Helgarpósturinn - 05.12.1985, Blaðsíða 30

BÓKMENNTIR
Margsaga um fólk
Þórarinn Eldjárn:
Margsaga.
94 bls.
Gullbringa 1985.
Það felst skemmtileg margræðni í nafngift-
inni sem Þórarinn Eldjárn velur nýjustu bók
sinni. Orðtakið sem vísað er til, að verða
margsaga um eitthvað, merkir að einhverj-
um ber ekki saman við sjálfan sig í því sem
sá segir og þykir ekki traustvekjandi, eink-
um ef um réttarhöld eða yfirheyrslur er að
ræða. En þetta orð svona sett fram vísar til
fleiri átta. Margsaga gæti vel verið heiti á sér-
stöku söguformi, líkt og talað er um hópsögu
eða fjölskyldusögu o.s.frv. Margsaga gæti
þess vegna verið saga þar sem segir frá
mörgu eða sagt frá því sama út frá mörgum
sjónarhornum og eins gæti það verið saga
sem segir frá mörgu sem gerist á sama tíma,
saga þar sem Ieitast er við að höndla eitt
augnablik eða einhvern tíma á mörgum
stöðum eða sviðum í einu. Einkunnarorð
sem bókinni eru sett þykja mér vísa í áttina
að síðastnefnda skilningnum. Þau einkunn-
arorð eru tekin úr Guðmundarsögu dýra:
,,Nú hefur fleira orðið senn en einn hlutur og
verður þó frá einum senn að segja.“
Ástæða fyrir því að þessar vangaveltur eru
á blað settar er sú að textarnir í þessari bók
eru flestir fremur langt frá því að mega kall-
ast smásögur jafnvel þó frjálslega væri farið
með hefðbundnar skilgreiningar á því fyrir-
bæri. Textarnir eru yfirleitt styttri en títt er
um smásögur, sumir nálgast það að vera an-
ektótur eða atvikssögur, sem eru stuttar frá-
sagnir af einstöku atviki sem telja má merki-
legt eða skemmtilegt. Aðrir nálgast að vera
prósaljóð en nokkra má telja liggja nærri
smásögum.
En fleira kemur til. Frásagnirnar sjálfar
hafa fleiri sameiginleg einkenni en vandi er
til í smásagnasöfnum. Allir textarnir, nema
tveir, eru sagðir í fyrstu persónu og þó sögu-
maðurinn sé greinilega alls ekki sá sami, þá
svipar þeim töluvert saman og stíl frásagn-
anna og frásagnarhætti svipar oft saman.
Sama fólkið kemur fyrir í fleiri en einni frá-
sögn og sama fjölskyldan, með ættarnafnið
Kjöx, er á ferðinni í mörgum þeirra. Þetta
undarlega nafn virðist eftir tiltækum heim-
ildum mínum merkja einhverskonar öxi, trú-
lega litla og kann að vera að höfundúr bregði
fyrir sig táknrænum nöfnum, því víst er um
það að víða er nærri Kjöxunum höggvið og
axarsköft verða þeim á.
í útlöndum hafa menn verið töluvert að
ræða smátexta uppá síðkastið og horft til
þeirra sem hugsanlegs svars við ágengni
„Ég fæ ekki betur séð
en Þórarinn sé í
þessari bók að gera
býsna athyglisverða
tilraun með form."
annarra miðla og gott ef ekki hefur verið
haldin norræn ráðstefna um málið nýlega.
Mér sýnist að af þessari rót sé sú hugmynd
Þórarins Eldjárns, sem hann setti einhver-
staðar fram í viðtali fyrir skömmu, að hann
langaði til að yrkja á strætisvagnana. (Nú
ætti strætóstjórnin að taka skáldið á orðinu.)
Ég fæ sem sagt ekki betur séð en Þórarinn
sé í þessari bók að gera býsna athyglisverða
tilraun með form — að skoða tilveruna í
kringum sig með fremur óvenjulegum hætti.
Viðfangsefni Þórarins í þessum frásögnum
eru af margvíslegum toga, en flest þeirra
snúast um fremur háðska ádeilu á smáborg-
araskap og sýndarmennsku. Afstaða sem í
sjálfu sér kemur ekki mjög á óvart með
þennan höfund. Meinleysislegustu atvik
hversdagslífs verða honum efni frásagnar
sem sýnir bæði einstaklinga og umhverfi
þeirra í nýju ljósi, oftast broslegu eða öllu
heldur grátbroslegu ljósi.
