strauma og stefnur í erlendri stjórn-
fræði eða heimspeki. Og hann skildi
illa að menn viðurkenndu hann
ekki þegar í stað sem boðbera nýrri
og betri tíma. Hins vegar náðu hug-
myndir Vilmundar til fólks á ótrú-
lega skömmum tíma og hann hlaut
mikið fylgi. Það var t.d. einhver
stærsti pólitíski sigur á íslandi í ára-
tugi þegar BJ náði fjórum þing-
mönnum inn í síðustu alþingiskosn-
ingum. En Vilmundur mat þennan
sigur sem algjöran ósigur. Hann
vildi allt eða ekkert. í slíkri hugsun
felst oft pólitískt vanmat."
— Munu hugmyndir Vilmundar
Gylfasonar lifa áfram?
„Já, sporin sjást út um allt. Menn
líta stundum á Vilmund sem mann-
inn sem tapaði stríðinu gegn spill-
ingunni og samtryggingunni, og
pólitískri valdaníðslu. Vissulega er
kerfið seigt og það er sukkað áfram.
En þetta hefur verið að breytast
hægt til hins betra, bæði meðan Vil-
mundur starfaði og eftir dauða
hans. Hugmyndir Vilmundar og
baráttumál hafa sífellt verið að njóta
meiri viðurkenningar. Vilmundur
hefur haft gífurleg áhrif á íslenskt
þjóðlíf og þeirra áhrifa gætir enn.
En sjálfum fannst honum hann hafa
beðið ósigur því honum tókst ekki
að bylta þjóðfélaginu. Það var hins
vegar óraunsætt markmið.
Það er ennfremur margt sem Vil-
mundur hafði áhrif á og ekki er
beinlínis hægt að setja undir stjórn-
mál. Vilmundur hafði m.a. mikil
áhrif á viðhorf til minnihlutahópa,
hann breytti umræðunni um frjáls
skoðanaskipti og tók sjálfur þátt
með beinum og óbeinum hætti í að
skapa frjálsa fjölmiðlun á íslandi.
Vilmundi var alltaf annt um það
hvernig sagan myndi dæma menn.
Hann las mikið af sagnfræði um
uppréisnarmenn og fannst þessir
menn rangt metnir því sigurvegar-
arnir höfðu skrifað söguna. Sjálfur
óttaðist hann að hann yrði dæmdur
sem einn þeirra sem töpuðu; að sag-
an myndi afgreiða hann sem mis-
skilinn mann. Það var honum mjög
hugleikið að hann væri á vitlausum
st«ð í tímatalinu.
En þarna mat Vilmundur sig ekki
rétt. Saga hans er röð af þrekvirkj-
um. Á hinum miklu umbyltingar-
tímum síðustu 10—15 ára í íslensk-
um stjórnmálum og þjóðlífi er hann
svo fyrirferðarmikill og afgerandi
að sú saga verður ekki skrifuð án
þess að Vilmundur Gylfason verði
þar aðalpersónan," segir Jón Ormur
Halldórsson.
Hugmyndir Vilmundar
lifa áfram
Jón Ormur Halldórsson: „Vilmundur vildi stytta leiö almennings til valdsins."
Ein AFSKEKKTASTA RÍKI
JARÐARKRINGLUNNAR
Handan við Stóru Himalaja og
austan viö iðjagrœnan Kasmírdal
liggur eitt berangurslegasta og af-
skekktasta rtki á jarðarkringlunni.
Þetta er hið forna konungsríki Lad-
akh; áður veldi Namgyal-ættarinn-
ar en nú aðeins sýsla í Kasmírfylki
Indlands. Gróðurinn er fáskrúðugur
og hér eru byggð ból í allt að 4000
metra hœðyfir sjávarmáli. Enn ofar
vafra svo hirðingjar um með búpen-
ing sinn.
Ladakhbúum svipar um margt til
Tíbetbúa og menning þeirra er svip-
uð þeirri menningu sem Kínverjar
eyðilögðu í Tíbet. Meirihluti íbú-
anna er af mongólakyni og búdda-
trúaren íblanderu múslimir, komn-
ir vestanað.
Torsótt leiö
Það er kalt, leiðin til Leh, höfuð-
borgar Ladakh, er löng, vegurinn
slæmur, rútan er bæði höst og hæg-
fara og heilsufar ferðalanganna
með versta móti. Frá Shrinagar í
Kasmírdal til Leh, höfuðstaðar Lad-
akh eru rúmir 400 kílómetrar eða
tveggja daga keyrsla með 12 tíma
stími hvorn dag. Með eðlilegum frá-
töfum vegna hertrukka sem eru
hérna í hundraðatali, dettur nætur-
svefninn niður í 6 klukkutíma.
