Helgarpósturinn - 05.12.1985, Blaðsíða 16

sömu fjallshlíð er Leh-klaustrið. Eitt
af ótalmörgum klaustrum búdda-
munka í Ladakh. Súrefnisleysi gerði
ferðalöngunum erfitt fyrir og príl
upp að þessum tveim byggingum
var erfiðara en nokkur fjallganga
heima á Fróni!
Kuldaleg hús og
gott fólk
Húsin í Leh voru bæði grá og
kuldaleg, göturnar rykugar af eyði-
merkursandinum. Við vorum þarna
í lok ferðamannavertíðar, fyrstu
daga nóvembermánaðar þegar vet-
urinn er að skella á. Næturnar voru
ískaldar í ókyntu hótelinu og á
morgnana voru pollarnir — þeir fáu
sem við fundum — botnfrosnir.
Varaþurrkur er þjóðareinkenni í
þessu landi og börnin eru flest með
sprungnar kinnar og handarbökin
hrukkótt eins og á gamalmennum.
Líklega til þess að bæta ferðamann-
inum allt þetta upp var fólkið hér
hlýlegra en við annars áttum að
venjast í lndlandi.
Hér þekktist ekki sá ósiður að
kalla á eftir ókunnugum, uppá-
þrengjandi sölumennska ekki til og
stundum fannst manni sem kaup-
mönnum þarna væri enginn akkur í
því að selja ferðamönnum vöru sín-
ar. í lítilli búðarkytru bað ég kaup-
manninn um umslag. Hann átti eitt
en það kom ekki til mála að ég borg-
aði fyrir það því í þessari búð voru
alla jafna ekki seld umslög. Penna
átti karl en alltof lélega til þess að
selja mér, ég skyldi frekar fara ann-
að. Stundu seinna leitaði ég aftur í
sömu búð og vantaði nú lim til þess
að líma umslagið aftur. Fremst í röð
af límstautum var einn átekinn sem
kaupmaðurinn límdi umslagið með
og þvertók fyrir að ég borgaði. Því
fór samt fjarri að verið væri að
stofna til vináttu, eða að kaupmað-
urinn spyrði viðskiptavininn um
nafn og uppruna. Útlendingar vekja
yfirleitt litla forvitní Ladakha og
enn minni gróðavon. En það var
samt sjálfsagt að aðstoða hvern
þann sem þess óskaði og taka fyrir
það rétt verð. f Ladakh er ekki prútt-
að og sérstakt verð fyrir ferðamenn
þekkist ekki. Okkur til undrunar var
samt flest heldur dýrara í Leh held-
ur en í Indlandi og við fréttum af
heimamönnum að kaup væri líka
nokkru hærra í þessum samt van-
þróaðasta hluta Indlands.
Það er að nokkru leyti smæðinni
að þakka að Ladakhar eiga enga
betlara sem annars eru fjölmargir í
borgum og bæjum Indlands. En á
hverju sumri kemur dálítill hópur
ólánssamra Indverja og treystir á
góðvild heimamanna og ferða-
manna. Eri flestir hverfa aftur til Ind-
lands þegar haustar. Þessu fólki
bjóðast ódýrar ferðir aftani höstum
flutningabílum.
Ein gömul kona hafði fleti sitt
undir þakskeggi skammt frá hótel-
inu okkar og virtist ekki hafa í fór-
um sínum annað eiguiegra muna en
einn emaleraðan bolla sem heima-
menn gáfu henni heitt te í. Hóteleig-
andinn fræddi mig á því að kerling-
in væri neðan úr Punjap og talaði
hvorki Ladakhi né Hindí þannig að
hún hafði enga möguleika á sam-
ræðum við nokkra sálu í bænum.
Hún var eini betlarinn sem hélt til í
Ladakh allan ársins hring. „Hún er
skrýtin," sagði hótelhaldarinn.
„Stundum þegar ég kem með eitt-
hvað handa henni afþakkar hún
það, stundum tekur hún við því.“ Þá
fimm daga sem ég gekk framhjá
kerlu, kvölds og morgna, sá ég hana
aldrei biðja neinn um neitt. Líklega
ekki þurft þess þar sem heimamenn
hafa séð henni fyrir nauðþurftum
og meira fór hún ekki framá.
Klausturlíf og skrýtin
hjónabönd
Fyrsta daginn okkar í Leh lögðum
við leið okkar að einu af fjölmörg-
um búddaklaustrum Ladakha,
Sankar gompa, — en gompa er heiti
heimamanna á þessum menningar-
stofnunum. Sankar er aðeins spöl-
korn utan við Leh og mér var seinna
sagt að gompan væri ein þeirra
frjálslyndari, næstum því grasrótar-
gompa í samanburði við þær íhalds-
sömustu.
