Morgunblaðið - 30.12.1984, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 1984
Þorsteinn Pálsson, formaður Sjálfstæðisflokksins:
Oss þarf að sjást,
að þjóðarist
er þegnsins rétta hvöt í orði og dið
og boðorð þjóðarheilla og hags
er hærra en lögmil eigin gagns —
að þing sem gleymir því er dauðans brið.
Þannig lýkur kvæði Einars Benediktssonar Á Njáls-
búð. Á þennan veg eru í upphafi aldarinnar hugsanir
skáldjöfursins og athafnamannsins, sem stóð í fylk-
ingarbrjósti í baráttunni fyrir fullveldi og sjálfstæði
þjóðarinnar. Búðin auða á hinum forna þingstað bar
svip þess, að í þjóðlífinu væri hvergi bundinn steinn við
stein og hver starfshönd ynni ein síns liðs. Skáldið sá
þjóð sína sundraða og dreifða á háskans ystu egg.
Ekki er ólíklegt að brýningar sem þessi hafi þjappað
þjóðinni saman til þeirra átaka sem síðar færðu okkur
sjálfstæðið á nýjan leik og lögðu grundvöll að framfara-
sókn þjóðarinnar í atvinnumálum. Umskiptin eru sann-
arlega mikil. Úr danskri hjálendu varð fullvalda þjóð,
sem reyndar aldrei hafði glatað sjálfstæðinu úr vitund
sinni. Og af atorku kotunganna spratt framleiðsluþjóð-
félag, sem búið hefur borgurunum lífskjör og öryggi á
við það sem best gerist með öðrum þjóðum.
Þó að hagir þjóðarinnar séu breyttir og aldarháttur-
inn annar getum við enn á þeim tímamótum, sem við nú
lifum, skírskotað til þeirrar hugsunar sem Einar Bene-
diktsson meitlaði svo snilldarlega í ljóði sínu Á Njáls-
búð. Varðveisla efnahagslegs og stjórnarfarslegs sjálf-
stæðis er ekki vandaminni en baráttan fyrir því. í
margra huga eru stjórnmálaerjur og hagsmunatog-
streita einungis hversdagsleg viðfangsefni; þau tilheyri
deginum í dag en verði gleymd á morgun. Hitt er þó
sanni nær að allt okkar starf í þessum efnum á rætur í
sögu þjóðarinnar og menningu og mótar framtíð okkar
sjálfra og barna okkar. Hlutverk íslendinga sem fám-
ennrar þjóðar í stóru landi er því ekki svo lítið. Ábend-
ing skáldsins á því sama erindi við okkur, sem nú lifum,
og til hinna sem horfðu fram á veginn um síðustu
aldamót.
sem hér hefur verið vikið að. Við höfum haft aðstöðu til
að móta menntastefnuna í ljósi nýrra viðhorfa til at-
vinnulífs og heimila. Við höfum haft aðstöðu til að veita
forystu um utanríkis- og öryggismál þjóðarinnar. Og
við höfum haft aðstöðu til að leggja á ráðin við að
uppræta alvarlega meinsemd sem hafði grafið um sig í
efnahags- og atvinnulífi þjóðarinnar.
Þessi barátta hefur verið háð við erfiðar aðstæður.
Minna sjávarfang og erfiðieikar á erlendum mörkuðum
hafa rýrt tekjur þjóðarinnar svo um munar undangeng-
in þrjú ár. Lífskjörin hafa því skerst og fyrir vikið eru
menn almennt ósáttari en ella. Við slíkar aðstæður er
jafnan erfitt um vik að leysa úr hefðbundnum hags-
munaágreiningi. Með því að okkur auðnaðist ekki að
fara nýjar leiðir í þeim efnum urðum við að þola hat-
römm átök milli ríkisvaldsins og opinberra starfs-
manna. Þó að daglegt líf sé komið í eðlilegt horf á nýjan
leik hafa þessi átök óneitanlega sett mark sitt á allt
þjóðlífið.
