Morgunblaðið - 10.10.1970, Blaðsíða 12

12
MORGUNKLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. OKTÓBBR 1970
EFTIK
SVERRIR ÞÓRÐARSON,
BLAÐAMANN
MENGUN er eitt af vandamál-
um eftirstríðsáranna. Orðið er
að heita má nær óþekkt i frétt
um á árunum fyrir síðustu
heimsstyrjöld, en sést nú æ oft
ar á prenti í blöðum og heyr-
ist æ oftar nefnt í fjölmiðlum.
Mengun fylgir iðnvæðingunni,
fólksfjölguninni og breyttum og
bættum lífskjörum fólks.
Margar þjóðir hafa vaknað
við óþyrmilegan draum: Alls
konar mengun er að eyðileggja
allt til sjós og lands og ógnar
jafnvel lifi fólks.
. . . fisk úr forarpolli
Danir eru meðal þeirra þjóða,
sem memgunin hefur kippt all
harkalega í. 1 snatri var 1 sum-
ar sett á laggirnar opinbert ráð
til þess að koma fastri skipun
á þær ráðstafanir, sem Danir
telja, að þeir þurfi að gera til
að standa betur að vigi i bar-
áttunni gegn menguninni. Dan-
ir gera sér grein fyrir þvi, að
á ýmsum sviðum mengunar muni
það kosta þjóðina þúsundir
milljóna króna að bæta fyrir
það tjón, sem orðið er. Eitt hið
fyrsta, sem hið opinbera meng
unarráð ákvað að gera, var að
senda öllum borgar- og bæjar-
stjómum fyrirmæli um að láta
þegar í stað og á þessu sumri,
sem nú er að kveðja, gera ná
kvæmt kort yfir vatnasvæði og
lendur. Gerður var sérstakur
spumingalisti þar sem taka
skyldi fram og gera grein fyr-
ir afrennslisvatni frá iðnverum,
skólpleiðslum, staðsetningu sorp
hauga og jafnvel að setja í kort
ið gamla bílakirkjugarða.
Talsmaður nefndarinnar sagði,
að mengunarvandamálunum
hefði til þessa verið lítill gaum-
ur gefinn í Danmörkú. Á þessu
yrðu nú slik umskipti, að dansk
ir skattgreiðendur mættu búast
við að sjá á skattareikningi sin
um sérstakan mengunarskatt til
þess að standa straum af
þeim miklu útgjöldum, sem bar
áttan gegn mengun mun kosta
þjóðina. Þess má geta að tala,
sem nefnd var fyrir nokkru,
var kringum 3.000 millj.
danskra króna á komandi ár-
um, sem verja yrði til að bæta
fyrir það tjón, sem búið er að
valda.
Talsmaður nefndarinnar sagð-
ist vera þess fullviss, að bráð-
lega kæmi að því að krafizt
yrði hreinsunar á frárennslis-
vatni frá verksmiðjum, ogyrði
það sennilega eitt fyrsta skref-
ið, sem stigið yrði til aðsporna
við menguninni. 1 Danmörku
nýtur baráttan fyrir hreinu
landi: Gerum landíð hreint! er
slagorð samtakanna, — stuðn-
ings margs konar félagssamtaka.
Eitt þeirra skrifaði ríkisstjórn-
inni bréf og vakti athygli á
olíumenguninni og nauðsyn þess
að komið yrði upp í höfnum
geymum fyrir úrgangsolíu frá
skipum og öll skip skylduð til
þess að tæma og hreinsa alla
úrgangsolíu í slika geyma. Einn
ig hefur verið hreyft opinber-
lega í Danmörku þeirri miklu
hættu, sem Eystrasalti sé búin,
ef leyfð verði þar umferð risa
olíuskipa. Og spurt er: Hverjar
yrðu afleiðiingarnar ef eitt slíkt
risaskip færist þar?
Japanir eru taldir stórtækast
ir við að olíumenga heimshöf-
in. Liggja þeir undir stöðugum
ásökunum, um að þeir hrein-
lega dæli í hafið olíuafgöng-
um úr geymum skipa sinna.
