Morgunblaðið - 30.12.1984, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 1984
Hvað segja þeir um áramót?
Páll Sigurjónsson
Páll Sigurjónsson,
formaður Vinnuveit-
endasambands íslands:
Þrátt fyrir áfoll
má ekki gefast
upp
Árið 1984 hefur veri ár vona og
vonbrigða.
Verðbólgan hefur um langt
skeið verið böl okkar íslendinga,
þó sumir virðist telja hana af hinu
góða. Á árinu 1983 var gerð fyrsta
alvarlega tilraunin í langan tíma
til að vinna bug á verðbólgunni,
sem var á góðri leið með að leggja
atvinnulífið í rúst. Þá vaknaði
vonin um bjartari framtíð fyrir
okkur öll í þessu landi.
Vonin hélst fram eftir árinu
1984 og fram yfir samningana
hinn 21. febrúar síðastliðinn, þeir
voru með skynsamari og ábyrgari
samningum sem gerðir hafa verið
um langa hríð. Þar lögðu aðilar
vinnumarkaðarins í sameiningu
sitt af mörkum til að hjálpa til við
endurreisn efnahags landsins og
atvinnulífsins. Að áliðnu sumri
kom í ljós að ríkisstjórninni hafði
mistekist að framfylgja í eigin
herbúðum þeirri aðhaldsstefnu,
sem nauðsynleg var í kjölfar
febrúarsamninganna og fóru þá
vonir að dofna um varanlegan
árangur í verðbólgubaráttunni og
við gerð kjarasamninga í haust
komu vonbrigðin.
Menn eru ótrúlega fljótir að
gleyma. Varla voru aðgerðir gegn
verðbólgu farnar að skila smá
árangri fyrr en margir virtust
vera búnir að gleyma að verðbólg-
an hefði nokkurn tíma verið til.
Þegar menn höfðu í samningum
opinberra starfsmanna þvingað
fram óraunhæfar prósentuhækk-
anir var hinum almenna vinnu-
markaði nauðugur einn kostur að
fylgja í kjölfarið og semja um
hækkaða krónutölu launa sem
engin forsenda var fyrir. Þess var
krafist að verðbólgudraugurinn
yrði vakinn upp, það var gert, það
tókst, en hætt er við að með þenn-
an draug fari svipað og með
draugana í þjóðsögunum að þeir
sem vöktu hann upp ráði ekki við
hann.
Mér virðist að bæði hjá almenn-
ingi og stjórnvöldum gæti nú von-
leysis og uppgjafar vegna þessa
afturkipps sem komið hefur í
endurreisn efnahags landsins.
Við verðum öll í þessu landi að
taka höndum saman í baráttunni
gegn þessu vonleysi og megum
ekki gefast upp.
Samningarnir í haust voru spor
aftur á bak, en þeir sem gerðu þá
vissu nákvæmlega hvað þeir voru
þvinaðir til að gera, vissu hvaða
afleiöingar þeir mundu hafa og
þær eru að koma fram. En von-
andi er að dreginn verði lærdómur
af nóvembersamningunum og af-
leiðingum þeirra. Óskandi er að sú
umræða, sem fram fór fyrir þessa
samninga um nýjar leiðir, verði til
þess að stöðva það, að allir sam-
ningar verði verðbólgusamningar,
heldur verði samningar um raun-
verulegar kjarabætur í stöðugu
samfélagi.
Við megum ekki gleyma þeim
árangri sem þrátt fyrir allt hefur
náðst í baráttunni við verðbólg-
una. Enn er hægt með samstilltu
átaki allra landsmanna að sigrast
á erfiðleikunum, en þar verða
stjórnvöld að hafa frumkvæði og
ganga á undan með góðu fordæmi.
Þau mega ekki missa móðinn og
mega ekki falla í þá freistni lið-
inna ára, að láta sér nægja
skammsýnar bráðabirgðalausnir í
stað þess að halda ótrauðir áfram
að fást af framsýni við vandann.
Þrátt fyrir áföll má ekki gefast
upp.
