Helgarpósturinn - 13.08.1987, Blaðsíða 37

„Víst er að þegar litið er
yfir hóp íslenskra
hagfrœðinga kemur að
minnsta kosti í Ijós að þeir
eru hœttir að semja leikrit
eins og Indriði Einarsson.“
,,Pað þarf ekki mikið
ímyndunarafl til að sjá
þessa menn fyrir sér við
stjórn til dæmis flugfélags
eða banka.“
„Hagfrœðin er þess eðlis
að þar greinir menn mjög
gjarnan á eftir sömu
línum og í pólitíkinni.“
„Fylgi fólksins við
„leiðtoga“ af þessu tagi
kemur glöggt í Ijós þegar
það fær að greiða
atkvœði i lýðrœðislegum
kosningum. Þá kemur í
Ijós að þrátt fyrir allar
þúsundirnar, sem á bak
við þessa menn eiga að
standa, falla þeir hver um
annan þveran.“
Vitaskuld er hér um mikla einföld-
un að ræða. Samt er mikið til í
þessu. Eins og aðrir fræðimenn
verða hagfræðingar auðvitað fyrir
áhrifum frá fræðigrein sinni. Al-
gengt er að heyra hagfræðing halda
því fram að hann sé hægrisinnaður
vegna þess að hagfræðin hafi sýnt
honum og sannað að markaðskerf-
ið hafi svo mikla yfirburði framyfir
áætlunarbúskapinn. Stjórnmála-
skoðanir hans væru því einfaldlega
rökrétt framhald af aukinni mennt-
un og upplýsingu. Pólitískir and-
stæðingar hans séu meira og minna
fangar blekkingar eða vanþekk-
ingar.
HAGFRÆÐI OG PÓLITÍK
En hvað með hlutleysi vísind-
anna? Er hagfræðin ekki hlutlaus
vísindi? Á vissan hátt er hún það
auðvitað. Hins vegar er hún eins og
önnur þjóðfélagsfræði háð þeim for-
sendum sem gengið er út frá. Það
segir ef til vill meira en mörg orð um
hlutleysi þessarar fræðigreinar að
hagfræðileg ágreiningsefni tengjast
mjög oft pólitískum ágreiningi. Hag-
fræðin er þess eðlis að þar greinir
menn mjög gjarnan á eftir sömu lín-
um og í pólitíkinni. í greinum eins
og jarðfræði t.d. þætti það hins veg-
ar einkennileg tilviljun ef fræði-
menn greindi á eftir sömu línum og
í pólitík.
Jafnvel þótt hagfræðin færði
menn til einnar og ákveðinnar nið-
urstöðu í stjórnmálum segði það
okkur í sjálfu sér ósköp lítið um gildi
þeirrar stjórnmálaskoðunar. Slík
niðurstaða segði okkur líklega mest
um sjálfa hagfræðina. Varla verður
til dæmis félagshyggjan skotheldari
fyrir þá sök að félagsfræðingar að-
hyllast hana i ríkari mæli en aðrar
stjórnmálastefnur. Nei, auðvitað
ekki. En ef slíkt væri ekki til vitnis
um pólitísk áhrif félagsfræðinnar
væri það a.m.k. til merkis um áhuga
vinstrimanna á félagsfræði.
„SJÁLFVIRKAR"
HÆKKANIR
í þjóðfélagsumræðu síðustu ára
hefur hagfræðinga gætt í mjög vax-
andi mæli. Vart líður sá fréttatími að
einhver hagfræðingur komi ekki
við sögu. Þrátt fyrir oft misjafnar
áherslur þykjast glöggir menn hafá
greint sterkan blæbrigðamun á
framsetningu hagfræðinga ög ann-
ars fólks á skoðunum. Hér er að
sjálfsögðu ekki átt við þann mun
sem leiðir beint af ólíku umræðu-
efni, heldur þær misjöfnu aðferðir
sem menn hafa til að rökstyðja
skoðanir sínar.
Meginmunurinn felst í því að þeg-
ar hagfræðingar, jafnvel í forystu
verkalýðshreyfingarinnar, rök-
styðja skoðanir sínar, til dæmis í
kjaramálum, þá gera þeir það
sjaldnast með skírskotun til ein-
hverra siðferðislegra gilda. Skoðanir
reistar á tilfinningum og réttlætis-
kennd virðast ekki vega þungt á
vogarskálum þeirra. Hins vegar
þykir alveg gráupplagt að vísa stöð-
ugt til „jafnvægis" og þess „sem
þjóðarbúið þolir", að ekki sé nú tal-
að um allar þessar „sjálfvirku
hækkanir". Og þegar hinum dæmi-
gerða hagfræðingi dettur í hug að
mæla með einhverri breytingu gerir
hann það gjarnan með því að vísa til
„heilbrigðs efnahagslífs". Þessa
frasa hafa svo stjórnmálamennirnir
tileinkað sér rækilega. Núverandi
forsætisráðherra er gott dæmi um
þennan hagfræðilega orðabanka.
