Morgunblaðið - 30.12.1984, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 1984
17
2.
Við stxendur íslands eru feng-
sæl fiskimið, sem munu reynast
gjöful um mörg ókomin ár, þótt
þorskurinn sé áhyggjuefni um
sinn. Hann á væntanlega eftir að
ná sér á strik, ef ekki verður of
hart að honum gengið.
En fleira er fiskur en þorskur,
og hollt er að minnast þess, að
ekki eru ýkja mörg ár síðan hér
var fátt annað úr sjó dregið en
þorskfiskar, síld og grásleppa. Þá
litu menn ekki við rækju, humri
eða hörpudiski, sem nú eru mikil
búdrýgindi að.
Kristín Halldórsdóttir
Enn eigum við eftir að komast
upp á lag með að nýta ýmsar teg-
undir, sem lifa í sjónum umhverfis
fsland, og ef til vill ekki síður að
nýta aflann betur. Það er blóðugt,
hve miklu er hent ónýttu af því,
sem úr sjó er dregið, og óskandi,
að tilraunir vísindamanna okkar
geri innan tíðar kleift að vinna
verðmæti úr ýmsu því sjófangi,
sem nú er kastað á glæ.
Sókn á fjarlægari mið er kostur,
sem sjálfsagt er að kanna, ef skip
verða ekki nýtt á heimaslóðum, en
verri kostur með tilliti til atvinnu
í landi og vegna fjölskyldutengsla.
Nógu erfitt er fyrir sjómannafjöl-
skyldur að þola aðskilnað, þótt
hann sé ekki margfaldaður með
sókn á fjarlæg mið.
Hins vegar búa tslendingar yfir
mikilli reynslu og þekkingu í sjáv-
frumkvæði í stefnumörkun á þess-
um vettvangi. í stað þess að
gleypa við öllu sem NATO og USA
færa fram i þessum efnum, eigum
við að leggja á það sjálfstætt mat
stutt af eigin rannsóknum. Það á
líka að upplýsa fólkið í landinu um
þessi mál, því, í orði kveðnu a.m.k.,
eru allar aðgerðir NATO og USA,
fólkinu sjálfu til varnar.
Við eigum að halda samstarfinu
við vestrænar þjóðir áfram, en um
leið eigum við að sýna eigið frum-
kvæði og vilja. Annars erum við
ekki sjálfstæð þjóð.
5.
Ef meta skal stöðu bókarinnar,
er lítilsvert að líta til fjölda bóka-
titla og eintaka í gjafaskelfing-
unni fyrir jól. Nær er að spyrja sig
hvort bókin sé uppspretta fróð-
leiks og skemmtunar, vettvangur
umræðu og menningar og tæki til
framfara.
Ég tel að svo sé meir en áður,
þótt á annan hátt sé. í upplýs-
ingasamfélaginu skipar bókin höf-
uðsess. Nýja tæknin er ónýt án
hennar. Aukin fræðsla hlýtur að
leiða til aukinnar neyslu upplýs-
inga, bæði í atvinnu- og skemmt-
anaskyni og bókin gegnir þar hlut-
verki, sem nýju tækin munu ekki
geta tekið yfir. Hvenær tókst þú,
lesandi góður, síðast tölvuna þína
með þér í bað?
Mesta hættan, sem að bókinni
steðjar er sú, að hér þróist þannig
efnahagslíf, að fólk hafi hvorki
efni á að kaupa né tíma til að lesa
bækur.
En þá væri illa komið fyrir
fleirum en bókinni, því örlög bóka
og þjóða eru samofin.
arútvegi, sem getur orðið okkur
drjúgur tekjustofn, ef rétt er á
málum haldið. Hugvit og sérþekk-
ing Íslendinga, t.d. í veiðum og
fiskvinnslu og gerð veiðarfæra og
fiskvinnslutækja, er að mestu
ónýtt auðlind. Á því sviði ber
okkur að kanna alla möguleika.
3.
