Helgarpósturinn - 19.03.1987, Side 29

Dansaðí
sjöunda himni!
Þjóðleikhúsið frumsýnir 25. mars ballettverk
þýska danshöfundarins Jochen Ulrichs
Sveinbjörg Alexanders og
Jochen Ulrich. Þau starfa
saman við óperuna f Köln, en
unnu saman hér 1980 við
uppfærsluna á Blindingsleik,
sem margir muna vafalaust
eftir.
Tuttugasta og fimmta mars frum-
sýnir Þjóðleikhúsid ballettinn lch
tanze mit dir in der Himmel hinein
eftir þýska danshöfundinn Jochen
Ulrich, en hann er listdansstjóri
óperunnar í Köln og starfar með
dansflokknum Tanz Forum. Þar
starfar og Sveinbjörg Alexanders,
sem er aðstoðardansstjóri sýningar-
innar. Þau hafa átt hér samvinnu
áður árið 1980 í Blindingsleik. Sýn-
ingin nú samanstendur af 22 dans-
atriðum sömdum í kringum jafn-
mörg dœgurlög frá þriöja og fjórða
áratug aldarinnar, en um tónlistina
sjá þau Egill Olafsson og Jóhanna
Linnet. Auk íslenska dansflokksins
fá ballettunnendur að sjá gesta-
dansarana Athol Farmer og Philip
Talard. Helgarpósturinn kom við á
stóra sviðinu að œfingu lokinni s.l.
mánudag og tók Jochen Ulrich tali.
„Ballett, eða listdans, er í mínum
skilningi leikhúsverk sem lýsir því
sem segja þarf með hreyfingum.
Áhugi minn á listdansi vaknaði þeg-
ar ég komst að því að þetta var mín
aðferð til að tjá mig. Ekki eitthvað
sem ég leitaði að, heldur eitthvað
sem leitaði út frá mér,“ sagði Jochen
Ulrich, höfundur verksins sem, þeg-
ar þetta er skrifað, hafði enn ekki
hlotið endanlegt nafn á íslensku. En
lausleg þýðing útleggst eitthvað á
þessa leið: Ég dansa við þig inn í
himnaríki. Jochen var spurður að
því, hvort ballett eða listdans höfði
til ákveðinnar manngerðar framar
öðrum.
DANSINN ÚTBREIDD-
ASTA TUNGUMÁLIÐ
,,Ég hef ferðast með dansflokki
mínum nánast um heiminn allan og
ég held að dansinn sé útbreiddasta
tungumálið. Fólk skilur dansinn, ef
hann hefur þá eitthvað að segja, ef
hann hefur einhver skilaboð eða til-
finningu í sér. Þá talar hann til fólks-
ins og fólkið skilur. Það eru engin
orð og því engin hugmyndafræði að
baki, en vissulega samt skilaboð
eða boðskapur."
— En hefur þú þá séð dansverk án
skilaboða eða merkingar?
„Ég hef oft séð verk án merkingar
og slík verk finnast mér leiðigjörn.
En hin hreina gleði hreyfingar getur
haft í sér merkingu og léttleika.
Manneskjan er frjálsust þegar hún
dansar og það er út af fyrir sig boð-
skapur."
— Hvernig berð þú þig að, þegar
þú semur dansa?
„Það er mismunandi, stundum
kemur tónlistin fyrst, stundum er
það hugmyndin að dansinum,
stundum er um að ræða fyrirliggj-
andi verk sem ég vil endursemja
eða þá, eins og í þessu tilfelli, að
uppsprettan er andrúmsloftið í lög-
unum sem færa með sér ákveðinn
grunntón, kaldhæðni og blekkingu.
Oft er það svo með dægurlögin, að
þau segja þér eitthvað og lofa þér
eilífri ást, færa þér þrá eftir himna-
ríki, en um leið vitum við að það
endist bara nokkur andartök. Þessi
spenna og þessar andstæður í tón-
listinni var nokkuð sem mig langaði
til að nota.“
ENDURTEKNINGIN
GEFUR ÁKVEÐNA
LÖGUN
— Er þetta sem sagt rauði þráður-
inn í verkinu?
