Morgunblaðið - 03.05.1979, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. MAÍ1979
Frá umræðufundi um
norræna sjónvarps-
gervihnöttmn Nordsat
Norræna félagið í Reykjavík gekkst
nýlega fyrir umræðufundi um samnor-
rænan sjónvarpsgervihnött, Nordsat.
Fimm menn fluttu framsöguræður og
að þeim loknum voru frjálsar umræð-
ur. Stóð fundurinn hátt í 5 klukku-
stundir og var f jölsóttur. Framsögu-
mennirnir voru Ragnar Arnalds, Eið-
ur Guðnason, Njörður P. Njarðvík,
Þorsteinn Jónsson og Gylfi Þ. Gísla-
son. Hér fara á eftir útdrættir úr
ræðum þeirra í þeirri röð sem þeir
töluðu.
Brátt ljóst
hverjir
valkostir
íslands
eru
Ragnar Arnalds gat þess í
upphafi ræðu sinnar að Nordsat
málið hefði lengi verið á umræðu-
og rannsóknarstigi, en ekki hefðu
verið teknar neinar ákvarðanir
og það væri ekki tímabært strax,
en óðum nálgaðist þó sú stund.
Þá rakti hann nokkuð forsögu
málsins og kvað ekki hafa verið
mögulegt fyrr en gervihnettir
komu til sögunnar að möguleikar
opnuðust fyrir ísland að komast í
nánara samband við nálæg lönd.
Hefðu menntamálaráðherrar
Norðurlanda fjallað um þessi mál
á fundi 1977 og væri að vænta
nýrrar skýrslu á fundi ráðherr-
anna í júní n.k. í Kaupmanna-
höfn. Þá sagði Ragnar að ákvörð-
un yrði væntanlega tekin árið
1980 eða ’81 og yrði þá hægt að
hefja útsendingar t.d. 1986 ef af
þessu samstarfi yrði.
Þá ræddi Ragnar hverjir yrðu
helztu valkostir í þessu sam-
bandi, hvort send yrði út samnor-
ræn dagskrá eða að hver sjón-
varpsnotandi gæti valið um 5
dagskrár eða jafnvel allt að 8
útsendingar. Hvað Island snerti
yrði valið sennilega nokkru
minna þar sem hingað yrði beint
5 rásum og réðu Danir yfir 2, en
íslendingar 3. Þó væri enn margt
óljóst í þessu máli og ætti eftir að
taka veigamiklar ákvarðanir í
sambandi við hvaða leið yrði
farin. Um kostnaðarhliðina sagði
Ragnar Arnalds að gert hefði
verið ráð fyrir að stofnkostnaður
gæti verið kringum 575 milljónir
sænskra króna, en nú væri ljóst
að hann yrði líklega tvöfalt
hærri, m.a. þar sem talið væri að
ekki dygðu 2 hnettir heldur yrði
að hafa varahnetti. Rekstrar-
kostnað kvað Ragnar vera álitinn
kringum 113 m.s.kr. og myndi
ísland eiga að greiða 0,9% af
þessum kostnaði samkvæmt
venjulegri skiptingu í samstarfi
við Norðurlöndin.
Þessu næst drap Ragnar Arn-
alds á helztu kosti og galla
Nordsat áætlunarinnar. Til
ókosta kvað hann geta verið m.a.
truflandi áhrif á menningarlíf og
félagsstarf ef stóraukið yrði
framboð á lélegu sjónvarpsefni
og mætti færa rök að því að verja
skyldi þessum fjármunum á
skynsamlegri hátt.
Ragnar benti á að samstarf
þetta gæti þó verið óhjákvæmi-
legt mótvægi gegn þýzkum og
brezkum gervihnöttum sem
hugsanlega færu í loftið á seinni
hluta áratugarins og auk þess
mætti telja þetta tiltölulega hag-
kvæma lausn og dreifingarvanda-
málum, starfræksla sjónvarps er
næði til allra Norðurlandanna
myndi einnig auka kynningu á
íslenzkum verkum í hinum
Norðurlöndunum.