Sérfræðingar á þessu sviði á
Vesturlöndum telja sig fara
nærri sannleikanum í þessu al-
varlega máli, er þeir segja full-
um fetum, að japönsk olíuskip
dæli árlega um 600.000 tonnum
af hráolíu í sjóinn! Er þetta
álíka magn og fjögur olíuskip
myndu flytja, — skip af þeirri
sörhu stærð og hið fræga Torr-
ey Canyon, sem strandaði við
Bretlandsstrendur og olli þar
olíusköðum og eyðileggingu,
sem nam 12—13000 millj. ís-
lemzkra króna og fræig er úr
fréttum síðasta árs. Hér má geta
þess, að dönskum manni hefur
tekizt að framleiða efni, sem
eyðir olíu í sjó og á fjörum.
Hefur hann selt þetta efni að
undanförnu í stórum stil til
Vestur-Þýzkalands, þar sem það
þykir hafa reynzt mjög vel. En
vísindamenn út um allan heim
eru líka í stöðugri baráttu við
olíumengunina á heimshöfunum.
Er nú talið, að yfir eitt hundr-
að mismunandi olíueyðandi efni
hafi verið framleidd og meira
og minna í notkun í þessari bar
áttu. Þessi efni ku eiga það
sameiginlegt öll að af þeim leið
ir ekki til nýrra mengunar-
möguleika í sjónum. Eitt þeirra
er amerisk uppfinning,
sem nýlega var skýrt frá. Tek-
izt hefur að búa til duftkennda
efnasamsetningu. Þegar duftið
er látið falla yfir olíu, sem flýt
ur á sjó, drekkur duftið í sig
oliuna,- Síðan er kveikt i hinu
olíumengaða dufti. Reynslan
sýnir, að 98% af olíuinnihald
inu brennur upp við þessa að-
ferð og aðeins verður eftir,
fljótandi á sjónum, -— þunn
skorpa, sem auðvelt er að ná
og flytja burt. Þetta nýja duft
var fyrst reynt í sumar við
Svíþjóð er mjög alvarlega olíu-
mengun átti sér stað í sænska
skerjagarðinum.
Olíumengunin í landi er líka
staðreynd. Danir hafa ekki lát
ið hana fara fram hjá sér. Röð
in er að koma að almennum
húseigendum, þar sem olíugeym
ar eru grafnir í jörð við hús
vegna olíukyndingar þeirra.
Kunnugir þessum málum sögðu
mér, að einn liður í baráttu
danska mengunarráðsins, væru
fyrirmæli til allra húseigenda
um, að olíugeymar, sem legið
hefðu í jörðu lengur eða skemur
skyldu grafnir upp og þeim kom
ið fyrir ofanjarðar. Mengunar-
hættan frá þeim væri svo mikil
og augljós, að þetta yrði að
stöðva.
Þarf gasgrímur hér 1980?
Stórmál í Danmörku sem
kosta mun þjóðina offjár
í sambandi við einn hinna
mörgu þátta mengunarhættunn-
ar, þykir dönskum sérfræðing-
um sýnt, að þess verði ekki
langt að bíða, að út um allt
land verði komið upp sérstök-
um loftmengunarmælistöðvum.
Hafa borgaryfirvöldin í Ár-
ósum þegar ákveðlið að þar
verði komið upp fyrstu
loftmengunarmælistöðinni i Dan
mörku. Danir telja fullvíst, að
innan skamms verði einnig slík
ar stöðvar settar upp í öðrum
löndum og þær muni í framtíð-
inni mynda samfellt net og
gegna sama hlutverki og veður
stofur gegna nú í dag. Slik
mælitæki munu ekki vera ýkja
dýr.
— Og er þá mengunarvanda-
málið orðið svona alvarlegt hjá
ykkur spurði ég danskan blaða
mann um daginn sem þekkir
þessi mál vel.