„Já, kjarninn er togstreitan á milli
söngkonunnar og dansarans, milli
tónlistarinnar og dansins. Afl kon-
unnar og afl karlsins sem að baki
liggur. Gleðin og togstreitan á milli
þessara tveggja afla. Og svo auðvit-
að skemmtunin."
— Er notkun dœgurlaga algeng í
listdansi?
„Já, já. Margir danshöfundar hafa
notað tónlist sem þessa. Ég nefni t.d.
George Balancine, sem samdi ball-
etta við lög Gershwins."
— Nú eru ekki allirýkja hrifnir af
ballett eða listdansi. Nefna t.d. að
þetta séu mestmegnis alltaf sömu
hreyfingarnar, stökkin og tátiplið!
Hverju svararðu svonalöguðu?
„Ja, hvað er að segja um tónlist?
Um t.d. Bach? Hvað mikið af orðum
nota blaðamenn dag eftir dag, hin
sömu? Verkefni danshöfundarins er
að samræma hreyfingarnar, að
finna lögun sem má lesa úr og er
áhugaverð. Þetta er í tengslum við
ákveðin form endurtekningarinnar.
Endurtekningin er einmitt aðferð til
að móta hluti og gefa þeim ákveðna
lögun."
DANSINN ER EKKI
KYNBUNDINN
— Mörgum hefur fundist ballett
ekki höfða um of til karlmanna og
að hlutverk karla í ballett sé í besta
falliaukahlutverk. Hefurþetta verið
að breytast?
„Þetta hefur breyst mjög mikið,
einkum frá og með Nijinsky-tímabil-
inu á þriðja og fjórða áratug aldar-
innar. Þá kom það skýrt fram að við
hlið ballerínunnar var karlmaður
mjög mikilvægur dansinum. í öllum
menningarsamfélögum dansar karl-
maðurinn. Dansinn er ekki kyn-
bundinn. En í frumgerð 19. aldar
klassísks balletts var ballerínan
vissulega miðpunktur athyglinnar.
En þetta hefur breyst algjörlega. Nú
eru karlmennirnir alls staðar jafn
margir á sviðinu, nema einmitt helst
hér á íslandi! íslendingar verða að
gera eitthvað við þessu, að koma í
meira mæli fram með karlkyns
dansara og halda í þá, það er mjög
mikilvægt. Konurnar eru mjög góð-
ar hér, en þær þurfa einmitt þetta til
að ballansera gæðin. Ballettinn er
ekki síður fyrir karlmenn en konur."
— Að lokum Jochen, þú varst hér
1980 og ert hér aftur nú. Hvernig
dœmir þú eða metur fslenska dans-
flokkinn?
„Islenski dansflokkurinn er að
mínu áliti mjög frambærilegur og
áhugaverður flokkur. Þau vinna
mjög vel og ég hef komist að því að
þau hafa þróast mjög mikið frá því
ég vann með þeim síðast, árið 1980.
Ég er mjög spenntur og hefði áhuga
á því að koma aftur og semja verk
fyrir dansflokkinn, þau eiga það
fyllilega skilið. Þau hafa aðdáunar-
verðan þrótt og mikinn skilning á
dansinum, mjög djúpan og vel
grundvallaðan skilning." fþg
DJASS
Meistarinn rís úr öskustónni
eftir Vernharð Linnet
íi*
Þá eru þeir skildir að skiptum í
bili Wayne Shorter og Joe Zawinul
og Weather Report heyrir sögunni
til. Zawinul hefur stofnað Weather
Update og Shorter sveit sem slegið
hefur rækilega í gegn. Hann lék
nýlega í Jazzhus Montmartre í
Kaupmannahöfn og sló þar sú
danska Marilyn Mazur trommurn-
ar og segja heimildarmenn mínir
að sá konsert hafi verið geggjaður
og engu líkur sem slíkur og þvílík-
ur! Það er ekki erfitt að gera sér
það í hugarlund eftir að hafa hlust-
að á nýju skífuna hans Wayne
Shorters: Phantom Navigator
(CBS/Steinar). Meistarinn er risinn
úr öskustónni! í stað þess að blása
sjaldan og lítið í Weather Report
er það saxafónn Shorters sem er
aflgjafi og Ijós tónlistarinnar. Þó
Zawinul og Shorter hafi stjórnað
sveitinni saman alla tíð varð Joe