Þá gat Ragnar þess að mál
þetta hefði verið sent 26 aðilum
hér á landi til umsagnar og hefðu
borizt svör frá 10, 6 jákvæð og 2
neikvæð. Rithöfundasambandið
og Félag ísl. leikritahöfunda
hefðu svarað neikvætt. Ragnar
kvað þó umræður hérlendis ekki
vera hafnar að neinu ráði, enn
virtist vera takmarkaður áhugi á
þessu máli, en nýverið hefði verið
komið á samstarfsnefnd margra
aðila, félaga menningarstofnana,
stjórnmálaflokka og hagsmuna-
aðila, og væri nefnd þessari ætlað
að ræða þessi mál og skoða á
þeim ýmsar hliðar.
í lok ræðu sinnar lagði Ragnar
Arnalds áherzlu á að fram til
þessa hefðu í raun ekki verið
forsendur til að taka afstöðu til
þessa máls, en nú þegar endanleg
rannsókn væri senn lokið væri
ljóst hverjir valkostir yrðu helzt
fyrir hendi.
Ekki dýrt
með tilliti
til hve
margra
hann nær
Eiður Guðnason fjallaði í
framsöguræðu sinni fyrst
almennt um gervihnattamál og
síðan um samvinnu Norðurland-
anna á sviði sjónvarpsmála og
kom síðan nokkuð inn á fjárhags-
og framkvæmdahlið
Nordsat-málsins, sem hann kvað
þó mjög óljósa og erfitt að ræða
nokkuð ákveðið um. Síðan nefndi
hann nokkur rök með og á móti
og ræddi m.a. um þann möguleika
að hægt væri að gera texta við
allar dagskrár, þ.e. texta, sem
hægt væri að nota innan hvers
lands, t.d. fyrir heyrnardaufa
einnig gætu menn valið texta á
því máli sem þeir vildu. Kvað
hann tæknina vera orðna mikla á
þessu sviði, miklir möguleikar
væru fyrir hendi, en kostuðu
mikla vinnu.
Um rök á móti Nordsat hnett-
inum sagði Eiður að haldið væri
fram að fólk myndi aðeins horfa
á skemmtidagskrár. Taldi hann
það ekki sjálfgefið að svo yrði og
að samræming hlyti að koma til
milli landanna, t.d. um að sýna
ekki fimm sinnum sama
skemmtiþáttinn, heldur að
vinsælir þættir, t.d. breskir, yrðu
sýndir samtímis í öllum löndun-
um. Kvað hann ekkert athuga-
vert við það að menn veldu sér
efni eftir eigin löngunum, en ekki
samkvæmt því sem valið væri
fyrir áhorfendur innan hvers
lands og sagði að líta yrði ekki
aðeins á sjónvarpið sem menn-
ingarmiðil heldur afþreyingar-
tæki í hinum miklu streituþjóð-
félögum nútímans. Væri ekkert
óeðlilegt við það að menn vildu
sjá afþreyingarefni eftir langan
vinnudag í stað þess að fá yfir sig
öll heimsins vandamál, þegar
heim væri komið. Önnur rók sem
menn teldu að mæltu móti
Nordsat sagði Eiður vera að fólk
myndi horfa miklu meira á sjón-
varp. Taldi hann það ekki heldur
sjálfgefið og mætti benda á að
þótt um margbreytilega og langa
dagskrá væri að ræða, þá væri
hún að mestu leyti öll send út að
kvöldlagi þannig að auknir mögu-
leikar á sjónvarpsnotkun væru
ekki svo miklir. Sagði Eiður að
samkvæmt sænskri rannsókn
héldu menn áfram að horfa á
sína heimadagskrá og aukning
yrði mest 15—30 mínútur. Enn
taldi Eiður fram mótrök og sagði
að listamenn hefðu stundum haft
á orði að minnka myndi framlag
til einstakra listgreina þar sem
Nordsat verkefnið yrði mjög dýrt.
Benti Eiður á að það væri í heild
frekar ódýrt þegar til þess væri
litið til hversu margra það næði, í
allt um 23 milljóna manna á
öllum Norðurlöndunum. Sagði
Eiður að þrátt fyrir að sumir
listamenn teldu að fénu væri
betur varið til annarra verkefna
væri það ekki víst að féð fengist
laust til að sinna þeim verkefn-
um, sem þeim myndi betur líka.
Taldi Eiður sjónarmið lista-
manna oft einkennast um of af
eiginhagsmunastefnu og benti á
að t.d. gætu íslenzkir dagskrár-
gerðarmenn náð til 23 milljóna
manna en ekki aðeins 230 þúsund
eins og nú væri raunin. Þá taldi
Eiður ekki á rökum reista þá
gagnrýni sem fram hefði komið
að gervihnattamálið væri tilkom-
ið m.a. vegna þrýstings frá fram-
leiðendum tækjanna, þeir hefðu
ekki átt þátt í að koma máli þessu
af stað.