Smábærinn Sonamarg er síðasti
viðkomustaður í Kasmír og næst
prílar rútan upp í 3500 metra hæð.
I glannalega bröttum fjallshlíðum
vaxa tré. Sum missa rótfestuna og
rúlla niður í gilbotninn þar sem af-
skekkt fjallaþorp kúrir fjarri bílvegi
og utan við rafveitur.
Zoji La Pass heitir hápunkturinn
þennan dag og þegar hallar undan
fæti erum við komnir til Ladakh.
Hér eru það grjóthnullungar í stað
gróðurs sem prýða landið og aðeins
á stöku stað grillir í haustlit tré í
grennd við farveg jökuláa. í þessu
landi rignir ekki og varla er sting-
andi strá að finna utan þessara
vinja. Þegar komið er til Ladakh
hallar þessi mikli fjallgarður til
norðurs og árnar falla inn í Asíu en
ekki suður til sjávar. Við ökum upp
með Indusánni síðasta spottann
sem síðan sveigir vestur um Baltist-
an og suður Indusdalinn í Pakistan
til sjávar. Hér er hún bæði tær og
köld og ekki ýkja vatnsmikil.
Landslaginu hér svipar um margt
til þesssem við þekkjum inn til fjalla
uppi á íslandi. Það er samt þurrlend-
ara og sumstaðar eru fjöllin gulleit
eins og eyðimerkurnar í Andrés-
blöðunum. Annarstaðar eru enda-
lausir blágrýtismelar, svört fjöll og
bakvið þau blá fjöll með hvítum
toppum. Vegurinn liggur í 3 til 4000
metra hæð en fjallstindarnir ná
sumir að tvöfalda þá tölu.
Af Drokpum og svefnleysi
Hefðum við verið rúmum áratug
fyrr á ferðinni þá værum við fyrstu
nútímaferðamennirnir á þessum
slóðum í áratugi en núna erum við
Texti og myndir Bjarni HarSarson
ekki einasta fyrstir íslendinga að
leggja hér land undir fót.
I áratugi hefur Ladakh verið lokað
fyrir ferðamönnum, eða allt til árs-
ins 1974. Flóðbylgja ferðamanna
skall svo á 1979 þegar flugfélag Ind-
lands hóf áætlunarflug til Leh og þó
svo stór hluti sveitaþorpa hér sé
utan þeirra fáu jeppaslóða sem hafa
verið lagðir um landið, þá fara vest-
rænir bakpokagarpar arkandi um
fjöll og firnindi í hundraðatali um
sumartímann. Veturinn skellur á í
október og fram í júnímánuð eru
vegir lokaðir vegna snjóa.
Enn eru svæði í Ladakh lokuð
ferðamönnum, næst kínversku
landamærunum og við órólega
vopnahléslínu lndverja og Pakist-
ana. Eitt þessara svæða er Nubra-
dalur, eða Drokland þar sem Drokp-
arnir búa. Þeir eru taldir hreinustu
afkomendur aríanna sem lögðu Ind-
land undir sig á 15. öld fyrir Krist.
Flestir. þeirra halda enn í forn
Drokpatrúarbrögð, tala sitt eigið
tungumál og eru fastheldnir á forn-
ar venjur. Hjá Drokpum er í heiðri
höfð frjósemishátíð þar sem allir
ættbálkar þjóðarinnar koma sam-
an, hjúskaparheit eru látin lönd og
leið og þau börn sem koma undir
eru talin hreinni Drokpar en þeir
sem verða til hvunndags. Hjá af-
dalaþjóð hefur þessi hefð komið í
veg fyrir skyldleikarækt og gerir
það vafalítið enn þann dag í dag.
En flestir Ladakhar tala Ladakhi,
tilbiðja Búdda og búa í litlum sveita-
þorpum. Á þessu 100 þúsund fer-
kílómetra fjalllendi búa um 150 þús-
und sálir. Ákvörðunarstaðurinn Leh
er langtum stærstur af kaupstöðum
í Ladakh, en þar búa um 8500
manns. Bærinn, sem að umfangi er
ekki stærri en Höfn í Hornafirði, er
í frjósömu dalverpi Sing Kababeár-
innar sem fellur í Indusána spölkorn
frá bæjarmörkunum.
Leh stendur í 3500 metra hæð yfir
sjávarmáli. Bæjarbúar fást við versl-
un og hverskyns þjónustu við bæði
ferðamenn og þau nokkur hundruð
indverskra hermanna sem þarna
dvelja. Þéttbýlið deyr út í sveita-
þorpum sem þekja restina af dal-
verpinu.
Hátt yfir miðjum bænum rís Leh-
höllin, — hið forna aðsetur Namgy-
al-konunganna. Ennþá hærra í
HELGARPÓSTURINN 15