Stjórnmálaskoðanir hans koma
mjög skemmtilega heim og saman
við „heilbrigt efnahagslíf" og „heil-
brigt atvinnulíf". Maður skyldi ætla
að það væri mjög heilbrigður maður
sem hefði svona heilbrigðar skoð-
anir.
SKOÐANIR í VÍSINDA-
LEGT GERVI
Áhrif hagfræðinnar á þjóðmála-
umræðuna hafa orðið til þess að við
höfum eignast marga sérfræðinga í
þeirri kúnst að klæða lífsskoðanir
sínar í hinn vísindalega búning hag-
fræðinnar. Að öðrum hagfræðing-
um ólöstuðum hefur Jónas Haralz
bankastjóri leikið þetta af einna
mestri íþrótt. Vísindin virðast eink-
ar hliðholl þeim skoðunum sem
hann hefur hverju sinni.
Með hagfræðina að vopni hefur
ný tegund manna verið að færa sig
upp á skaftið og komist til mikilla
áhrifa í þjóðfélaginu. Fyrirferðar-
mestir síðustu misseri hafa verið
fulltrúar „þjóðarsáttarinnar" —
mennirnir sem töldu sig hafa fengið
láglaunafólkið til að sætta sig við
minna en 30 þúsund krónur í mán-
aðarlaun. I þessum hópi eru menn á
borð við Vilhjálm Egilsson, Ásmund
Stefánsson, Björn Björnsson, Þórar-
in V. Þórarinsson, Þröst Ólafsson,
Geir Haarde og Þórð Friðjónsson.
Sumir þessara hagfræðinga eiga
að heita fulltrúar verkafólks, en tals-
verðan viljastyrk þarf til að greina
það af orðum þeirra og athöfnum.
Tilviljun virðist hafa ráðið því að
þeir eru nú um stundir í forsvari fyr-
ir þá verst settu. Á morgun gætu
þeir verið komnir í einhvern banka
eða ráðuneyti, fyrirtæki eða
stofnun.
ÁSMUNDUR
Ferill Ásmundar Stefánssonar
þætti nokkuð einkennilegur í ná-
grannalöndum okkar. Hann kemur
til starfa hjá Alþýðusambandi ís-
lands eins og hver annar sérfræð-
ingur, háskólaborgari sem þarf góða
vinnu. í kjölfar pólitískrar uppá-
komu er hann allt í einu orðinn for-
seti ASI og einn áhrifamesti „verka-
lýðsleiðtoginn" í landinu — maður
sem varla nokkurn tíma hefur tekið
virkan þátt í störfum verkalýðsfé-
lags, hvað þá verið kjörinn til ein-
hvers trúnaðar af verkafólkinu
sjálfu. Fylgi fólksins við „leiðtoga"
af þessu tagi kemur glöggt í Ijós þeg-
ar það fær að greiða atkvæði í lýð-
ræðislegum kosningum. Þá kemur í
ljós að þrátt fyrir allar þúsundirnar
sem á bak við þessa menn eiga að
standa falla þeir hver um annan
þveran. Það er sitthvað að komast til
áhrifa í lýðræðislegum þingkosn-
ingum og ólýðræðislega upp-
byggðri verkalýðshreyfingu.
ÞRÖSTUR
En Ásmundur er ekkert eins-
dæmi. Annar hagfræðingur, Þröstur
Ólafsson, er forystumaður af svip-
aðri gerð. Hann hóf feril sinn sem
einskonar byltingarleiðtogi ís-
lenskra stúdenta en söðlaði síðan
um, lagðist í fyrirtækjarekstur og
komst jafnvel til þeirra áhrifa að
verða einn harðasti framvörður
þess opinbera í baráttunni við lág-
launafólkið í BSRB. Þegar flokkur
hans hrökklaðist frá völdum skipti
hann bara um föt og settist inn á
skrifstofu hjá Verkamannafélaginu
Dagsbrún. Þar situr hann á sérút-
búnum taxta og unir glaður við sitt,
semur um lág laun handa verka-
mönnum en há laun handa sjálfum
sér.