Hvað samrýmist best hag spari-
fjáreigenda? Verðtrygging og háir
vextir, gæti í fljótu bragði virst
rétta svarið. Svo einfalt er þó mál-
ið varla.
Flestir viðurkenna réttlæti þess,
að lánveitandi fái að lánstíma
liðnum a.m.k. sömu fjárhæð til
baka og helst svolítið meira.
Vegna síbreytilegrar verðbólgu
hefur reynst erfitt að tryggja
þetta þrátt fyrir lög og reglugerðir
um vísitölubindingu og vaxtakjör.
í mikilli verðbólgu dugir ekki
verðtrygging, þegar höfuðstóllinn
er reiknaður upp aðeins tvisvar á
ári. Ávöxtunin verður í raun oft
neikvæð.
Háir vextir eiga sér marga
fylgjendur, sem benda á, að auk
þess að koma sparifjáreigendum
vel, dragi háir vextir úr útlánum
og geri meiri kröfur til arðsemi í
fjárfestingum. Öndverðir rísa
lántakendur. Atvinnurekendur
stynja undan fjármagnskostnaði,
og húsbyggjendur þola illa háa
vexti ofan á kjaraskerðingar síð-
ustu ára.
Kvennalistinn er ekki þeirrar
skoðunar, að einstaklingar upp til
hópa njóti góðs af háum vöxtum.
Ávinninginn verða þeir að greiða
aftur í hærra vöruverði, dýrari
þjónustu, þyngri framfærslu.
Verðtrygging að viðbættum lág-
um, en jákvæðum raunvöxtum
samrýmist hag einstaklinga best.
Auk þess leggur Kvennalistinn til,
að verðtrygging langtímalána til
launafólks verði miðuð við vísitölu
kauptaxta í stað lánskjaravísitölu
til þess að hindra, að greiðslubyrð-
in þyngist umfram greiðslugetu.
4.
Á liðnu hausti héldu 9—11 ára
börn í grunnskóla Geiradals-
hrepps málfund um friðarmál. Á
þessum fundi lýstu mörg barn-
anna kvíða vegna framtíðarinnar,
og m.a. kom fram, að ótti við
kjarnorkustríð hélt stundum vöku
fyrir sumum þeirra. Fundurinn
samþykkti eftirfarandi áskorun til
allra ríkisstjórna heims:
1. Leggið tafarlaust niður öll vopn
og vítisvélar.
2. Notið vopnaframleiðslupen-
ingana til matarframleiðslu
handa hungruðum heimi.
3. Gefið okkur og komandi kyn-
slóðum framtíð í friði og
bræðralagi, þar sem allir menn
eru jafnir.“
Ekki hefur ógnarjafnvægi stór-
veldanna megnað að tryggja frið í
hjörtum þessara barna. Ekki hef-
ur „friðarstefna" hernaðarbanda-
laga heimsins veitt þeim öryggis-
kennd. Ákall þessara barna er
táknrænt fyrir sívaxandi andstöðu
almennings við hernaðarhyggju
og vígbúnaðarkapphlaup.
Hungursneyð Afríku skírskotar
til okkar, sem höldum jól alls-
nægtanna, knýr okkur til umhugs-
unar og afstöðu. Hvað getum við
lagt af mörkum til að tryggja
jöfnuð, réttlæti og frið í heimin-
um?
Öryggi Íslendinga og allra ann-
arra þjóða í heimi er einmitt undir
því komið, að jöfnuður, réttlæti og
friður komist á, og að því ber
okkur að vinna með öllum, sem
stefna að sama marki. Til þess
eiga Íslendingar fyrst og fremst
orðsins vopn, og því eigum við að
beita í ríkara mæli en verið hefur.
Við eigum að beita okkur af alhug
og alefli fyrir því á alþjóðavett-
vangi, að stórveldin afvopnist.
Tafarlaus frysting kjarnorku-
vopna yrði fyrsta skrefið á langri
leið til afvopnunar, en þá leið
verðum við að fara, ef mannkynið
á ekki að tortíma sjálfu sér.