brátt stjúpan og Wayne Ösku-
buska. Joe samdi ópusuna er gengu
í fönkliðið — tónlist Waynes var af
öðrum toga. Sl. 12 ár hefur hann
aðeins sent frá sér þrjár breiðskíf-
ur undir eigin nafni: Native Danc-
ers (1975), Atlantis (1985) og síðan
Phantom Navigator í ár. Auðvitað
hefur hann leikið á Weather Re-
port skífunum en næstum ekkert
utan þeirra (VSOP með Herbie
Hancock, World of Mouth með
Pastorius og örlítið í viðbót). Þvílík
sóun á snilli! Wayne Shorter er
einn af fremstu djasssaxafónleik-
urum okkar tíma og enginn núlif-
andi saxafónleikari kemst með
tærnar þarsem hann hefur hæl-
ana í sópranblæstri. Fönkrýþminn
er ríkjandi á þessari nýju skífu en
hún er hátt yfir bestu fönkdjass-
skífur síðasta árs hafin, s.s. This Is
This með Weather Report þarsem
varla heyrist í Shorter og Magnetic
með Steps Ahead. Tvennt veldur
öðru fremur: frjó tónhugsun
Shorters er mótar alla tónsmíðina
og tónn sópransaxafóns hans
sem stundum er varla af þessum
heimi. Ásamt Bechet og Coltrane
hefur hann magnað fram hið yfir-
skilvitlega á þetta hljóðfæri sirkus-
trúðanna.
Yndislegasta verk skífunnar
finnst mér Mahogany Bird þarsem
Chick Corea slær píanóið. Þar
einsog oftar í tónsköpun Shorters
streymir allt fram endalaust og má
kenna það eins við impressjón-
isma Debussys og tónaljóð kvik-
mynda. Einhvernveginn minnir það
mig alltaf best á söguna sem
Shorter sagði af því þegar hann sá
stöðuvatn í fyrsta sinn: „Og ég
vissi ekki hvar vatnið hvarf og
himinninn upphófst."
Það er margt á seyði á þessari
skífu Shorters utan ljóð: trommu-
heilar, barokfönk og söngur — en
umframallt tónlist: mögnuð og
mikil tónlist.
í CARNEGIEHÖLL
FYRIR 25 ÁRUM
Það eru nærri þrjátíuogfimm ár
síðan Duke Ellington hélt uppá
það að tuttuguogfimm ár voru lið-
in frá því hann hóf að leika með
His Famous Orchestra í Cotton
klúbbnum sem Coppola gerði
frægan að nýju í ágætri kvikmynd.
Nú hefur verið gefið út tvöfalt alb-
úm með ýmsu frá þeim tónleik-
um og Ellingtonbandið ekki eitt á
ferð heidur Charlie Parker, Dizzy
Gillespie, Billy Holliday og Stan
Getz ásamt fleirum í farangrinum.
Duke Ellington: Concert at
Carnegie Hall (Atlantis/Skífan)
nefnist albúmið og tekið upp 14.
nóvember 1952.
Ellington lék árlega í Carnegie
Hall frá 1943 til 1948 og hefur
margt af því verið gefið út. Þetta er
góð viðbót við það en að sjálf-
sögðu fyrstogfremst fyrir safnara
og geggjara. Ekki það að tónlistin
sé ekki fyrir hvern sem er heldur
eru upptökurnar ekki uppá það
fínasta sem er von.
Ellingtonbandið upphefur tón-
leikana á bandaríska þjóðsöngn-
um í anda stríðsáratónleikanna og
svo er The Mooche leikið — gamla
góða útsetningin frá 1927 þó ein-
leikarar séu aðrir — og mikið er
leiðinlegt að liðið skuli klappa eft-
ir básúnusólónum hans Quintet
Jacksons. Ekki það að sólóinn sé
ekki frábær, heldur er hann hluti
af heild sem ekki má rjúfa. Elling-
ton er dálítið boppaður stundum
og spilar Ornithology í How High
The Moon — svo er Dizzy einleik-
ari með bandinu í Body Ánd Soul.
Upptakan er afleit en gaman að
heyra Dizzy blása með Ellington í
ham hamrandi stríða hljóma og
rymjandi. Það er rosakraftur í svít-
unni The Tatooed Bird, sem ekki
er til í mörgum útgáfum og fyrir
ellingtonista sem ekki eiga hana
væri það næg ástæða til að kaupa
þessa skífu.