Við búum í erfiðu landi, sem þó
býður upp á marga möguleika,
auðævi hafsins, orkuna í fellvötn-
unum, en það er ekki til mikils
nema það sé allt nýtt á sem skyn-
samlegastan hátt. í landinu býr
duglegt, vel menntað og iðjusamt
fólk. Við getum, ef við stöndum
saman sigrast á öllum erfiðleikum
og styrkt og viðhaldið þeim
grundvelli, sem velferð okkar er
byggð á. Ein meginforsenda þess
að það megi takast er að í landinu
fái að dafna blómlegt atvinnulíf.
Gleðilegt ár
Ásmundur Stefánsson
Ásmundur Stefánsson,
forseti Al])ýðusam-
bands Islands:
Misskipting fer
vaxandi og fest-
ist í sessi
Það eru erfiðir tímar á íslandi í
dag og svo hefur verið um nokkra
hríð. Náttúruöflin hafa snúist til
verri vegar og naumast myndu
dyggustu stuðningamenn stjórn-
arflokkanna reyna að halda því
fram að stjórnvöld séu launafólki
hliðholl. Þrátt fyrir tvenna samn-
inga hefur launafólk á liðnu ári
mátt sætta sig við skertan hlut.
Misskipting fer vaxandi og festist
í sessi. Sumir búa við þröngan
kost og ná ekki endum saman á
meðan aðrir maka krókinn og lifa
í vellystingum praktuglega. Að-
stöðu atvinnuveganna er einnig
misskipt, þannig að á meðan mörg
fyrirtæki í sjávarútvegi berjast í
bökkum blómstrar ýmiss konar
þjónustustarfsemi.
f þjóðfélagslegri umræðu hefur
virðingin fyrir einstaklingnum
víða vikið fyrir kerfisdýrkun
svonefndra frjálshyggjumanna,
sem segja að markaðskerfið skuli
alls staðar ráða óheft og ekkert sé
við því að gera þó sumir einstakl-
ingar séu troðnir í svaðið á meðan
aðrir njóti allra heimsins lysti-
semda. Þegar misskiptingin er tal-
in sjálfsögð ber mannfyrirlitning-
in náungakærleikann ofurliði og
lítið verður úr frelsi einstaklings-
ins.
Nýir samningar voru gerðir á
vettvangi Alþýðusambandsins í
haust í kjölfar samninga opin-
berra starfsmanna, sem sýnt
höfðu sterka samstöðu og baráttu-
þrek í löngu verkfalli. Þó reynslan
sanni annað sýnist ríkisstjórnin
enn trúa því að kjaraskerðing sé
einhlítt svar við öllum vanda.
Jafnvel þó samningaleiðin og efn-
isinnihaldið væri valið af stjórn-
völdum í samningum hafa þau
sömu stjórnvöld nú þegar eytt
ávinningi samninganna með
markvissum verðbólguaðgerðum,
gengisfellingu og vaxtahækkun.
Þó við getum ekki ráðið nátt-
úruöflunum er ljóst að við íslend-
ingar ráðum sjálfir mestu um það
hvert þjóðfélagið stefnir. Það er á
okkar ábyrgð þegar misskiptingin
veldur því að hér búa tvær þjóðir í
sama landi og það er á okkar
ábyrgð ef skipulagsleysi í fjárfest-
ingu og rekstri heldur niðri tekj-
um og veldur óvissu um atvinnu.
Það er því okkar skylda að auka
styrk félagslegra viðhorfa. Það
hefur enginn rétt til tillitsleysis
og yfirgangs gagnvart öðrum.
Hver og einn á rétt til atvinnu og
lífsviðurværis, rétt til þess að
komast til þroska, rétt til félags-
legra samskipta, rétt til áhrifa á
þær ákvarðanir sem teknar eru í
þjóðfélaginu, rétt til að líta
áhyggjulaust til ellinnar og til að
búa börnum sínum réttláta fram-
tíð. Það er á ábyrgð okkar allra að
einstaklingurinn nái rétti sínum.
Gunnar G. Schram,
formaður Bandalags
háskólamanna:
Askurinn og
bókvitið
Við höfum oft heyrt því fleygt
að undanförnu að það sé tími til
kominn að gera grundvallarbreyt-
ingar á íslenku þjóðfélagi, ef við
eigum að vera samkeppnisfærir og
viðræðuhæfir í samfélagi nútím-
ans, og ef unnt á að vera að bæta
lífskjör þjóðarinnar á komandi ár-
um.
