Helgarpósturinn - 05.12.1985, Blaðsíða 26

leftir Jóhönnu Sveinsdóttur mynd Jim Smart
„Það sem viö rifjum upp eru ekki
bara Ijúfar mirmingar, sumar eru
hörmulegar, aðrar grátbroslegar,
enn aðrar aulalegar. Þœr eru fullar
af þversögnum eins og líf okka
homma og lesbía. Og þið skulið
ekki halda að við œtlum að servera
söguna á silfurfati í kvöld. Saga
okkar er í molum og enn er eftir að
raða brotunum saman. En við vilj-
um minna á að við eigum okkar
sögu."
Þetta voru upphafsorðin í sam-
felldri dagskrá, Aður fyrr á árunum,
um Ufhomma og lesbía — heima og
erlendis — á þessari öld sem flutt
var á vegum Samtakanna '78 sl.
mánudagskvöld. En dagana 1.-6.
desember stendur yfir kynningar- og
menningarvika á þeirra vegum. Þar
er starfsemi Samtakanna kynnt,
kvikmyndir sýndar, saga og menn-
ing samkynhneigðs fólks rifjuð upp
og efnt til bókmenntavöku rneð
skáldskap homma og lesbía. Sl.
sunnudagskvöld komu nokkrir
gestir á umræðufund og rœddu um
ábyrgð gagnvart hómósexúal fólki í
starfi sínu. Vikunni lýkur svo á
föstudagskvöld.
Tímamót í sögu
Samtakanna '78
HP ræddi við nokkra meðlimi í
Samtökunum 78 um félagsstarf
þeirra vítt og breitt og hvort
opna menningarvika markaði að
einhverju leyti tímamót í starfi
hómósexúal fólks á íslandi. í þeim
umræðum er m.a. komið inn á
óskráða sögu þessa fólks sem flest-
um er hulin.
Fyrst er varpað fram þeirri spurn-
ingu hvort þessi vika marki tímamót
að einhverju leyti, hvort „feluleikur-
inn“ sé óðum á undanhaldi. Þor-
valdur Kristinsson: „Segja má að
þessi vika marki tímamót í sjö ára
sögu Samtakanna því við höfum
aldrei reynt áður að halda opna
menningar- og kynningarviku fyrir
fólk. Kannski hefur það verið Ijóður
á ráði félagsins hversu lokað það
hefur verið. En við höfum þurft að
byggja upp visst skjól fyrir homma
og lesbíur sem eru að stíga sín fyrstu
skref. Fólk þarf að geta treyst því að
við þegjum yfir því hverjir leita til
okkar. Samtökin 78 er ekki eins og
hvert annað félag sem maður geng-
ur í. Það kostar fólk yfirleitt mikla
togstreitu áður en það tekur þetta
skref. Það þarf að hafa býsna margt
á hreinu."
Böövar Björnsson: „Það eru u.þ.b.
250—300 manns sem nýta sér Sam-
tökin á einn eða annan hátt. Þar við
bætast svo þeir fjölmörgu sem not-
færa sér einvörðungu símaþjónust-
una.
Þessi vika er aðallega haldin til að
víkka starfsemi félagsins, reyna að
draga fleiri þætti inn í félagsstarfið.
Það þarf að benda meðlimum á að
til eru fleiri möguleikar en að hittast
á diskótekum og drekka saman, að
kynhneigð okkar beinist að fleiru
en kynlífi. Ef fólk fær þetta á tilfinn-
inguna er markmiðinu náð.“
Elísabet Þorgeirsdóttir: „Lesbíur
hafa alltaf verið mikill minnihluta-
hópur í Samtökunum, að meðaltali
um 20% virkra félagsmanna, ósköp
áþekkt hlutfall kvenna og í öðrum
stjórnmálasamtökum. Mér finnst
þessi vika frábært framtak af því að
hún virkjar okkur meira á vitrænu
plani en áður. En við undirbúnings-
starfið kom fámenni lesbía enn og
aftur í ljós, við upplifðum okkur sem
minnihlutahóp, rétt eins og konur í
karlasamfélagi."
— Hvers vegna hefur vika á borð
við þessa ekki verið haldin fyrr?
Þorvaldur Kristinsson: „Aðstæð-
ur hafa varla leyft það. Fólk hefur
verið það mikið í felum og vand-
ræðagangurinn svo mikill að fyrir
þremur árum hefði þetta verið
óhugsandi. Við vorum það fá sem
vorum tiltölulega opin og höfðum
áhuga á fjölbreyttu félagslífi. Nú
finnst mér þetta hafa breyst til
muna, en hins vegar eru þeir of fáir
sem sinna hinni menningarlegu hlið
þess að vera hommi og skilja mikil-
vægi þess að við þekkjum sögu okk-
ar, við erum sögulaust fólk. Það gild-
ir það sama um sögu okkar homma
og lesbía og t.d. kvenna, við þurfum
að grafa hana upp. Við erum ekki
fólk sem sagðar eru sögur af. Samt
eigum við okkar langa og sérstæða
sögu, oft á tíðum hræðilega, en þar
er nóg af undrum og stórmerkjum
sem hægt er að færa á blað.
Hvað menninguna varðar þá á
listsköpun homma og lesbía sér
langa hefð en fæst af þessu fólki
framdi list sína opinskátt, yfirleitt
um mikinn áhuga á að grafa upp
það litla sem til er í textum fyrri
tíma um líf homma svo og munnleg-
ar frásagnir. Heimildir okkar frá
þessari öld eru í raun afskaplega
rýrar en oft eru þær líka mjög
skondnar því þær bera þögninni,
bælingunni, svo rækilegt vitni.