Það er óhugnanleg staðreynd,
að milijónaborgirnar eru að
kæfa íbúa sína í eigin skit og
reyk. í fleiri og fleiri stórborg
um er loftmengunin að komast
á það stig að verða lífshættu-
leg fól'kimu, Já, líka hér í Kaup-
mannahöfn, bætti hann við og
sagði: í sumar var á einum
hinna lognkyrru heitu ágúst-
daga framkvæmd loftmengunar-
mæling hér á sjálfu Ráðhústorg
inu. Mælingin sýndi hámarks-
menigun loftsins áður en hún
verður heilsu fólks hættuleg.
Hann bætti við: Auðvitað er
stærsti skerfurinn við loftmeng
un á Ráðhústorginu frá bíla
mergðinni, sem um götumar við
torgið fara. Heilbrigðisyfirvöld
Kaupmannahafnar gera sér
fulla grein fyrir þessu. Þar af
leiðandi hefur verið boðað, að
frá og með 1. janúar 1971 verði
settar strangar reglur um leyfi-
legan útblástur bensínbila og
díselvagna. Verða þá komnar
upp útblástursmælistöðvar og
útblásturseftirlit fastur liður í
bílaskoðuninni í framtíðinni.
Eins og ég sagði hér í upp-
hafi, vöknuðu Danir við vond-
an mengunardraum. En dönsk

m

Hverjar yrðu afleiðingamar í Eystrasalti — er spurt
stjórnarvöld og einstakir framá
menn í þjóðfélaginu hafa líka
tekið til höndum, eins og sjá
má af þvi, sem ég hef lítillega
rakið hér á undan. Einn þess-
ara framámanna, sem er leið-
andi i dönskum stóriðnaði, hef-
ur gert mjög ítarlegar tillögur
sem baráttuna gegn mengun-
inni. Hann hefur m.a. lagt til
að kalla saman ráðstefnu með
aðild nágrannalanda Danmerk-
ur, sem liggja að Kattegat,
Eystrasalti og Norðursjónum,
um sameiginlegar, vísindalegar
mengunarrannsóknir. Hann tel-
ur nauðsynlegt að framkvæma
rannsókn á fjárhagslegri hlið
baráttunnar gegn menguninni.
Að hvorki opinberum aðilum né
einkafyrirtækj um verði einhliða
ofþyngt fjárhagslega og fjár-
veitingum i þessu skyni skipu-
lega ráðstafað þannig að fjár
magnið komi að sem mestum
notum. Vísindamenn eru líka
önnum kafnir við að finna leið
ir til að hreinsa frárennslisvatn
frá iðjuverunúm og verksmiðj-
unum, áður en það fellur út í
sjóinn. Á þessu sviði hefur vak
ið mikla eftirtekt svonefnd Oz-
on-aðferð. Hún þykir lofa mjög
góðu. Ozon-aðferðin er dauð-
hreinsun frárennslisvatnsins. Er
hún framkvæmd á þann hátt, að
rafstraumli er hleypt á kolsýru
mettað loft, sem er dælt inn i
vatnið. Með þessari aðferð hef-
ur náðst undraverður árangur
t.d. v'ið eyðingu þvottaefnis og
klórs, sem er víða ein helzta
mengunarástæðan.
Þá má nefna enn eitt verk-
efni danska mengunarráðsins,
en það er ákvörðun um hvaða
umbúðir skuli ieyfðar fyrir mat
vöru og drykkjarföng, sem að-
eins skal nota einu sinni. Hér
falla undir t.d. mjólkurumbúð-
ir, ýmiss ko.nar plastumbúðir fyr
ir matvörur, hráefni og fullunn
ar vörur, öl- og gosdrykkjaum
búðir og fleira og fleira. Þess
má geta, að stóru dönsku öl-
verksmiðjurnar, Tuborg og
Carlsberg, settu fyrir fáum dög-
um dósabjór á markaðinn í
dönskum verzlunum. Dósabjór-
inn er bragðbetri að flestra