Sem endranær hafa leikið stríðir vindar um Sjálf-
stæðisflokkinn í mikilvægum forystustörfum í íslensku
þjóðfélagi. Það er ekki nýtt af nálinni. Sjálfstæðismenn
hafa áður staðið af sér gnauð pólitískra sviptivinda og
gera enn. Sú gagnrýni hefur verið fram borin að Sjálf-
stæðisflokkurinn hafi í einhverjum mæli vikið sér und-
an ýmsum grundvallarstefnumiðum sínum sem fylking
borgaralega hugsandi manna á íslandi. í þessum ádeil-
um hafa menn beitt einföldum slagorðum án rökstuðn-
ings. Því er til að svara að í raun hefur þetta í engu
gerst nema að því leyti sem breyttir tímar og ný viðhorf
breyta viðfangi hugsjónarinnar.
Aðalstefnumál Sjálfstæðisflokksins voru við stofnun
hans í maí árið 1929 sett fram á einfaldan og skýran
hátt. Þar var í fyrsta lagi ákveðið að vinna að og undir-
búa að ísland tæki að fullu og öllu sín mál í eigin
hendur jafnskjótt og ákvæði sambandslaganna leyfðu.
Og í öðru lagi að vinna í innanlandsmálum að víðsýnni
og þjóðlegri umbótastefnu á grundvelli einstaklings-
frelsis og atvinnufrelsis með hagsmuni allra stétta fyrir
augum. Á þessum grundvelli hefur verið unnið æ síðan.
Áramót
Uppbygging
— frelsi — öryggi
Menningin
og framfarirnar
Það er tæpast tilviljun að skáldið skuli binda við
Þingvelli hugsanir sínar um giftuleysi sundrungarinnar
og það boðorð þjóðarheillar, sem er hærra en lögmál
eigin gagns. Þeir eru ekki aðeins vettvangur mikillar
sögu og stórra atburða heldur hluti af sál þjóðarinnar.
Að sumarlagi er þar þjóðbraut þver en að vetrarlagi
einhver einangraðasta sveit landsins. Fólkið í sveitinni
þekkir þessar ólíku aðstæður; þær eru eins og áminning
um þær andstæður í sögunni sem tengjast Þingvöllum.
Á jólaföstunni kom út á vegum Menningarsjóðs nýtt rit
um Þingvelli eftir Björn Th. Björnsson. Bókin er höf-
undi og útgefanda til sóma.
Sennilega verður aldrei skrifað svo um Þingvelli að
öllum líki fyrir þá sök fyrst og fremst, að íslendingar
eiga þennan stað allir saman og hver fyrir sig. Þó að
þessi nýja bók um Þingvelli sé ekki hafin yfir gagnrýni
er hún gott framlag til bókaútgáfunnar á þessu ári. Að
því leyti sem hún tengist sögustaðnum ætti hún að
minna okkur á gildi og mikilvægi bókmenntanna í
ævarandi sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar. Það er ein af
skyldum okkar að hlúa að þeim stofni og nýjum sprot-
um sem á honum vaxa. í þeim efnum höfum við öll sama
verk að vinna og hafið var á tíma Fjölnis.
Fjölnismenn höfðu þann metnað að vekja tilfinningu
fólksins í landinu fyrir þjóðerni sínu og menningu um
leið og þeir vildu efla vísindi og hvetja til framfara.
Jónas og þeir sem með honum sátu í Kaupmannahöfn
lögðu mesta rækt við málið og hreinsun þess. Tómas sat
á Breiðabólstað og ritaði um hvaðeina sem laut að bún-
aðarbótum, verslunarbótum og verklegum framförum
og sagði, að fyrst yrði að kenna íslendingum að hugsa
og þá lærðu þeir smám saman að tala.
Við stöndum nú við dyr nýrrar upplýsingaaldar.
