Morgunblaðið - 19.11.1966, Blaðsíða 19

liaugardagur 19. nóv. 19W
MORGb NBLAÐIÐ*
19
I
landbúnaðarráðherra, því að það
er mála sannast, að aldrei hef-
ur veiðimálastjóri haft jafn
miklu fé úr að spila sem ein-
mitt nú, síðan Ingólfur Jónsson
varð landbúnaðarráðherra.
Hér er hins vegar um svo geysi
þýðingarmikið atriði a'ð ræða, að
það verður að gera þá ófrávíkj-
anlegu kröfu til veiðimálastjóra,
að hann geri opinberlega grein
fyrir athöfnum sínum og bar-
áttu, þessu máli viðvíkjandi, jafn
vel þó að hann kjósi þögnina sem
sinn varnarskjöld, hvað önnnur
atriði snertir.
Hæfir kunnáttumenn
Á fundi Áhugamannafélagsins
minntist veiðimálastjóri aðeins á
það í lok sýningar sinnar, að hér
á landi væri algerður skortur á
sérfró’ðum mönnum um fiski-
ræktarmál, og vandi mikill steðj-
aði að í þeim efnum. Nú vita all-
ir að á undanförnum árum hef-
ur farið hér fram í bænum svo-
kölluð starfsfræðsla með ýmsar
greinir atvinnulífsins fyrir aug-
um og til þess að vekja áhuga
ungs fólks fyrir þörfum þess í
þær atvinnugreinar, er þjóðinni
væru fyrir beztu. Veiðimála-
stjóri var spurður að því, hvað
hann og veiðimálastofnunin
hefðu gert til að vekja áhuga
ungra manna fyrir fiskiræktar-
málunum. Og jafnframt var
hann spuíður að því, hvort hann
hefði unnið að því að ungir menn
sem vildu leggja þetta fyrir sig
sem lífsstarf, gætu vænzt þess
að fá aðstoð og styrk fjárhags-
lega, til að læra og kynnast
rekstri slíkra mála erlendis, þar
sem þekkingin á þeim væri
lengst komin? Auðvitað þagði
veiðimálastjóri við þessari spurn
ingu eins og öðrum, sem. fyrir
hann voru lagðar. En hvers
vegna? Þetta geta þó ekki verið
nein leyndarmál. Hætt er við því
áð veiðimálastjóri hafi verið
anzi athafnalítilll í þessum efn-
um, sem og mörgum öðrum. —
En það breytir ekki hinu, að ein-
mitt af þessum ástæðum, svo og
ýmsum öðrum, sem að sinni skal
ekki vikið að, er mjög alvarlegt
ástand hjá okkur um sérfróða
menn í laxfiskaræktun, og úr því
verður að bæta svo fljótt sem
framast er auðið. Beini ég þeirri
áskorun til þings og stjórnar að
láta þetta til sín taka án tafar.
markaði í snotrum umbúðum,
þannig stóraukið bútekjur sinar
jafnframt því að leggja hönd á
plóginn til sköpunar á útflutn-
ingsverðmætum þjóðarinnar og
skapað enn aukna hagsæld. Ef
vel til tækist í þessum efnum,
mundi margt gott af leiða, auk
þess höfuðatriðis, sem á'ður var
að vikið. Áhuginn fyrir neta-
veiði mundi víða minnka pg
jafnvel hverfa, aukið jafnvægi
skapast og tryggjast og síðast en
ekki sízt, smjörfjallið mjög
sennilega lækka verulega —■
ásamt uppbótum. Nú hefur veiði
málastjórinn verið spurður að
því, hvort hann og þá veiði-
málastofnunin hafi ekki látið ■
fram fara rannsó.kn á því, hvað
slíkar eldisstöðvar mundu kosta,
hvaða stærð þeirra væri heppi-
legust fyrir bændur, hvaða gerð
væri fjárhagslega viðráðanleg-
ust og hvaða arði slíkar vel
reknar stöðvar gætu skilað. Ekk-
ert svar. En í Danmörku, sem
svo að segja engar veiðiár á,
lítil og léleg vötn og vatnahvenfi
þar er mikið um fiskiræktar-
bændur og fer vaxandi. Og bú
þeirar gefa góðan arð, betri arð
en margar aðrar greinar land-
búnaðarins í Danmörku. Og ár-
ið 1964 skópust útflutningstekj-
ur af þessari starfsemi þar i
landi, sem námu á milli 800—
900 milljónum íslenzkra króna.