Hlutur Parkers er illa upptekinn
og strengjalögin öll til í mun betri
útgáfum og djammið með Dizzy
einnig. Candido slær kongó-
trommur og bætir engu við fyrir
hlustendur skífunnar þó tónleika-
gestir hafi kunnað vel að meta.
Afturá móti er mikill fengur í
þeim tveimur ópusum er kvintett
Stan Getz leikur. Þarna er Duke
Jordan á píanó, Jimmy Raney á
gítar, Bill Crow á bassa og Frank
Isola trommur. Þetta er ein af betri
sveitum Getz og hljóðritaði því
miður aðeins hálfa aðra breiðskífu
í hljóðverum.
í lokin kynnir Ellington fagur-
lega Billie Holliday sem syngur
Lover come back to me einsog
henni er einni lagið.
Atlantis hefur einnig gefið út
skífu með Art Tatum: Pure Genius
(Atlantis/Skífan) og eru það orð að
sönnu. Enginn hefur fyrr né síðar
spunnið jafn magnað á hljómborð
einn — nema kannski Jóhann
Sebastian Bach, en orgelspuni
hans var að sjálfsögðu ekki hljóð-
ritaður. Upptökur á þessari skífu
eru útvarpstökur frá 1934 og tón-
leikaupptökur frá 1945. Allt er
þetta fyrstaflokks tónlist en tón-
gæði lítil — semsagt aðeins fyrir
safnara og geggjara. Atlantis er
fyrirtæki þeirra!
SIGILDAR sögur var samnefni
hátt í fjórða tug teiknimyndablaða
sem Guðmundur heitinn Karlsson
blaðamaður gaf út undir lok fimmta
áratugarins. Fólk sem nú er komið
fast að þrítugu og eldra las þessi
blöð af firna miklum áhuga á sínum
tíma, en í þeim gafst því reyndar
tækifæri til að fá sína fyrstu innsýn
í sígildar heimsbókmenntir. í þess- ^
um flokki komu út lllionskviða,
Hamlet, saga Vilhjálms Tell, Jó-
hönnu af Örk og Lísu í Undralandi
svo fáeinar séu nefndar. Því er þetta
rifjað upp hér að bókaforlagið Tákn
hefur nú afráðið að hefja endurút-
gáfu á þessum teiknimyndasögum
sem slógu svo rækilega í gegn á sín-
um tíma og verður eitt hefti gefið út
á hverjum næstu mánaða þar til
flokknum lýkur; fyrst Lísa í Undra-
landi, svo saga Davy Crocketts, þá
Kid Carsons og svo framvegis.
Ástæða þess að Onundur Björnsson
hjá Tákni ræðst í þessa endurútgáfu
mun ekki síst stafa af því að dag einn
fyrir nokkrum mánuðum rakst
hann á eitt þessara gömlu hefta í fór-
um sínum, kíkti i það, lagðist að því
búnu upp í sófa og kláraði lesningu
af innlifun svo brá fyrir barnslegum
glampa í augum útgefandans að
nýju. Og þar með þótti honum eng-
in spurning vera hvert næsta verk-
efni forlags hans yrði.
SIGURÐUR Guðmundsson
listamaður er ekki alveg horfinn
sjónum okkar þótt sýningu á verk-
um hans í Gallerí Svart á hvítu hafi
lokið í gær. í Norrœna húsinu sýnir
Sigurður skúlptúr um þessar mund-
ir, en sú sýning var opnuð á sunnu-
daginn var. Auk skúlptúra Sigurðar
eru sýnd olíuverk tveggja Norð-
manna, Olavs Stromme
(1909—1978) og Bjetrns Tufta.
Sýning þessi er skipulögð af
Norðmanninum Per Hovdenakk en
er haldin að frumkvæði Norræna
hússins. Ólafur Kvaran
listfræðingur hafði umsjón með
uppsetningu sýningarinnar sem
þykir hin athyglisverðasta. Sýningin
í Norræna húsinu stendur yfir til 29.
mars og er opið þar kl. 14—19 alla
daga vikunnar.
HELGARPÓSTURINN 29