Frásagnirnar eru vissulega vel stílaðar,
yfirleitt á fremur lágum nótum og stíllegum
ærslum að mestu sleppt. Fyrir vikið verður
undirtónn frásagnanna sterkur, því hóg-
værðin getur stundum verið ágæt aðferð til
þess að láta á sér bera.
Hitt er svo annað mál að sá lesari sem hér
er að reyna að lýsa reynslu sinni, heillaðist
ekkert sérstaklega af þessari bók þó alls ekki
sé hún slæm. Ég er ekki viss um að Þórarni
hafi tekist með öllu að höndla hið margsaga
augnablik, þó svo að hann standi uppréttur
eftir glímuna og hún hafi vel verið tilraunar-
innar virði.
KVIKMYNDIR
Blessuö sértu sveitin mín
Stjörnubíó: Country (Sveitin)
•kirk
Bandarísk. Árgerd 1985.
Framleidandi: Jessica Lange.
Leikstjórn: Richard Pearce.
Handrit: William D. Witliff.
Kvikmyndataka: David Walsh.
Adalhlutverk: Jessica Lange, Sam Shepard,
Wilford Brimley o.fl.
Jessica Lange er íslenskum kvikmynda-
unnendum að góðu kunn fyrir afbragðsgóð-
an leik sinn í myndum eins og Tootsie (1982)
og Frances (1982).En henni er ýmislegt fleira
til listanna lagt, því hún hefur bæði framleitt
og átt hlut að máli við gerð handritsins að
Country.
Gil og Jewel Ivy eru hamingjusamlega gift
og reka eigin búgarð í Norður-Dakotafylki í
Bandaríkjunum. Búgarður þessi hefur verið
í eigu fjölskyldunnar í marga ættliði og allt
virðist leika í lyndi, þar til einn góðan veð-
urdag, að þeim berst tilkynning frá bankayf-
irvöldum þess efnis, að ekki virðist allt með
felldu hvað fjárhaginn varðar. Þau höfðu fyr-
ir nokkru tekið afurðalán til 30 ára, til endur-
nýjunar tækjabúnaðar búsins, en nú telja
bankayfirvöld, að jörð þeirra standi ekki
undir láni af þessari stærðargráðu. Yfirvald-
ið krefst þess m.ö.o. að búið verði lýst gjald-
þrota og selt á uppboði, á meðan enn megi
hafa fyrir skuldum þess við bankann.
Þegar hér er komið sögu, er samkvæmt
viðteknum hefðum og siðvenjum banda-
rískrar kvikmyndagerðar einkum um tvennt
að ræða: Annað hvort semjum við góða og
vel útilátna táraflóðsmynd, ellegar látum við
„the lone rider“ ... mann víddanna, hinn
dáðumprýdda fulltrúa einstaklingshyggj-
unnar og réttlætisins brokka inn í myndflöt-
inn. . . utan af preríunni, í þeim tilgangi að
berja vitið í hausinn á skúrkunum, eða að
öðrum kosti afhausa þá, og á þann hátt
koma á edlilegu ástandi mála... status quo,
í málefnum byggðarlagsins. Mér til mikillar
undrunar og gleði skeði hvorugt. f þess stað
leitar Gil bóndi á náðir Bakkusar, lemur
strákinn sinn í ölæði og er kominn langleið-
ina í hundana, þegar hann uppgötvar nýja
hlið á persónugerð eiginkonu sinnar, og þar
með nýja von. Þessi fyrirmyndar „eldhús-
mella" og ástríka móðir barnanna sinna er
nefnilega ekki á þeim buxunum að gefast
upp, þó að á móti blási. Eftir að nágranni
þeirra hefur einnig verið lýstur gjaldþrota,
og af þeim sökum svipt sig líftórunni, fer
Jewel á stúfana og tekur upp baráttuna við
„Country er í alla staði
ágætlega vel gerð og
á köflum einkar
hugljúf kvikmynd."
Þokkalegur formúlufarsi
Bíóhöllin: Moving Violations (Ökuskólinn)
★★
Bandarísk. Árgerð 1985.
Framleidendur: Joe Roth og Harry Ufland.
Leikstjórn: Neil Israel.
Handrit: Neil Israel og Pat Proft.
Kvikmyndataka: Robert Elswit.
Aðalhlutverk: John Murray, Jennifer Tilly,
James Keach, Lisa Hart Caroll, Sally
Kellerman o.fl.