Það er alltaf gaman að búa sér til
kenningar og það má eiginlega
segja af því litla sem við höfum milli
handanna, að úr sveitinni höfum
við undarlega tvíræða afstöðu til
kynvillu sem svo var kölluð í byrjun
þessarar aldar. Annars vegar er
samkynhneigð eitthvað sem við
höfum alltaf vitað af, fólk bjó þröngt
í baðstofunum og deildi rúmi saman
og sætti sig við hlutina svo fremi
sem ekki var talað hátt um þá. Hins
vegar voru menn sem fengu beinlín-
is á sig hommastimpil, þeir eru utan-
garðsmenn, kynlegir kvistir. Mál-
fríður Einarsdóttir segir frá einum
slíkum í Samastað í tilverunni. Það
var Borgfirðingurinn Ólafur gossari
sem flakkaði um og var kynvilltur
og enginn piltur vildi deila með
honum rúmi oftar en einu sinnni.
Með stríðinu er fyrst hægt að tala
um vísi að lífsstíl homma á íslandi.
Seinni heimsstyrjöldin markar mjög
skýr þáttaskil. Þá streyma hingað
inn breskir og bandarískir her-
menn. Við höfum margar heimildir
fyrir því hversu lífið á vellinum var
blómlegt. Það má nefnilega ekki
gleyma því að strákarnir voru líka í
ástandinu eins og stelpurnar! En
þetta tengist borginni og allt var það
undarlega mikið undir rós og hvarf
ef til vill að mestu í þann darraðar-
dans sem stríðsárin voru.“
— En hvenœr byrja hommar að
verða sýnilegir í Reykjavík?
„Upp úr stríðinu. Þá bendir ýmis-
legt til þess að hafi myndast vísir að
„subkúltúr" í kringum skemmti-
staðina, hommarnir byrja að verða
sýnilegir og þeir tengjast m.a. kaffi-
húsinu Laugavegi 11. Þangað komu
listamenn, líka nokkrir opinberir
hommar og þó aðallega laumu-
hommar í von um að hitta þar aðra
slíka. Á meðal listaspíranna í hópi
homma áttu sér stað umræður yfir
kaffibolla um ákveðin málefni,
þarna var á ferðinni vaxandi dirfska
og lífsstíllinn var orðinn staðreynd.
Þetta á einkum við um kaldastríðs-
árin.“
Þjóðfélagsfyrir-
bæri, sem aðrir
neyðast til að taka
afstöðu til
Þorsteinn skáld frá Hamri segir
svo frá í viðtalsbók Matthíasar
Viðars Sæmundssonar, Stríð og
söngur:
„Lífið á Laugavegi 11 hafði ein-
kennilegt orð á sér meðal þeirra
sem við köllum smáborgara. Þeim
komu helst í hug hommar sem þá
voru náttúrulega allt að því dauða-
sekir menn og héldu að staðurinn
væri þeirra bæli, þar færi iðja þeirra
helst fram. Við glottum oft við tönn
þegar þeir voru að koma til að gá,
skoða. Svo komu aðrir af sama
sauðahúsi, sáu hina og hugsuðu
upphátt: Hann er þá svona!"
Og Þorvaldur heldur áfram með
söguna: „Þegar kemur svo fram yfir
1960 verða menn æ sýnilegri á
skemmtistöðum og á áttunda ára-
tugnum gerist það svo fyrst að
hommum er meinaður aðgangur að
skemmtistöðum. Það þýðir einungis
það að þeir eru orðnir sýnilegir sem
þjóðfélagsfyrirbæri, sem ' aðrir
neyðast til að taka afstöðu til. En allt
þetta smáa gerir eitt stórt og um
miðjan áttunda áratuginn verður
viss félagsleg breyting á lífi þeirra
að koma innstu til-
sínum til skila undir rós.
að það sé á tveimur tíma-
í menningarsögu Evrópu sem
hafa tjáð sig opinskátt og
annars vegar á þriðja ára-
í Evrópu, það tengist fyrst
fremst Þýskalandi Weimarlýð-
veldisins og því merka menningar-
starfi sem þar var unnið, m.a. innan
hommahreyfingarinnar, og hins
vegar á Vesturlöndum, bæði í
Bandaríkjunum og Norður-Evrópu,
eftir 1970. Það er á þessum tveimur
skeiðum í menningarsögu Vestur-
landa sem listir og umræða um
menningu homma og svo síðar
lesbía kemst á dagskrá og menn
taka að grafa upp söguna, leita að
vitnisburði um það sem hefur gerst.
Ástæðan fyrir eyðunni þarna á milli
er uppgangur nasismans í Þýska-
landi þegar um hálf milljón homma
var drepin af nasistum og víðar í
Evrópu. Þá hrundi þessi menning al-
gjörlega í rúst. Síðan kemur upp-
gangur McCarthy-ismans eftir stríð,
bara í Bandaríkjunum heldur
í allri Evrópu alla leið norður til
Svíþjóðar og íslands.
Það er því fyrst og fremst með
breyttum lífsháttum og auknu hug-
rekki sem við getum farið að kynna
menningu okkar, bæði fyrir sjálfum
okkur og öðrum. En síðan þarf að
leggja á sig mikla vinnu við að grafa
hana upp og rækta hana."
Strókarnir voru í
óstandinu líka
— Hafa einhverir fengist við það
beinlínis að rannsaka sögu hómó-
sexúal fólks á íslandi?
„Enginn sagnfræðingur hefur
sinnt þessu máli mér vitandi en við
erum nokkrir áhugamenn í hópn-
um um húmanístísk fræði. Við höf-
NJRFUM
UPPSÖG
HP KYNNIR
SÉR FÉLAGSSTARF OG
SÖGU HOMMA
OG LESBÍA Á ÍSLANDI
26 HELGARPÓSTURINN