Höfurn vi'ð íslendingar ráð á því
lengur að sitja auðum og at-
hafnalausum höndum í þessum
efnum? Nei og aftur nei. Hér
hetfi ég aðeins drepið á þessi
atriði í stórum drtátum, fyrst og
fremst til að vekja áhuga og at-
hygli á málum þessum.
Það er fyrst og fremst fram-
koma veiðimálastjóra á fundin-
um í Félagi áhugaamnna um
fiskirækt, sem knúið hefur mig
ti'l að halda áfram blaðaskrif-
um um þessi mál og jafnframt
mjög villandi frásögn í einu dag-
blaðanna frá fundi þessum, þar
sem aðeins var minnst á erindi
veiðimálastjóra og fullkomlega
orðum aukið það, sem hann
hat'ði átt að segja á fundinum í
sambandi við fiskræktarmál okk
ar íslendinga og þá að sjálf-
sögðu ekki minnst á aðra ræðu-
menn fundarins. Slíkur frétta-
flutningur gerir engum manni
gagn og allra sízt veiðimálastjór-
anum sjálfum.
— Fiskræktarmál
i| Framhald af bls. 12
Bkilningi, sem þeir hafa mætt úr
(þeirri átt. Á fyrrgreindum fundi
Áhugamannafélagsins bað ég
iveiðimálastjóra að segja fundar-
mönnum frá samvinnunni við
einkaklakstöðvarnar og skýra
frá stuðningi hans vi'ð þær. Þögn
•in var hans svar. Nú eru marg-
ar þessara klakstöðva í svo gíf-
lurlegum fjárhagsvandræðum, að
óvíst er um það hvernig fer um
íramtíðarrekstur þeirra. Því er
brýn nauðsyn til þess að Alþingi
og ríkisstjórn geri sér sem fyrst
Ijóst hið merka starf þeirra og
Bkapi þessum brautryðjendum
viðunandi lánaskilyrði til rekst-
nrs og uppbyggingar með stofn-
un sérstakrar stofnlánadeildar.
Það má ekki henda að klakstöðv-
arnar í Búðaósi, Lárósi, Laxa-
lóni og víðar mæti svo miklum
örðugleikum, að rekstur þeirra
verði að stöðvast.
Þær hafa enn ekki haft neinn
UTAN ÚR HEIMI
Framhald af bls. 16.
flðkna og erfi'ða tilraun, en
mjög margt af því, sem slík
tilraun byggist á, ihefur þegar
verið reynt í Gemini-tilraun-
unum. Því- þykjast bandarísk
ir vísindamenn þess nú ful'l-
vissir, að silík tilraun muni
takast. Fyrsta Apollo-ti'lraun
in er fyrirhuguð í janúar 1967,
en þá mun geimfar verða sent
á braut umhverfis jörðu í
bálfan mánuð.
Sovézka áætlunin gerir
hins vegar ráð fyrir, að fyrsta
skrefið á leið til tunglsins
verði smíði fastrar geimstöðv
ar, sem fari í sííel'lu umhverf-
is jörðu. Hér er um að ræða
mjög dýran áfanga, þar sem
íeynsla Bandaríkja.manna
sýnir, að þa'ð kostar um 20.000
fsl. kr. að senda hver 500 gtr.
á braut umhverfis jörðu. —
Smíði geimstöðvar, sem
gegna á viðamiklu hlutverki
í könnnun tunglsins, verður
því ákaflega kostnaðarsöm.
Þar við bætist, að í slíkri
stöð yrði að koma fyrir, og
miða til skots, geimflaug, sem
lenda ætti á tunglinu, og
(halda heim aftur. Ætli Sovét-
ríkin að ha'lda fast við þá á-
ætlun, sem Kamanin kunn-
gerði, leikur lítill vafi á því,
að gera verður margar til-
raunir, áður en reynsla sú
fæs't, sem verður að vera fyr-
ir hendi, áður en mönnuð eld-
flaug verður send til tungiLs-
jns á þennan hátt.
Það, sem sýnir, að Banda-
rí'kjamenn ættu að standa
Sovétmönnum framar, er, að
þeir fyrrniefndu hafa Xangt-
um meiri reynslu af dvöil
manna utan geimfara, þ. e.
í geimnnum sjáLfum. Reynsla
af slíkri dvöl er óihijálkvæimi-
leg, eigi að takast a'ð smíða
igeimstöð í líkingu við þá, sem
Sovétmenn ætia sér, skv. um-
sögn Kaminins, að koma sér
upp.