Munkurinn sem tók á móti okkur
var karl á miðjum aldri, lítið eitt tal-
andi á enska tungu og hinn vinaleg-
asti. Minnti í háttalagi og öllu fram-
ferði á Fjalarr prófast á Kálfafelli í
Suðursveit, kollega úr hinni andlegu
stétt uppi á íslandi. Eins og klæði
munkanna voru hinir helgu dómar í
dimmrauðum lit. Gegnt dyrunum
voru helgar styttur af Búdda, Kalí
og fleiri helgum vættum. Þarna var
líka vera sem í ferðahandbókum er
köliuð Avalokitesvara og hefur
bæði 1000 hendur, jafnmarga hausa
og nokkur hundruð fætur. Munkur-
inn sýndi okkur líka nokkur af
hljóðfærum gompunnar en búdda-
munkarnir í Ladakh eru þekktir fyr-
ir sína löngu lúðra og skrýtnu
trumbur.
í Ladakh eru 5000 munkar eða
lamar í 12 aðalgompum og mörgum
minni. Nunnurnar eru mikið færri
eða aðeins um 100 talsins. Flestar
gompurnar. standa uppi í fjallshlíð-
um eða ofaná hólum og munkarnir
fá sitt viðurværi frá þorpsbúum sem
yrkja landið neðan við gompuna.
Nunnuklaustrin eru fá og standa
niðri á sléttlendi þar sem nunnurnar
yrkja landið og færa munkum í nær-
liggjandi gompu afrakstur erfiðis
síns. Klausturfóllðð tekur morgun-
mat og hádegismat og síðan ekkert
fyrr en næsta morgun.
Tilvist klaustranna hefur haldið
fólksfjölgun Ladakha innan þeirra
marka sem landið gat brauðfætt. Úr
hverri bændafjölskyldu fóru að jafn-
aði tveir yngstu synirnir í klaustur
við 6 eða 7 ára aldur. Ef hjón áttu
ekki nema dætur var að minnsta
kosti ein þeirra send. Eignir fjöl-
skyldunnar komu samt ekki til
skipta milli þeirra systkina sem eftir
voru. Meðal Ladakha er litið á jarð-
næði og aðrar eignir fjölskyldunnar
sem heilaga einingu. Elsti sonurinn
tók við búinu af föður sínum og
kvæntist. Bræður hans sem ekki
höfðu verið sendir í klaustur áttu
tvo valkosti. Annar var sá að reyna
fyrir sér í kaupskap en hinn, sem
miklu fleiri völdu, var að dvelja
áfram á bænum og njóta mágkon-
unnar í félagi við bóndann. Samlífi
af þessu tagi var alsiða og þekkíst
sumstaðar enn þann dag í dag. Væri
enginn sonur í fjölskyldunni tók
elsta dóttirin við búsforráðum og
henni var fenginn eiginmaður sem
varð um leið nokkurskonar þjónn
hússins, frekar en húsbóndi. Hans
hlutverk var svo að þjóna húsfreyj-
unni og systrum hennar. Það er
hætt við að ómegðin á slíkum bæj-
um hafi orðið með mesta móti með-
an samlífi einnar konu með bræðr-
um hefur ekki leitt af sér fleiri barn-
eignir en einfalt hjónaband.
I dag eru fleiri atvinnutækifæri
fyrir unga menn. Færri drengir eru
sendir í klaustrin en fleiri í ind-
verska herinn.
Viðurstyggilegt gur-gur-te
Á leiðinni heim frá Sankar göng-
um við framhjá bónda sem er að
plægja akurinn eftir haustuppsker-
una. Hér búa bændur enn við þá
sömu tækni og afar þeirra og lang-
afar hafa gert um aldir. Þegar upp-
skeran er komin í hús og akurlendið
frágengið fyrir vetrartímann hvílir
fjölskyldan sig næstu 5 mánuðina.
Ekkert er ræktað yfir vetrarmánuð-
ina og þó fæstir af þessum bændum
hafi rafmagn eða nokkra vél þá eru
þeir nógu ríkir til þess að taka sér
langt frí.
Sumarið er unnið hörðum hönd-
um og þá gefst hvorki tími til
skemmtana, útfara né ferðalaga.
Þeir sem ætla að deyja, stilla því inn
á veturinn og flestar trúarhátíðir
eru iíka settar á sömu mánuði. Sum-
ir dvelja nokkra daga eða vikur með
munkunum í nærliggjandi klaustri
og aðrir heimsækja vini og ættingja.
Einhver þarf samt að vera heima til
þess að sinna skepnunum og sitja
sumir við handavinnu, með því að
opnast hefur óþrjótandi markaður
fyrir heimaunnið glingur meðal
ferðamanna.