Öryggis- og friðarmál er ekki
hægt að skoða þröngt. Við verðum
að tileinka okkur annan hugsun-
arhátt og líta þessi mál í víðara
samhengi. Við tryggjum ekki frið
og framtíðaröryggi með því að
vera tæknilega virk innan hernað-
arbandalags. En á meðan við tök-
um þátt í slíku bandalagi, er það á
okkar ábyrgð, að land okkar verði
ekki gert að hlekk í vígbúnaðar-
keðju til sóknarhernaðar.
Vopnin tryggja ekki friðinn.
Samstillt almenningsálit yfir öll
landamæri er eina friðarleiðin.
5.
Bókin gegnir stóru hlutverki í
íslensku menningar- og þjóðlífi, og
ekki er ástæða til að óttast um
stöðu hennar, þrátt fyrir stór-
aukna samkeppni frá öðrum fjöl-
miðlum.
Vissulega eru sjónvarp og
kvikmyndir ágengari en bókin, en
ekki má heldur gleyma því, að
þessir fjölmiðlar styðja oft hver
annan. Bók verður kveikja að
kvikmynd eða sjónvarpsþætti,
sem síðan endurnýja eða vekja
áhuga á bókinni. Kvikmyndin Út-
laginn varð mörgum tilefni til
lestrar Gísla sögu Súrssonar, sem
ella hefðu kannski aldrei fengið
áhuga á fornbókmenntum okkar.
Sjónvarpsgerð Paradísarheimtar
og kvikmyndun Atómstöðvarinnar
opnuðu mörgum bestu leiðina til
að njóta snilldar Laxness, þ.e. með
lestri bóka hans. Á óskalista 13
ára stráks fyrir þessi jól var bókin
um Marco Polo, sem kynntur var
íslenskum sjónvarpsáhorfendum í
haust. Mörg fleiri dæmi mætti
nefna.
Leiðsögn í íslenskri tungu í
ríkisfjölmiðlum gerir vissulega
sitt gagn, en mikilvægast er að
vanda það, sem fram er reitt, bæði
efni og umbúðir. Ástæða er til að
óttast áhrif frá óvönduðum fram-
burði flytjenda í hljóðvarpi og
sjónvarpi, og þarf að taka það mál
fastari tökum en gert hefur verið.
Mikilvægast fyrir stöðu bókar-
innar og rækt við íslenska tungu
er að ala fólk upp við lestur góðra
bóka á vönduðu máli. Öll börn
njóta þess að láta lesa fyrir sig, og
það er einmitt vísasta leiðin til að
rækta með þeim góðan bók-
menntasmekk og glögga málvit-
und. Því heiti ég á foreldra og aðra
uppalendur að nota vel þau tæki-
færi, sem þeim gefast með ungum
og upprennandi bókavinum.
Gleðilegt ár!
Svavar Gestsson, formaður Alþýðubandalagsins:
„Skattalækkunarleið“ getur ekki
komið í stað kauptaxtahækkana
í.
Kaupmátt launa verður að bæta
verulega. Það er aðalatriðið. Sýnt
hefur verið fram á að til þess er
svigrúm í þjóðarbúskapnum —
meðal annars í frumvarpi Alþýðu-
bandalagsins um verndun kaup-
máttar og viðnám gegn verðbólgu.
Það er rangt sem haldið hefur ver-
ið fram að kaupið megi alls ekki
hækka og kjarasamningarnir hafi
þess vegna verið markleysa. Það
urðu þeir ekki sjálfkrafa fyrir ein-
hver óviðráðanleg náttúrulögmál.
Ríkisstjórnin eyðilagði kjara-
samningana vegna þess að í þeim
fólst ögrun við láglaunastefnu rík-
isstjórnarinnar. Alþýðubanda-
lagið hefur sýnt fram á það á ár-
inu, sem nú er að kveðja, að það er
unnt að tryggja kaupmátt launa
án þess að verðbólga margfaldist.
Vandinn við seinustu ríkisstjórn
var sá að Framsókn vildi ekki
grípa til annarra aðgerða gegn
verðbólgu en að lækka kaupið.
