Morgunblaðið - 30.12.1984, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 1984
lýst kjarnorkuvopnalaust svæði
án íslands skapast aukinn þrýst-
ingur á ísland og hætta á því að
staða íslands verði enn verri en
hún hefur verið. Skammt hafa þá
dugað langar ræður sem lofa nor-
ræna samvinnu ef aðrar Norður-
landaþjóðir sneru við okkur baki á
þennan hátt.
5.
Svarið við síðari spurningunni
er: Já. Svarið við fyrri spurning-
unni er margbrotnara:
Gott er að sjá bókaútgáfuna síð-
ustu mánuði. Þar er að finna af-
reksverk þýðenda eins og Nafn
rósarinnar og Glæp og refsingu,
og ég þakka Thor og Ingibjörgu af
alhug: Þau hafa gefið þjóð sinni
nýja dýpt, nýjan þátt í þann vefn-
að sem heitir íslensk menning og
verður ekki sífrjó uppspretta, lind,
nema við gefum út þýðingar eins
og þessar og reyndar margar
fleiri, þvi ég er nú kominn út á
þann hættulega ís að nefna nöfn. í
bókaflóðinu eru ljóðabækur sem
hjálpa okkur til þess að skynja og
skilja umhverfi okkar og þar eru
skáldsögur íslenskar sem á að
þakka sérstaklega fyrir. Bók
þeirra Freys og Njarðar hjálpar
okkur vonandi öllum til þess að
horfast í augu við samtímann.
Þannig er margt í jólabókaflóðinu
sem vert er að staðnæmast við —
og gleðjast yfir því að menn kaupa
að minnsta kosti bækur ennþá.
Lesa þær vonandi lika.
Ég hef tekið eftir því að Morg-
unblaðið og Þjóðviljinn virðast
leggja áherslu á það að styrkja
stöðu bókarinnar í íslensku þjóð-
lífi. Það er vonandi einhvers virði.
En hvað má enn frekar til varn-
ar verða?
Fyrst er að bækur séu aðgengi-
legar sem flestum. Þar hefur
framtak Máls og menningar með
„uglurnar" hjálpað til á þessu
misseri. Þveröfugt er farið að með
stórfelldri gjaldtöku borgar-
stjórnaríhaldsins af þeim sem fá
bækur í bókasöfnum. Má spyrja —
líka í Morgunblaðinu — hve há
slík gjöld eru í grannlöndum
okkar. Mér er sagt að þau séu eng-
in víðast hvar. I þriðja lagi þarf
kaup að vera svo hátt að fólk hafi
efni á því að kaupa bækur. Þannig
getur stefna stjórnvalda, forleggj-
ara og sveitarstjórna haft áhrif á
viðgang bókarinnar í menningar-
samfélagi samtímans. En þegar
kaupið er svona iágt miðað við
verðlag á lífsnauðsynjum mætti
hugsa sér að stjórnvöld kæmu til
móts við bókina með því að fella
niður söluskatt af bókum. 1978 var
felldur niður söluskattur af mat-
vörum. Nú ætti að fella niður sölu-
skatt af bókum. Það er að minnsta
kosti þarfara framlag en niður-
felling álags á skemmtiferðir til
útlanda.
f samkeppnisþjóðfélagi frjáls-
hyggjunnar er hætt við að þrengi
að bókinni. Öndvegisrit verða ekki
gefin út nema til þess fáist stuðn-
ingur á félagslegum grundvelli.
Má í því sambandi nefna þýð-
ingarsjóðinn til marks um félags-
legt átak til þess að styrkja stöðu
bókarinnar. Miskunnarlaus sam-
keppni gróðaaflanna verður ekki
til þess að efla veg bókarinnar og
virðingu, þvert á móti. Margt
bendir til þess að gróðafyrirtækin
í útgáfustarfsemi úthýsi almenni-
legum bókum en leggi aðaláherslu
á rusl í fjöldaframleiðslu sem get-
ur skilað ávinningi fjármuna í
aðra hönd á skömmum tíma.
Bókinni stafar ekki hætta af
„upplýsinga- og fjarskiptabylting-
unni“. Sú bylting getur einmitt
orðið til þess að styrkja bókina ef
rétt er á haldið. Hitt er brýnt, sem
innt er eftir, að leggja aukna rækt
við íslenska tungu í ríkisfjölmiðl-
um og í blöðum. Metnaður fyrir
hönd íslensks máls er sjaldgæfur í
blöðum nú orðið — klúðurstíllinn
verður stöðugt algengari. Gæti
það ekki verið gott verkefni fyrir
Blaöamannafélag Islands að
leggja áherslu á málrækt með
skipulegu átaki?