Bandarískir geimfairar hafa
nú dvalizit u.þ.b. sex stundiir
utan geimfars, en sovézkir að
eins um tíu mínútur.
Þá hafa bandarískir geim-
farair drva'lizt í geimnum rúm-
lega 3000 felukkusitundir, en
sovézkir aðeins 507. Banda-
rískir geimfara'r hafa reynsilu
af fuÆlum tug „stefnumóta" í
geimnum, sovézkiir engia.
Þá hafa Gemini-förin reynzit
láta mjög vel að stjórn, bæði
í f'lugtaki og lendingu; einnig
þegar þau hafa verið tengd
Agena-eldflaugum. Það næsta
sem sovézkir vísindamenn
hafa komizt „stefnumóti" í
geimnum, var ekfei gert með
mönnuðum geimförum, held-
ur með öðrum bætti; það var
16. júllí 1963.
Eðlilegt er a'ð álíta, að árang
ur Bandaríkjamanna eigi sér
ýmsar orsakir. Fyrst verður
að nefna samvizifeusemi þeirra
„ríkissjóð" til að sækja i, eins og
Kollafjarðarstöðin, sem mun
vera komin upp á tæpar 30
milljónir feróna með því fjár-
framlagi, sem nú er á fjárlögum,
og er þó ekki nærri fullþyggð
enn. En það er kannski vegna
vantrúar þeirrar, sem Kollafjarð
arstöðin hefur skapað, að fjár-
veitingarvaldið hefur verið tregt
til að rétta fram alhliða hjálpar-
hönd og þingmenn yfirleitt sein-
ir til að berjast fyrir framgangi
þessara mála í stórum stíl. Slíkt
álit og skoðun verður að þreyt-
ast og það sem allra fyrst.
Merkingarnar
Það er upplýst, meðal annars
af veiðimálastjóra, að merkingar
á laxi og göngufiski hafi verið
mjög af skornum skammti fram-
kvæmdar hjá okkur á undanförn
um áratugum. Hefur veiðimála-
stjóri þrásinnis endurtekið það í
viðtali vfð blöðin, að hér sé fyrst
og fremst um að kenna fjár-
skorti og að erfitt hafi reynzt
að fá bætt úr þeim fjárskorti.
manna, sem stjórna geimvís-
indarannsó'knum veestan hafs
þá dr. Wernher vop Braun og
dr. Kurt Debus. í öðru lagi
verður að nefna ótrúlega af-
kastagetu og úrræðasemi
bandarískra iðnfyrirtækja;
það er almenmt talið bera vott
um óeigingirni þessara fyrir-
tækja,, ‘hve mjög þau hafa
lagt að sér, og beibt sérfræð-
ingum S'ínum, svo að árangur
mætti nást.
Iðnaðarfyrirtæki fá vel
greitt fyrir stöirf sín. vestan
hafs, en það ver'ður að segja
þeim til hróss, að sérfræði-
störf þau, sem unnin hafa ver
ið á þeirri vegum, hefði mjög
sennilega mátt fá betur greidd
á annan hátt. Svo virðist, að
þessi fyrirtæki haft lagt stolt
sitt í, að val megi takast, og
Bandaríkjamenn geti gert sin
ar tilraunir, með góðum á-
rangri, á tilsettum tíma. Ýms-
ir efast um, að Sovétmenn
hafi til að bera sama stölt,
þótt enginn geti reyndar ful'l-
yrt neitt um það mál.
Bandarikin hófust handa,
i'lla á vegi stödd, fyrir níu ár
um, er fyrsta sovézka „Sput-
niknum'" vair skotið á loft. Þá
.höfðu Bandarí'kjamenn aðeins
yfir a'ð ráða tiltölulega smá-
um eldflaugum. Af þeim sök-
um urðu Bandaríkjamenn að
leggja mikla á'herzlu á að gera
611 tæki, sem send skyldu á
'loft, eins smá, létt og fyrir-
iferðarlítil og unnt var. Nú, er
tþeir hafa yfir að ráða sitærri
tflaugum, kemur þessi eldri
„illa“ nauðsyn að miklum not
oim, meiri en flestir geta gert
sér grein fyrir.