Þess vegna varð Sjálfstæðisflokk-
urinn óskabandamaður Fram-
sóknar við stjórnarmyndun fyrir
einu og hálfu ári.
Það er hugsanlegt að fara
„skattalækkunarleið" .en hún get-
ur ekki komið í stað kaupUxta-
hækkana. Þeir skattar sem á að
lækka eru sjúklingaskattarnir, en
jafnframt á að hækka skatta á
fyrirtækjum í þjónustugreinum.
Ennfremur verður að tryggja að
skattalækkunarleið breytist ekki í
árásir á samneysluna því hún
kemur þeim, sem minnst hafa
handa á milli, að mestum notum.
Kaup og kjör verða ekki ákveðin
af stjórnvöldum í stríði við verka-
fólk. Verkalýðshreyfingin nær
ekki árangri í baráttunni gegn
ríkisstjórninni nema hún sé sam-
stæð. Hún var ekki nægilega sam-
stæð á árinu 1984. Það þarf nú að
undirbúa kjarabaráttuna á kom-
andi ári með þá grundvallarstað-
reynd í hug að verkalýðshreyfing-
in í heild verður að starfa saman
— og læra þannig af mistökunum.
Sterk verkalýðshreyfing er besta
kauptryggingin. Það er aðalatrið-
ið, en ekki þær mismunandi
tækniiegu áherslur sem Morgun-
blaðið nefnir í spurningu sinni. Ef
verkalýðshreyfingin er nægilega
sterk þorir ríkisstjórnin ekki að
ráðast gegn henni og Islandi hefur
aldrei verið stjórnað gegn sam-
stæðri verkalýðshreyfingu.
2.
(slendingar eiga fyrst og fremst
að nýta fiskimiðin umhverfis
landið af skynsemi á grundvelli fé-
lagslegra sjónarmiða. Það kemur
ekki til greina að mínu mati að
opna landhelgina fyrir erlendum
veiðiskipum á nýjan leik — eða er
það ekki það sem Morgunblaðið er
í rauninni að spyrja um? Það má
segja að íslendingar fylgi „of
þröngri stefnu“ í sjávarútvegs-
málum, þegar Alþingi hefur
ákveðið að fela einum manni al-
ræðisvald um stjórnun fiskveiða
og fiskverkun í landinu. Engum
manni er hollt að fara með slíkt
ægivald — auk þess sem slík alls-
herjarmiðstýring er háskaleg
efnahag þjóðarinnar. (slendingar
þurfa áfram að eiga sjávarútveg
sem byggist á frumkvæði heima-
manna sem allra mest. Því miður
hefur ríkisstjórnin gert sitt til að
snúa það framtak niður. Undir-
stöðuatvinnuvegurinn grotnar
niður meðan verslun og viðskipti
blómstra. Sjávarútvegurinn sem
forðum var aðaláherslugrein
Sjálfstæðisflokksins er nú orðinn
hornreka í þeim flokki. Eini flokk-
urinn sem hefur lagt fram á Al-
þingi heildartillögur um lausn á
vandamálum sjávarútvegsins er
Alþýðubandalagið. Þær hugmynd-
ir eru spor í áttina.
Á sama tíma og sjávarútvegin-
um er skammtaður kvótinn heyr-
ast ekki hugmyndir um það frá
stjórnarflokkunum að setja eigi
kvóta á gjaldeyriseyðsluna; þar
hefur allt farið úr böndunum á
þessu ári undir merki verslunar-
ráðstefnunnar sem fylgt er út í
æsar af núverandi ríkisstjórn.
3.