Heima í hótelinu gefa gestgjafar
okkar okkur gur-gur-te einn morg-
uninn, — einkennilega bragðvond-
an þjóðardrykk Ladakhbúa. Smjör,
tevatn, mjólkurdreitill og salt er allt
þeytt saman í gur-gur-áhaldinu sem
við köllum strokk. Eini munurinn er
sá að þessi strokkur er heldur minni
og jafnbreiður í báða enda. Síðan er
teið soðið meira og drukkið sykur-
laust. Fyrir okkur Vesturlandabúa
skapar saltið viðurstyggilegt bragð
en í Ladakh drekka bændur gur-gur-
te við öll tækifæri. Aðalfæða
Ladakha í gegnum aldirnar var gróf-
malað hveiti sem hver og einn
hrærði svo út í sinn skammt af gur-
gur-tei. Nafnið er dregið af hljóði.nu
sem myndast þegar bullan er dregin
í gur-gur-áhaldinu sem einnig er
notað til þess að gera smjör.
Valdalaus konungsætt
og óprúttnir grannar
Þetta litla fjallaríki í Himalaja er
stundum kallað Litla Tíbet og því þá
bætt við að eftir innrás Kínverja í
ríki Dalai Lama sé Ladakh jafnvel
tíbeskra en Tibet. Menning land-
anna hefur verið nauðalík og í öll-
um gompum Ladakha hanga uppi
myndir af hinum helga manni, Dalai
Lama. Til forna tilheyrði Ladakh
Tíbet en upplausn í konungsfjöl-
skyldunni þar á 10. öld leiddi til þess
að ríkið klofnaði. Eftir nokkurra
alda karp hefðarætta í Ladakh um
konungstignina náði Namgyal-ætt-
in krúnunni undir sig árið 1533 og
gerði Leh að höfuðstað ríkisins.
Næstu 100 árin voru blómatími
Ladakh og tilraunir Kasmíra til þess
að leggja ríkið undir sig voru brotn-
ar á bak aftur. En á 17. öld náðu
Tíbetar undir sig auðugustu svæð-
um landsins umhverfis Gnarriss-
korsum-dalinn og veldi konungsins í
Leh fór hnignandi. Næstu aldirnar
var rikið undir járnhæl múslimanna
í Delhi og árið 1834 lagði prinsinn af
Jammu og Kasmír Ladakh undir sig.
Konungsfjölskyldan flýði Leh-höll-
ina og lét reisa aðra höll spölkorn
frá höfuðstaðnum þar sem heitir
Stok. í vopnahléssamningum við
Tíbeta nokkrum árum seinna féllust
hinir nýju valdhafar á að konungs-
ættin mætti lifa valdalaus í friði í
Stok og það hefur hún gert allt til
þessa dags.
Allt frá því Kasmírfylki var sam-
einað Indlandi hafa íbúar Ladakh
haldið uppi kröfunni um aðskilnað
frá Kasmír og aukið sjálfræði innan
indverska ríkjasambandsins. Eftir
að flóðbylgja ferðamanna skall á
Ladakh hefur hópur Kasmírbúa
reynt að notfæra sér þennan nýja
markað, oft í óþökk heimamanna
sem saka hina aðkomnu sölumenn
um að selja tíbeska helgimuni til
ferðamanna.
En þrátt fyrir vanþróaða atvinnu-
vegi og ef tii vill óprúttna granna í
vestri þá geta Ladakhar án efa litið
björtum augum til framtíðarinnar.
Únga fólkið í Leh virðist stoltara af
fornri menningu en glysvarningi
Vesturlanda. 1 klaustrunum á sér
stað nútímaleg þróun í málaralist og
virk umræða um framtíð þessa
fjallaríkis. Risastór nútímaleg vegg-
mynd í Sankar gompu af munka-
klæðum úti á snúru sannfærði und-
irritaðan um það að klaustur eru
ekki endilega hreiður íhalds og
formfestu. í Leh er vistfræðistofnun
Ladakh að þróa aðferðir til þess að
hita híbýli manna með sólarorku og
rækta suðræn aldin í gróðurhúsi.
Brottfarardaginn er áætlunarflug-
inu frá Leh til Shrinagar frestað
vegna skýja þannig að við missum
af þeirri lífsreynslu að sjá Himalaja-
fjallgarðinn úr lofti. Þess í stað fáum
við að fljóta með flutningabíl land-
leiðina og nú er komið snjóföl á veg-
inn í Zoji La Pass. Það aftrar samt
ekki bílstjóranum frá því að stoppa
í vegkantinum og sjóða hrísgrjón og
*baunir á olíuprímus kvölds og
morgna í þessari tveggja daga ferð.
Innan fárra daga lokast leiðin til Leh
og bændurnir í Ladakh eru búnir að
birgja sig upp af kaupstaðarvarn-
ingi sem verður að duga fram í júní.
Þessar stöllur stilltu sér upp fyrir myndatöku HR Kvenfólkið er sem mann-
fólkið stolt og glæsilegt þrátt fyrir mikla fátækt. En gestrisnin er mikil og
stutt í brosið.
16 HELGARPÓSTURINN