Rökin sem Eiður Guðnason
taldi hníga að því að Nordsat yrði
að veruleika kvað hann m.a. vera
að styrkja menningarlegt sam-
band Norðurlandanna, þetta
væru þær þjóðir sem stæðu ís-
lendingum næst og gervihnettir
kæmu hvort sem mönnum líkaði
betur eða verr. Taldi Eiður að
Norðurlöndin ættu að segja upp
eigið kerfi áður en til þess kæmí
að t.d. dagskrár frá Bretum eða
Þjóðverjum yrðu sjáanlegar hér-
lendis og á hinum Norðurlöndun-
um, sem óhjákvæmilega yrði á
næstunni. Kvað hann nú standa
yfir stöðuga þróun á sviði gervi-
hnattatækni, þróun, sem væri
það hröð, að það sem væri tækni-
nýjung í dag væri úrelt orðið á
morgun. Við værum á leið í
„myndbyltingu" sem hefði það í
för með sér að fyrr en varði yrði
hvert heimili tengt við tölvu-
banka og gæti valið sér dagskrár-
efni, rétt eins og menn spiluðu
hljómplötur í dag.
Eiður Guðnason sagði að sér
fyndist sem sumir listamenn
vildu reisa menningarlegt járn-
tjald umhverfis landið og nefndi
hann það „rauða afturhaldið" og
sagði að þótt við mættum ekki
láta tæknina stjórna okkur gæt-
um við ekki stöðvað hana og
betra væri að ganga í takt við
hana en taka á móti henni með
bundið fyrir augun.
Meðal ávinninga er Eiður taldi
sjónvarpsgervihnött hafa var að
dreifingarvandamál ýmis myndu
leysast og taldi að stefna bæri að
fullgildri þátttöku Islendinga í
Nordsat málinu og gera strax
þær ráðstafanir sem þyrfti til að
efla hjá okkur útvarp og sjónvarp
til að geta staðist betur þá
samkeppni við önnur lönd og
hættulegt væri að standa fyrir
utan þessa þróun. Taldi hann
Nordsat geta haft góð áhrif á
menningu landsins, hægt væri að
nýta það bezta sem frá hinum
löndunum kæmi og til þess að
undirbúa aðild íslands að Nord-
sat yrði að kynna málið rækilega
fyrir landsbúum, en það hefði
verið vanrækt. Það hefði m.a.
komið í ljós í skoðanakönnun í
finnska dagblaðinu Helsinki
Sanomat, að eftir því sem fólk
þekkti betur til Nordsat, því
frekar var það fylgjandi gervi-
hnettinum. Að lokum kvað hann
þennan fund Norræna félagsins
fyrsta vott þess að kynna Nord-
sat-málið fyrir íslendingum og
sagði að félagið ætti þakkir skilið
fyrir það framtak.
Nýtt
afþreying-
artæki
ríkra og
saddra
þjóða
Njörður P. Njarðvík hóf mál
sitt á að greina frá hverjar
forsendur Norræna ráðherra-
nefndin hefði sett fram við rann-
sóknir á grundvelli Nordsats.
Væri fyrst talið að aukast myndu
menningartengsl landanna, að
valfrelsi í dagskrárefni ykist og
að útflytjendur gætu séð dagskrá
heimalands síns. Ræddi Njörður
síðan nokkuð þessar forsendur:
Hvað fyrstu forsenduna snerti
vitnaði hann til sænska sósíal-
demókratans Sture Palm sem
ritaði grein í Nordisk kontakt þar
sem hann kvað það ekki geta
verið gott fyrir menningarsam-
band að láta menn sitja eina og
horfa á sjónvarp. Líta yrði á
sambandið milli þess hvað gervi-
hnötturinn kostaði og hvaða not
væru af honum, það væri deilu-
efnið. Njörður kvaðst hafa aflað
sér upplýsinga um heildarkostn-
að, þ.e. ekki aðeins hvað ríkis-
stjórnirnar þyrftu að leggja af
mörkum heldur og einstaklingar.