Baráttumenn á borð við þá
Ásmund og Þröst eru fyrst og fremst
hagfræðingar sem kunna að bjarga
sér í hörðum heimi. Þeir taka að sér
rekstur verkalýðshreyfingar eins og
hverjir aðrir verktakar. Á morgun
gætu þeir verið farnir að stjórna
öðrum „rekstrareiningum". Það
þarf ekki mikið ímyndunarafl til að
sjá þessa menn fyrir sér við stjórn til
dæmis flugfélags eða banka. Reynd-
ar er annar þessara hugsjónamanna
þegar farinn að gera sig gildandi í
banka. Það kæmi nú ekki á óvart
þótt innan tíðar ættum við eftir að
bíða á biðstofu hjá bankastjóranum
Ásmundi Stefánssyni „fyrrum for-
seta Alþýðusambands Islands". Hag-
fræðin er þeirra fag og með hana í
farteskinu geta þeir labbað milli
hinna ólíkustu stofnana.
TILFINNING OG
„ÞEKKING"
Þeir hagfræðingar sem stóðu að
hinni svokölluðu „þjóðarsátt" eru
svo sameinaðir í andanum að nærri
útilokað er að merkja að þar leynist
ólík lífsviðhorf. Jafnvel afstaðan til
tekjuskiptingarinnar virðist mjög
svipuð hjá þessum mönnum. Þetta
kom mjög greinilega fram þegar
Þorsteinn Pálsson þurfti að drepa þá
hugmynd Kvennalistans að setja lög
sem bönnuðu mánaðarlaun undir
ákveðnu lágmarki, sem reyndar var
mjög lágt. Til að drepa þessa hug-
mynd sótti Þorsteinn tvo hagfræð-
inga úr þjóðarsáttarliðinu og fékk
þá til að gefa „hagfræðilegt" álit.
Þeir Vilhjálmur Egilsson og Björn
Björnsson létu ekki á sér standa.
Þeir sendu frá sér „hagfræðilega
álitsgerð" þar sem hugmynd
Kvennalistans var fundið allt til for-
áttu og jafnvel hafður í frammi hálf-
gerður skætingur til að kveða þær í
kútinn.
Hagfræðingar „aðila vinnumark-
aðarins" komust auðvitað að þeirri
vísindalegu niðurstöðu að óraun-
hæft væri að setja lög sem bönnuðu
þeim að semja um laun undir 30
þúsund krónum. Þeirra fræðilega
niðurstaða var að allar breytingar á
launahlutföllum lytu „ákveðnum
tregðulögmálum" enda væri tekju-
skiptingin á íslandi í góðu samræmi
við þau launahlutföll sem menn
hefðu gert sér að góðu allar götur
síðan í Mesópótamíu hinni fornu.
Þeir klykktu út með afar táknrænni
setningu: „Þetta er mikilvægt að
menn hafi í huga þegar gagnrýnt er,
stundum frekar af tilfinningu en
þekkingu, hversu lítið hafi áunnist."
Já, hvernig stendur á því að menn
eru alltaí að gagnrýna af tilfinn-
ingu? Auðvitað eiga menn að gagn-
rýna óréttlætið af þekkingu, um-
fram allt af hagfræðilegri þekkingu.
FRÉTTAMENN DANSA
MEÐ
Þessi tæknihyggja er á góðri leið
með að drepa allri alvarlegri um-
ræðu á dreif. Það er ekki nóg með
að stjórnmálamenn og verkalýðs-
foringjar gangist upp í hinum nýja
hugsunarhætti, heldur eru fjöl-
miðlamenn líka farnir að gera það.
Þeim finnst þeir aldrei eins snjallir
og þegar þeir geta baðað sig í hag-
fræðilegum hugtökum. Stundum
mætti ætla að fréttir, einkum ríkisút-
varps og sjónvarps, væru unnar
beint upp úr Hagtölum mánaðarins.
Fréttamenn þylja stöðugt upp töl-
ur og meðaitöl en virðast oft lítið
skynbragð bera á það líf sem er á
bak við þessar sömu tölur. Á dögun-
um var til dæmis mikil og löng frétt
um það að laun iðnverkafólks
hefðu hækkað um fleiri tugi pró-
senta. Foringi iðnverkafólks mætti
prúðbúinn með hvítan flibba í sjón-
varpssal og ræddi hróðugur urn
þennan mikla árangur. Saman
ræddu þeir, foringinn og fréttamað-
urinn, fram og aftur um prósentur
og vísitölur en hvorugum kom til
hugar að minnast einu orði á þann
kjarna málsins hvernig iðnverka-
fólki tækist að lifa af þeim 30 þús-
undum sem hinn spariklæddi verka-
lýðsforingi samdi um. Kannski hefði
það verið of tilfinningalegt að minn-
ast ögn á þá fátækt sem fólgin er í
þessum tölum.
HELGARPÓSTURINN 37