Þessi spurning gæti verið ættuð
úr opinberri stofnun sem hefur
Svavar Gestsson
talið ríkisstjóminni trú um nauð-
syn þess að hækka vexti — en
spurningin snýst ekki um kjarna
málsins sem er þessi: í september
námu heildarinnlán i bönkunum
22,1 milljarði króna sem dugði þá
til þess að kaupa um 740 millj.
dollara. Gengislækkunin hafði það
í för með sér að sparifjárfúlgan
entist aðeins til þess að kaupa 550
millj. dollara. Gengislækkunin
hafði étið af sparifénu nærri 190
millj. dollara. Nú hefur gengið
verið lækkað áður, en þá var kaup-
ið verðtryggt þannig að sá stofn
sem sparast af hélst óskertur. Nú
er spariféð skert gagnvart inn-
flutningnum sem hækkar í verði
og sparnaðarstofninn, það er
kaupið, fær ekki að hækka að
sama skapi. Til þess að tryggja að
vextirnir skili þeirri skerðingu
sem þessar hremmingar hafa í för
með sér fyrir þjóðfélagið þyrfti að
margfalda hvern höfuðstól á ör-
skömmum tíma. Allir vita hvert
það leiddi þjóðféiagið. Sparnaður
hefur síst aukist við hávaxtastefn-
una. Hækkun vaxtanna er því ekki
lausn við núverandi aðstæður. Því
fer víðs fjarri.
1 spurningunni er talað um að
sporna við verðtryggingu, Auðvit-
að verður að skapa möguleika til
þess að tryggja sparifé eins og
ákveðið var í tíð síðustu 'ríkis-
stjórnar. En það gengur ekki að
tryggja fjármagnið eitt sér meðan
raungildi launanna lækkar. Um
hitt mætti svo spyrja hvernig
okurvextirnir á svokölluðum
„frjálsum" markaði leika kjör
fólksins um þessar mundir. Talað
er um 18% vexti á verðtryggðum
bréfum. Hvað hefur verið gert til
þess að rétta kjör þess fólks sem
nú heyr örlagaglímu við okurlán-
arana sem hefðu verið dæmdir
sem slíkir í hæsta straff fyrir
nokkrum árum?
4.
Hér ætti að setja upp á vegum
Alþingis — óháð ríkisstjórn —
friðarrannsóknarstofnun. Góöur
vísir að slíku starfi er öryggis-
málanefnd. tslendingar hljóta að
leggja áherslu á að landið verði
ekki dregið enn frekar inn í víg-
búnaðarkapphlaup stórveldanna.
Meirihluti þjóðarinnar er hlynnt-
ur friðarstefnu eins og fram kom í
skoðanakönnun öryggismála-
nefndar sl. sumar og er jafnframt
hlynntur hugmyndinni um kjarn-
orkuvopnalaus svæði á Norður-
löndunum. Jafnframt er meiri-
hluti þjóðarinnar andvígur her-
vömum. Þannig er ljóst að meiri-
hluti þjóðarinnar er í raun and-
vígur þeirri framkvæmd utanrík-
isstefnunnar, sem Steingrímur
Hermannsson og Geir Hallgríms-
son bera ábyrgð á, þó að meiri-
hluti virðist telja að (sland eigi
áfram að vera aðili að Atlants-
hafsbandalaginu. Meginatriðið í
stefnu Alþýðubandalagsins i utan-
ríkismálum er öryggi íslands. Við
teljum að herstöðin og útþensla
hennar tryggi ekki öryggi fslend-
inga, heldur skapi öryggisleysi og
stöðugt aukna hættu fyrir allt líf á
(slandi. Afstaða Alþýðubanda-
lagsins er sú að (sland eigi að vera
utan hernaðarbandalaga og að hér
á landi eigi ekki að vera herstöðv-
ar. Jafnframt höfum við undir-
strikað að við erum tilbúin til þess
að standa að hvers konar samn-
ingum um að stöðva þá hernaðar-
uppbyggingu sem birtist lands-
mönnum á vegum Bandaríkja-
stjórnar hér á landi um þessar
mundir.
Meginviðfangsefni friðarbarátt-
unnar á næstu mánuðum verður
að vera baráttan fyrir því að ís-
land verði hluti af kjarnorku-
vopnalausu svæði á Norðurlönd-
unum. Ef önnur Norðurlönd verða
SJÁ NÆSTU SÍÐU