Ekki er öll vitleysan eins.. .nema því að-
eins að hún sé fjöldaframleidd í draumaverk-
smiðju Hollywood og af Police Academy-
hópnum. Moving Violations er sem sagt enn
ein í langri röð formúlufarsa Neil Israels &
Co, þar sem óspart er gert grín að illa sinn-
uðu og gjörspilltu yfirvaldi, og ósköpin síðan
krydduð í réttum hlutföllum með kynferðis-
komplexum nefnds yfirvalds, ásamt því, að
keppst er við að eyðileggja sem flestar fjór-
hjóla blikkdósir og á sem skemmstum tíma.
Lögregluþjónarnir Halik (James Keach) og
Morris (Lisa H. Caroll) eru með eindæmum
skylduræknir fulltrúar stéttar sinnar. Þau
ganga hart fram í starfi og eru einkar iðin við
skriftir sektarmiða og annan lögboðinn
starfa laganna varða, s.s. að taka úr umferð
ökutæki hinna öllu ábyrgðarlausari þegna
þjóðfélagsins, svipta þá ökuleyfinu og síðan
skylda þá alla til endurmenntunar.
Henderson dómari (Sally Kellermann) hef-
ur komið sér upp ágætis kerfi, sem tryggir
henni dágóðar aukatekjur af dómarastarf-
inu: Hún misnotar einfaldlega vald sitt og
dæmir fólk eftir eigin geðþótta til ofan-
greindrar endurmenntunar. Halik sem er í
samsæri þessu með henni, sér síðan til þess
að viss hluti nemenda falli á prófinu, þannig
að ökutæki þeirra eru gerð upptæk og seld
á uppboði, og skipta þau skötuhjúin síðan á
milli sín hluta söluverðsins.
Það horfir sem sagt ekki vænlega fyrir
þátttakendum í endurmenntunarnámskeið-
inu og engin lausn virðist í sjónmáli, fyrr en
Morris (fyrrum ástkona Haliks) kemst að því,
eftir Ólaf Angantýsson
skrifstofublækurnar, sem í skjóli lagabók-
stafa og hagfræðikenninga þykjast vita hvað
sveitavargnum er fyrir bestu.
Og þar með er komið að því, sem er svo
óvenjulegt við þessa annars svo alamerísku
kvikmynd. í fyrsta lagi fjallar hún um raun-
verulegar manneskjur af holdi og blóði, en
ekki þær steingerðu stereotýpur, sem við
þekkjum núorðið svo alltof vel úr f jöldafram-
leiðslu draumaverksmiðjunnar við Kyrra-
hafið. .. og í öðru lagi, sem í raun er meira
um vert, þá leitar Jewel hvorki á náðir „the
lone rider“, né heldur eigin mikilfengleika, til
að fá lausn á sínum málum. Hún leitar ein-
faldlega á náðir kúgadrar alþýdunnar, safn-
ar m.ö.o. liði í hópi þess fólks, sem er í svip-
aðri aðstöðu og hún sjálf, og gerir sína eigin
litlu byltingu gegn auðvaldinu. . . nokkuð
sem í eina tíð hefði óhjákvæmilega valdið at-
vinnuleysi og svartlistun eins og annars
handritshöfundar, í hinu annars ágæta
heimalandi hennar.
Country er í alla staði ágætlega vel gerð og
á köflum einkar hugljúf kvikmynd. Með
prýðilega vel útfærðri kvikmyndatöku
David Walsh bregður höfundur upp mynd-
um úr lífi þessa alþýðufólks og sýnir okkur á
nærfærinn hátt þá hlið Bandaríkja Norður-
Ameríku, sem allt of sjaldan þykir fréttamat-
ur fjölmiðla þar vestra, og þaðan af síður
efniviður í markadsvöru þá er hér um ræðir.
að hinn heittelskaði unnusti hennar stendur
í einkar perversu ástarsambandi við dómara-
frúna.
Myndin er þokkalega vel gerð á köflum og
ég held að flestir farsaunnendur ættu að geta
haft af henni nokkra skemmtan. En það er
engu að síður langt í frá, að hér sé um að
ræða meiriháttar stórvirki þessarar annars
ágætu tegundar kvikmynda. Þó svo að hand-
ritið virðist sæmilega vel úr garði gert, þá
missir Israel oft niður úr öllu valdi bæði
hraða og spennu atburðarásarinnar, en það
eru einmitt þessi tvö atriði, ásamt sjálfum
fáránleikanum, sem eru meginkjarni og í
raun lífæð farsans.
30 HELGARPÖSTURINN