Okkur ber því fremur en fyrr að standa vörð um tung-
una og þjóðernið. Þeir Fjölnismenn urðu ekki á eitt
sáttir um hvort skyldi koma á undan baráttan fyrir
málvöndun eða framförum í atvinnuháttum. Á hinn
bóginn skildu þeir betur en aðrir að í þeirri baráttu sem
þá var hafin yrði hvorugt frá hinu skilið, þó að álitaefni
gæti verið hvar áherslan ætti að liggja. Við getum sett
okkur í sömu spor og horft á ný viðfangsefni frá sama
kögunarhóli. Tunga og þjóðernistilfinning, vísindi og
atvinnuhættir eru svo veigamiklir uppistöðuþræðir í
þeim vef, sem myndar íslenskt þjóðfélag, að slitni einn
þeirra verður ívafið allt sundurlaust.
Stríðir vindar
Sjálfstæðismenn hafa á undangengnum misserum
leitast við að fylgja fram stjórnmálalegum skuldbind-
ingum sínum á þeim þjóðlega og sögulega grundvelli
Stjórnlyndi
og frjálslyndi
Bjarni Benediktsson greinir frá því í þáttum úr fjöru-
tíu ára stjórnmálasögu, að ein af höfuðástæðunum fyrir
stofnun Sjálfstæðisflokksins hafi verið vaxandi ótti
margra um að vinstri flokkarnir stefndu að takmörk-
unum á einstaklingsfrelsi og atvinnufrelsi í skjóli harð-
nandi stéttabaráttu. Sjálfstæðismenn hafa æ síðan
unnið að því að leysa atvinnulífið úr viðjum of mikilla
ríkisafskipta. Stundum hefur blásið byrlega í þeim efn-
um en í annan tíma á móti. Pólitískar og efnahagslegar
aðstæður hafa á hverjum tíma ráðið því hversu ítarleg-
ar kröfur hafa verið bornar fram í þessum efnum.
Enginn fer lengur í grafgötur um að ótvíræðust
þáttaskil urðu í stjórnmálasögu þjóðarinnar þegar við-
reisnarstjórnin var mynduð eftir þrjátíu ára baráttu
sjálfstæðismanna í einum flokki. Þá voru framfara-
kraftar leystir úr læðingi með afnámi verslunarhafta og
auknu frjálsræði. Hin nýja stefna leiddi til framfara og
bættra lífskjara.
1 þáttum úr fjörutíu ára stjórnmálasögu skýrir
Bjarni Benediktsson hvers vegna þessi umskipti urðu
jafn mikil og raun varð á. „Helsta ástæðan fyrir því að
svo vel tókst til var að nú var í miklu ríkari mæli en
áður stuðst við einstaklingsframtak og atvinnufrelsi
með hagsmuni allra stétta fyrir augum, er síst orðum
aukið að á þessu tímabili hafi þessi meginstefnumið
Sjálfstæðisflokksins notið sín betur en nokkru sinni ella
í allri hans sögu. Þessari stefnu var fylgt jafnt á meðan
Ólafur Thors var forsætisráðherra og eftir að ég tók við
af honum síðla árs 1963. Þá kom Jóhann Hafstein inn í
stjórnina og síðan Magnús Jónsson í stað Gunnars
Thoroddsen.
Seint á árinu 1966 hófust hinir miklu erfiðleikar er
komu af utanaðkomandi okkur óviðráðanlegum ástæð-
um og sköpuðu snögglega meiri umskipti til hins lakara
en hér höfðu áður þekkst frá því að nútíma atvinnu-
hættir voru uppteknir. Af þessum sökum varð að
þrengja hag allra stétta um sinn, en stjórnin lagði
áherslu á samvinnu allra stétta og forðaðist frekari
skerðingu á einkaframtaki og atvinnufrelsi sem sumir
töldu óhjákvæmilega nauðsyn. Jafnframt hafði hún bú-
ið í haginn með aukinni hagnýtingu auðlinda landsins
og upphafi stóriðju. Allar þessar ráðstafanir eiga ríkan