Því til sönnunar er á það bent
að helstu atvinnuvegir okkar virð-
ast nú komnir að endimörkum
vaxtar, bæði sjávarútvegur og
landbúnaður, og fremur er gert
ráð fyrir fækkun starfa í iðnaði á
komandi árum en fjölgun, eins og
fram kom á síðustu ráðstefnu
okkar sem fjallaði um efnið
Menntun og hagsæld.
Gegn slíku er erfitt að mæla. En
þá vaknar sú spurning: Hvað tek-
ur við? Hverra breytinga er þörf í
þjóðfélagi framtíðarinnar í þessu
landi, og það sem ekki er síður um
vert: Hverjir eiga að hafa þar for-
ystu um stefnumótun og fram-
kvæmdir?
Ég held að svarið geti ekki verið
nema á einn veg: Við verðum í
þeim efnum að virkja þá auðlind
sem ekki er háð neinum endimörk-
um vaxtar, og er í rauninni óþrjót-
andi. Þá auðlind sem felst í mennt-
un og menningu þjóðarinnar. Hún
er lykillinn að framtíðinni og
grundvöllur þeirra framfara sem
hér hljóta, og verða, að eiga sér
stað á næstu árum: hér á ég við
það þjóðfélag, sem stundum hefur
verið nefnt upplýsingaþjóðfélagið,
þar sem tækni og vísindi hafa
leyst erfiðismanninn af hólmi.
Menn eru smám saman að ná
áttunum í þessu efni, ekki síst í
samanburði við þær þjóðir, sem
lengra eru komnar á þessari
Gunnar G. Schram
braut, bæði austan hafs og vestan.
Nærtækt dæmi um það eru þau
áform sem háskólinn kynnti fyrir
nokkrum dögum um stofnun sér-
staks öflugs þróunarfélags sem
styrkja á og styðja uppbyggingu
nýrrar starfsemi, m.a. á sviði há-
tækni-, örtölvu- og lífefnaiðnaðar.
{ slíkri myndbreytingu þjóðfé-
lagsins, og hins íslenska hagkerf-
is, sem óhjákvæmileg er, er einn
hlutur deginum ljósari. Það er að
sú breyting mun ekki eiga ser stað
nema með atbeina og fyrir full-
tingi menntamanna þessarar
þjóðar. Það eru þeir sem hér verða
að veita forystuna, færa nýjar
hugmyndir inn í landið og vinna
þeim brautargengi. Það er með
öðrum orðum að því komið að
sanna svo af taki öll tvímæli, að
bókvitið verður í askana látið.
En þegar um þessa hluti er
rætt, er óhjákvæmilegt að leiða
hugann að þeim forsendum, sem
verða að liggja til grundvallar
þeirri þróun, sem hér hefur verið
lýst. Mikilvægastar þeirra eru
rannsóknir, bæði hagnýtar og
grundvallarrannsóknir, og aðbún-
aður æðri menntunar.
Hvar erum við þar á vegi stödd?
Því miður er myndin ekki of björt.
Tími er kominn til að breyta um
stefnu á öllum þessum þremur
sviðum, ef okkur á ekki að daga
uppi í þjóðfélagi veiðimennsku og
hjarðmennsku.
Lítum fyrst á rannsóknir sem
hér eru einn helsti hornsteinninn.
Af öllum ríkjum OECD veitum við
íslendingar minnstu fé til rann-
sókna, aðeins 0,8% af þjóðar-
framleiðslu árið 1981. Hlutfall
Svía var það ár 2,3% og hin Norð-
urlöndin ekki langt þar frá. Þrátt
fyrir það að við höfum lengi búið
við einna hæstar þjóðartekjur í
heimi á mann, blandast mönnum
ekki hugur um að við búum á lág-
launasvæði. Gæti verið að þetta
lága rannsóknarhlutfall væri ein
skýringin á þeirri staðreynd?