Þá má gera greinarmun eða
samanburð, á bandarísfcu
Ranger, Surveyor og Lunar-
Orbiter geimföirunum, sem
611 fóru til tunglsins, og sams
konar geimförum sovézkum,
þ.e. Luna og Zond. Um það
þar.f efeki að deila, að Sovét-
ríkin urðu oft fyrri til, en á
hitt verður að benda, að
skammt hefur oft li'ðið á miilli
sambærilegra afreka á þessu
sviði ('t.d. má nefna Iending-
ar á tuniglinu). Skiptir þair
oft ekki nema óverulegur
tími, einn og eða tveir mán-
uðir. Þá verður að nefna, að
síðustu myndir, sem Survey-
or I sendi til jarðar, votru svo
góðar, að halda hefði má'tt,
að þær hefðu verið teknar á
jörðu niðri. Sambærilegar
sovézkar myndir, sem birtar
hafa verið, hafa veri'ð mun ó-
skýrari og sýnt sm'áatriði í
öðru Ijósi.
Þá verður að geta þess, að
bandarísika geimfarið Marin-
er 4 sendi frá Marz fyrstu
myndaröð, sem sýnir yfirborð
plánetunnar.
Fram til þessa eru það að-
eins fjars'kiptahnettirnir, sem
viðs'kiptajöfrar nútímans hafa
aýnt ábuga fyrir, en þar er
um að ræða fjármálamenn
beggja vegna Ablantshafsins.
Sovétríkin, sem skutu á loft
Nú er hins vegar svo komið, að
á fjárlögum er gert ráð fyrir 50
þúsund krónum í þessu skyni á
næsta ári. Þetta er gleðiefni, þótt
vitað sé, að fjárupphæð þessi
velti ekki stóru hlassi í þessum
efnum, svo sem æskilegt væri.
En það, sem meira er um vert
hvað þessu viðvíkur er það, að
hér hefur ráðið áhugi og skiln-
ingur landbúnaða'rráðherra, Ing-
ólfs Jónssonar, á málum þessum,
en alls ekki fyrir baráttu veiði-
málastjóra og eftir því, sem ég
bezt veit, hefur veiðimálastjóri
hreint ekki á undanförnum ár-
um beitt sér fyrir fjárveitingu á
þessu sviði, svo nauðsynleg sem
hún þó var, jafnvel þótt hann sé
svo við og við að kvarta undan
iilri meðferð og skilningsleysi
þessu viðvíkjandi í blöðum,
bæði í tíma og ótíma.
Ef þetta er rangt, ætti veiði-
málastjóri ekki að láta undir höf
úð leggjast að leiðrétta þetta í
blöðunum, ekki aðeins gagnvart
sjálfum sér, h-eldur miklu frem-
ur gagnvart yfirboðara sínum,
tveimur sílkum hnöttum,
Molnya, voru ekki langt á eft
ir Bandaríkjunum, en munur
var á gæðum. Sovézku hnet't-
irnir f-ara ekki á hringlaga
braut, heldur sporöskjulag-
aðri, o,g geta því ekki gegnt
hlutverki sínu nema nokkrar
stundir á sólarhring. Banda-
rísiku hnettirnir gegna hins
vegar h'lutverki sínu án afláts.
Ekki hefur verið um þa’ð
deil't, að bandarísku hnettirn-
ir, sem fara umihverfis jörðu
í ákveðinni hæð (35.840 fcm
hæð), og hreyfast e'kki úr
stað, miðað við ákveðna staði
á jörðu niðri, eru vitnisburð-
ur um mesta náfcvæmnisaf-
rek á þessu sviði, fram tifl
þessa.
Einn þeirra fréttaritara,
sem mikið hafa um geimvís-
indi fjaila'ð í Bretlandi á und-
anförnum árum, dr. Anthony
Miöhaélis, er ritar fyrir „The
Daily Telegraph", komst ný-
lega svo að orði:
„Ég efast ekki um, að eitt-
hvað alvarlegt hefur komið
fyrir hjá sovézkum geimvís-
indamönnum. Hins vegar get
ég ekki sagit, hvað það er.“
K. W. Gatland, varaforseti
brezka geimsiigilingafélagsins,
hefur einnig komizt að ákveð-
inni niðurstöðu um, hvað úr
lagi kunni að hafa gemgið hjá
sovézkum vísindamönnum.
Sovétríkin, télur ihann, hafi
enn yfir að náða sömu, öflugu
éldflaugunum, sem voru
grundvöilurinn að fyrsta
fram'lagi þeirra til geimkönn-
unnar. Afl þeirra hei’ði nægt
til þess að senda á loft mann-
að geimfar, senda það til
tungisins og umhverfis það,
Og síðan til jarðar aftur.