Væri áætlað að markaðurinn
væri 7 milljónir sjónvarpstækja á
öllum Norðurlöndunum og sam-
anlagður kostnaður við allt fyrir-
tækið gæti numið allt að 350—700
milljörðum íslenzkra króna. Kvað
Njörður þá spurningu vakna
hvort Norðurlöndin vildu raun-
verulega leggja í þennan kostnað
við menningarsamskipti, hægt
væri að fá mikið fyrir þessa
upphæð sem aðeins væri kostnað-
ur við dreifingu.
Þá ræddi Njörður um valfrelsi
sjónvarpsnotenda og kvað hann
aukið valfrelsi vera að nokkru
leyti dauða goðsögn og sagði að
aðkeypt efni í norrænum sjón-
varpsstöðvum væri að miklu leyti
það sama frá alþjóðamarkaði,
mest þó brezkt og bandarískt og
væri efni þetta um 50% af efni í
sjónvarpi á Norðurlöndunum.
Annað efni væri framleitt af
löndunum sjálfum og ef norræn-
ar stöðvar vildu skipta þá væri
Nordvision fyrir hendi og taldi
hann því aukið valfrelsi einskis
virði. Varðandi útflytjendur milli
Norðurlandanna kvað hann nú
þegar t.d. Svía, Dani og Norð-
menn sjá dagskrá hver annars.
Næst ræddi Njörður P. Njarð-
vík nánar um fjármálahlið máls-
ins og vitnaði hann til fyrrum
yfirmanns sænska sjónvarpsins,
Hákans Unsgards, að þeir sem
vildu Nordsat yrðu að setja fram
réttar forsendur. Þær væru ekki
menningarlegar, heldur að sænsk
fyrirtæki í rafeindaiðnaði segð-
ust þurfa á Nordsat að halda og
nefndi fyrirtækin Saab-Scania,
LM Eriksson og Luxor í því
sambandi. Fólk myndi verða að
kaupa loftnet og sérstök tæki í
sambandi við móttöku og væri
þessi markaður mjög mikils virði,
einnig fyrir fjölþjóðleg fyrirtæki
og væru nefnd í því sambandi
fyrirtækin General Electric og
Huge Aircraft. Njörður kvað
Unsgard hafa nefnt eitt dæmi um
nýjan kostnaðarlið vegna Nord-
sats, en það væri textun dag-
skráa. Væri áætlað að hún myndi
kosta 150 milljónir sænskra
króna á ári eða kringum 11
milljarða ísl. kr. og myndi krefj-
ast 4000 manna í fullu starfi.
Benti hann á til samanburðar að
önnur rásin í sænska sjónvarp-
inu, TV-1, kostaði um 180 m.
sænskra króna á ári.
Njörður sagði marga óttast að
menn myndu fara í „svigi" milli
sjónvarpsstöðva í leit að afþrey-
ingardagskrám og þyngri og al-
varlegri dagskrá fengju litla at-
hygli. Þar af leiðandi yrði erfitt
að fá fjármagn til gerðar slíkra
þátta og sú hefði að nokkru leyti
þegar orðið raunin í Svíþjóð, að
þegar framleiðendur menningar-
efnis færu fram á fjárveitingar
væru vísað til þess hversu fáir
horfðu á slíkt efni, en Svíar
fylgdust vel með því hvernig
háttað væri vinsældum efnis í
sjónvarpi þeirra.
Meginkost norræna sjónvarps-
gervihnattarins kvað Njörður
vera að hann leysti öll dreifingar-
vandamál útvarps og sjónvarps.
Næði það t.d hérlendis til allra
landsmanna og sjómanna á hafi
úti, en athuga þyrfti í því sam-
bandi að hluta af kostnaðinum
væri þar velt yfir á einstaklinga
frá ríkinu. Njörður sagði að á
Norðurlöndum væri talið að
gamla dreifingarkerfið yrði að
vera við lýði þar til 75—90%
manna hefðu fengið þann nýja
útbúnað er gervihnattarsjónvarp
krefðist, og reiknað væri með að
það gæti tekið 15—25 ár. Einnig
sagði Njörður að haldið hefði
verið fram að andstaðan hefði
aðallega verið meðal róttækra
menntamanna og þjóðernissinna,
en hann taldi hana viðtækari.
Sagði hann það rétt að lista-
mannasamtök um öll Norðurlönd
væru andvíg Nordsat, svo og stór
launþegasamtök.
Njörður sagði það ekki enn
fullkomlega ljóst hversu um-
fangsmikið sjónvarpskerfið yrði
*