Morgunblaðið - 30.12.1984, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 1984
Maugham
og bemagríndin
Fáir höfundar hafa náð jafn mikilli leikni í
sögusmíð og Somerset Maugham. Menn
geta deilt um hann sem rithöfund að öðru
leyti en því að það standa honum fáir jafn-
fætis í þeirri tækni að byggja upp og segja
„hreina" sögu. Með hreinni sögu er átt við
að ekkert sé í sögunni nema það sem þar á
heima, engir útúrdúrar, engin hliðarspor:
frá byrjun miðar allt að hápunkti og síðan í boga niður í
endinn.
Einmitt af þessum sökum er Maugham í uppáhaldi hjá
mörgum rithöfundum: þeir vita hvað það kostar að halda
strikið. Graham Greene kaliaði hann „sannan rithöfund";
Evelyn Waugh kvað hann „eina núlifandi studio-
meistarann sem gagn væri að að fara í læri til“; Garcia
Márgues telur Maugham í fámennum hópi uppáhaldshöf-
unda sinna og Orwell skrifaði: „Ég virði hann mikið fyrir
það vald sem hann hefur á því að segja sögu afdráttarlaust
og án skrúðmælgi."
í bókum sínum Uppgjörið (The Summing Up) og Minnis-
kompa rithöfundar (A Writer’s Notebook) fjallar Maugh-
am um ýmis tæknileg atriði í sögugerð og einnig í formála
að bók sinni um Ashenden leyniþjónustumann.
Maugham leggur mikið uppúr því að skáldsagnahöfund-
urinn smíði sér beinagrind: Lýsing á hugarástandi, segir
hann, umhverfi eða andrúmslofti, getur haldið athygli les-
andans fanginni upp á tylft blaðsíðna, eða svo, en varla upp
á fimmtíu síður, þá fer sagan að þarfnast beinagrindar til
að haldast uppi.
Hann segir að beinagrind sögu sé hin leynda áætlun
höfundarins, við hana miðist alíir atburðir og allar lýs-
ingar sögunnar, frá hinni leyndu áætlun megi hvergi víkja.
Fylgifiskar hinnar leyndu áætlunar eru byrjun, miðja og
endir — og framhjá þeim fylgifiskum er ekki hægt að
komast. Endir sögunnar er alger, segir Maugham: Lesand-
inn er búinn að fá alla söguna, það er ekkert meira að
segja. Sagan hefst á tilteknum kringumstæðum og eitt
leiðir siðan rökrétt af öðru og þannig að iesandanum finnst
allt gerast með eðlilegum hætti og þegar endapunkturinn
er settur, þá er lesandinn sáttur við hann, sögunni er
fullkomlega lokið.
f rauninni má segja að í þessari sögugerð hafi höfundur-
inn endapunktinn í huga, þegar hann stingur niður penna
til að skrifa byrjunina — og hann ætlar sér að skapa stykki
sem stendur eitt sér og einangrað og fullkomið í sjálfu sér,
engin forsaga á bak við byrjunina og engin viðbótarsaga
falin í endinum.
Þessi kenning Maughams er auðvitað aðeins ein af mörg-
um kenningum um skáldsagnagerð og hvorki alrétt né
alröng. Og sjálfum var Maugham ekki bláköld alvara í
þessari kenningasmíð: það er víða sem hann kemst í mót-
sögn við þessar útskýringar sínar á hinni hreinu sögu og
leyndu áætlun, t.d. í hinni ágætu bók, Tíu skáldsögur og
höfundar þeirra (Ten Novels and their Authors). En f
sagnagerð sinni reyndi Maugham sem best hann gat að
fylgja þessum ráðleggingum, því að þær hæfðu honum.
Hann var stórskemmtilegur mannþekkjari, Maugham;
sagnagerð hans snerist um manninn og yfirleitt ranghverf-
una á honum. Maugham þekkti líka ranghverfuna á sjálf-
um sér og aftók það með öllu að skrifuð væri um sig
ævisaga í lifanda lífi.
í erfðaskrá sinni krafðist hann þess að hvert blaðsnifsi
sem fyndist í sínum húsum að sér dauðum, færi beina leið
í eldinn — en það varð auðvitað til þess að hver tætla var
vandlega geymd og frá því karlinn dó, háaldraður og elliær
á sveitasetri sínu í Suður-Frakklandi, hafa bækur um hann
runnið út eins og heitar lummur. Síðast 700 síðna bók eftir
Ameríkumanninn Ted Morgan.
Allt eru þetta hinar merkilegustu bækur og geyma miki-
ar upplýsingar um Maugham, sannar og lognar, en það er
ekki þetta bókaflóð sem þykir gefa réttustu myndina af
manninum Somerset Maugham, heldur málverkið fræga
sem Graham Sutherland gerði. Þegar Churchill sá þessa
mynd varð honum að orði: „Hjálpi mér allir heilagir, þetta
er lifandi eftirmynd Willie!"
Þess er getið að Maugham hafi verið herfilega illa við
þetta málverk.
Jakob F. Ásgeirsson

Willie
ijóslifandi kominn.
Suður-Kalifornía:
Á kafí
í snjó
ÓVEÐUR gekk yfir Suður-Kali-
forníu á þriðjudag og miðvikudag
og fylgdi því mikið fannfergi á
sumum stöðum.
Þessi mynd var tekin um 120
km fyrir norðan Los Angeles í
svonefndum Antilópudal. Eins
og sjá má eru bílarnir á kafi í
snjó. Það er mjög sjaldgæft, að
það snjói eins mikið og í þetta
sinn í Suður-Kaliforníu.
Hagnaður flug-
félaga IATA 800
millj. dollarar
Cienf, 28. desember. AP.
BÚIST er við að áætlunarflugfélög,
sem aðild eiga að IATA, skili sín á
milli 800 milljónum dollara á þessu
ári, samkvæmt upplýsingum samtak-
anna.
Flugfélög innan IATA voru rekin
með hagnaði 1984 og er það í fyrsta
sinn síðan 1978 að samtökin í heild
skila ágóða. Endaniegar tölur um af-
komu flugféiaganna 1984 liggja enn
ekki fyrir en búist er við að hagnað-
urinn verði ekki undir 800 milljónum
dollara.
Knut Hammarskjöld forstjóri
IATA sagði að búast mætti við
hagnaði flugfélaganna 1985 og 1986.
URVALIÐ ALDREI FJOLBREYTTARA
ÁNANAUSTUM GRANDAGARÐI SÍMAR 28855 — 13605.