Hvers vegna slífc tilraun hefur
ekki verið ger'ð, veit enginn.
Dr. Anthony Miohaélis seg-
ist hafa rætt það við banda-
ríiska vísindamenn, hvort vera
feunni, að ti'lraunir sovézkra
Vísindamanna hafi mistekizt
og geimfarar látið við það líf-
ið. Hann segir bandaríska að-
ila hafa fulilvissað sig um, áð
stöðvar Bandaríkjanna á
jörðu niðri verði varar við alli
ar tilraunir, og ekkert þessu
líkt gæti farið fram hijá þeim.
Því er það álit flestra, sem
um þessi mál hafa fja'llað á
vestrænuim vettvangi að und
anförnu, að Bandaríkin séu á
undan Sovétríkjunum í kaþp-
hlaupinu til tunglsins.
Hinu getur enginn mót-
mæ'lt, að Sovétríkin kunna í
dag að hafa eignazt stórum
aflmeiri eldflaugar. Hins veg
ar ætti eitthvað að vera ljóst
um tilraunir með þær, þótt
svo sé ekki enn.
Bjartsýni er þó bezt í hóÆi,
enda kynnu Sovétríkin að
skjóta slíkri eldflaug á loft á
morgun.
Hins vegar benddr ýkja
margt til þess nú, áð það verði
bandarískur geimfari, sem
fyrstur stígur fæti á tunglið
og snýr til baka, til þess að
segja okkur frá reyns-lu sinni.
(Þýtt og endursagt)
Eldisstöðvarnar
Ég hefi áður að því vikið, að
einmitt á þessu sviði, laxfiska-
klaki, ræktun og eldi, mundi á
næstu áratugum rísa upp nýr
atvinnuvegur, sem mun eiga eft-
ir að færa þjóðarbúinu stórkost-
legar tekjur. Svo langt hefi ég
gengið að láta fram þá skoðun
mína, að bæjarlækirnir á íslandi
eigi eftir að „mala gull“ fyrir
bændur og búalið og þjóðina í
heild í framtíðinni með fram-
leiðslu á eftirsóttum laxfiskaf-
urðum til útfiutnings. Það er
sem sagt afar þýðingarmikið að
sem fyrst sé rannsakað, hvað
kosta muni og hvernig bezt sé
hægt að byggja upp eldisstöðvar
í sveitum landsins, á þann hátt
að bændur geti í þeim hafið þenn
an atvinnuveg, alið upp og rækt-
að laxfiska, keypt eldissey'ði frá
ríkisklakstöðvunum og einka-
klakstöðvunum, fóðrað fiskinn
og fitað upp í þá stærð, er hent-
ugust þykir til sölu á erlendum
Ég mun halda áfram, eftir
beztu sannnfæringu og getu, aS
reifa þessi mál. Það er nauð-
synlegt að fólk fái að fylgjast
með því, sem er að gerast, til
dæmis í Kollafirði, þar sem smá-
laxinum er klakið út og honum
síðan dreift út um landið, en
stóru og sterku stofnarnir gleym
ast. Það er líka nauðsynlegt að
fylgjast með því, sem er að ger-
ast í laxveiðimálunum við
Grænland, og hvað okkar veiði-
málastofnun aðhefst í þeim má'l-
um. Þá er og aðkallandi að menn
viti, hvað rafvirkjanirnar em
látnar greiða fyrir veiðivötnin,
sem þær virkja og stórskaða, án
sérstakra ráðstafana um leið og
hvernig veiðimálastjóri stendur
á þeim verði. Svo er mjög fró'ð-
legt að fylgjast með kynbótum
og ræktun veiðimálastjóra á lax
fiskunum, ef þá. nokkrar eru.
Um þetta og fleira mun ég fjalla
á næstunni, þegar tilefni gefst
til.
Styrkveitingar
Félagsmenn eða ekkjur þeirra sem óska eftir styrk
úr styrktarsjóði Meistarafélags húsasmiða Reykja-
vík sendi skriflegar umsóknir til skrifstofu félags-
ins Skipholti 70 fyrir 10. desember n.k. í umsókn
skal greina heimilisástæður.
STJÓRNIN.
I\lálverkasýning
Jutta D. Guðbergsson er
í Hótel Hveragerði.