Lítum næst á það hvernig búið
er að Háskóla lslands, en staða
æðri menntunar er hér önnur for-
senda af þeim þremur sem ég
nefndi. I nýútkominni skýrslu
þróunarnefndar háskólans er á
það bent að versnandi hag háskól-
ans verði án efa að rekja til efna-
hagsvanda þjóðarbúsins. Síðan
segir: „En eins og fram kemur af
samanburði fjármagns háskólans
á hvern nemanda og kennara við
þróun vergrar þjóðarframleiðslu
hefur hagur skólans versnað
meira en hagur annrra." Þessi
ummæli koma heim og saman við
þá staðreynd að hlutfall af út-
gjöldum til menntamála er lang-
lægst hér af öllum Norðurlöndum.
Útgjöld til menntamála voru hér
árið 1980 4,5% af þjóðarfram-
leiðslu, en um 9,5% í Noregi og
Svíþjóð.
Fyrir þjóðina alla er það mikil-
vægt að hér verði vatnaskil. Það
er verkefni ársins sem framundan
er.
Ingi Tryggvason,
formaður Stéttar-
sambands bænda:
Landbúnað-
urinn 1984
Þótt komið sé að árslokum,
skortir mikið á, að hægt sé að gera
framleiðslu- og afkomumálum
landbúnaðins á árinu 1984 viðhlít-
andi skil.
Þess vegna þarf að taka það,
sem hér verður sagt með nokkrum
fyrirvara.
Fyrstu árin eftir lok síðari
heimsstyrjaldarinnar voru mikil
framfara- og bjartsýnisár í ís-
lenskum landbúnaði. Góðir mark-
aðir voru fyrir framleiðsluvörur
landbúnaðarins og mjög var hvatt
til aukinnar framleiðslu bæði af
hálfu opinberra aila og þeirra ein-
staklinga, sem létu til sfn heyra
um landbúnaðarmál í ræðu og riti.
Bændur tóku þeirri áskorun, sem í
þessum viðhorfum fólust, á þá
lund, að ræktun var stóraukin,
byggingar reistar að nýju á nær
hverri jörð, hvers konar ný tækni
tekin í þágu landbúnaðar og fram-
leiðsla stóraukin, þrátt fyrir kóln-
andi veðráttu og ýmis vandkvæði
af þeim sökum. Jafnframt aukinni
Ingi Tryggvason
framleiðslu fækkaði mjög fólki við
landbúnaðarstörf.
Nú hafa mál skipast þannig, að
erlendir markaðir eru nær lokaðir
íslenskum landbúnaðarvörum
vegna offramboðs og neysla innan
lands hefur ekki aukist í hlutfalli
við fólksfjölgun. Stórfelldur sam-
dráttur í hefðbundinni mjólkur-
og kjötframleiðslu hefur átt sér
stað og framleiðslugeta í þessum
greinum er ekki nýtt nema að
takmörkuðu leyti. Bændur hafa
tekið á sig fjárhagslegar afleið-
ingar þessa samdráttar að mestu
leyti án aðstaðar frá opinberum
aðilum. Erfitt tíðarfar undan-
genginna ára ásamt samdrætti í
framleiðsiu og verðtryggingu
lánsfjár hefur valdið bændum
miklum fjárhagslegum erfiðleik-
um, einkum þó þeim yngri sem
hafa orðið að stofna til búskapar
við allt önnur skilyrði en tíðkuðust
fram undir lok síðasta áratugar.
Við blasir að bændur geta ekki
lengur bætt afkomu sína með auk-
inni framleiðslu nema til komi
nýjar framleiðslugreinr fyrir er-
lenda markaði. Ef framleiðslan á
að takmarkast við innanlands-
þarfir eingöngu og ekki koma til
nýjar atvinnugreinar í sveitum,
hlýtur enn að verða stórfelldur
flutningur fólks frá hinum strjálli
byggðum til þéttbýlis, sem alltaf
virðist geta tekið við fólki til hvers
konar þjónustustarfa.
VerÖlag
Hækkanir til bænda á búvöru-
verði eru í nánu sambandi við al-
menna verðlagsþróun í landinu.
Framan af árinu voru þessar
hækkanir mun minni en á undan-
förnum árum, en 1. desember varð