Að lokum óska ég landsmönnum
öllum árs og friðar, en vísa að
öðru leyti til áramótagreinar
minnar sem birtist i Þjóðviljanum
í dag.
Jón Baldvin Hannibalsson, formaður Alþýðuflokksins:
Framtíðarmúsík handa
hamingjusamri þjóð
i.
Það sem vinnandi fólk í landinu
varðar um er kaupmáttur launa eft-
ir skatt. Vegna almennrar efna-
hagsóstjórnar, sem m.a. lýsir sér i
misgengi atvinnuvega, verður því
aðeins unnt að tryggja vinnandi
fólki óumflýjanlegar kjarabætur í
ósvikinni mynt á næsta ári, að
ranglátt og hriplekt skattakerfi
verði stokkað upp. Það þarf m.ö.o.
að færa til skattbyrðina frá hinum
efnaminni til hinna efnameiri og
beita tekjujöfnunarkerfi ríkisins
með öflugu átaki í þágu hinna
efnaminni. Þetta þarf að gera, áð-
ur en kemur að kjarasamningum
til þess að þar verði gætt jafnvæg-
is milli framfærsluþarfar heimil-
anna og greiðslugetu atvinnuvega.
Til þess að ná þessum markmiðum
þarf að gera eftirfarandi ráðstaf-
anir í tæka tíð:
1. Það á að leggja eignarskatts-
auka til 2ja ára á skattsvikinn
verðbólgugróða hinna nýríku (1
milljarður á ári) og verja þessum
fjármunum til að gera stórátak í
húsnæðismálum unga fólksins;
byggja hóflegar íbúðir í fjölbýli á
viðráðanlegum kjörum. Þetta væru
kjarabætur í ósvikinni mynt fyrir
unga fólkið.
2. Það á að afnema tekjuskatt á
laun allt að 35 þús. á mán. Það
væru kjarabætur í ósvikinni mynt
fyrir þorra launþega.
3. Það á að afnema flestar undan-
þágur frá söluskatti og leggja sölu-
skatt á innflutning í tolli. Þetta
mundi skila ríkissjóði að óbreyttri
söluskattsálagningu ca. 10 millj-
örðum í auknar tekjur. Þessar
auknu tekjur á að nota til kjara-
jöfnunar með eftirfarandi hætti:
a) til að mæta tekjutapi ríkissjóðs
af tekjuskattsniðurfellingu
(rúmlega milljarður);
b) til að endurgreiöa barnafólki
og efnalitlu fólki „tekjutengdan
skattafslátt“, sem vegur upp á
móti niðurfellingu söluskatts-
undanþágu á matvæli;
c) til að binda enda á erlenda
skuldasöfnun og hallarekstur f
ríkisbúskapnum;
d) til að greiða upp þann hluta af
skuldum sjávarútvegsins, sem
gjaldfallinn er á þjóðina.
Á þar næsta ári ber að nýta
þessar auknu tekjur til að lækka
söluskattsálagninguna og þar með
vöruverð í landinu, verulega. Þessu
þarf síðan að fylgja eftir með rót-
tækum niðurskurði ríkisútgjalda
(tekjutilfærslu frá ríkisgeiranum
til atvinnulífs og launþega). Þetta
verður bezt gert með því að skera
niður starfsemi á vegum ríkisins,
sem er ýmist óþörf, eða yrði rekin
með hagkvæmari hætti á vegum
einkaaðila, sveitarfélaga og al-
mannasamtaka. Tekjutilfærsla af
þessu tagi er nauðsynleg til að
brúa bilið milli hinna tveggja
þjóða, draga úr efnahagslegu og
félagslegu misrétti, auka stöðug-
leika og jafnvægi í efnahagslífinu
og skapa nauðsynlega samstöðu
með þjóðinni um raunhæfar
kjarabætur og þau framtíðarverk-
efni, sem auka eiga hagvöxt og
standa undir lífskjörum þjóðarinnar
í framtíðinni.
2.
Að hluta til er íslenzkur sjávar-
útvegur í kreppu vegna utanað-
komandi áhrifa: (1) Keppinautar
okkar nota iðnaðar- og olíuauð
sinn (Kanada, Noregur) til að
greiða niður fiskverð á erlendum
mörkuðum. (2) Breyttar neyzlu-
venjur hafa aukið eftirspurn eftir
ferskum fiski á kostnað frystra
fiskafurða.
Við fyrri vandanum eigum við
Jón Baldvin Hannibalsson
að bregðast m.a. með því að leita
samstöðu með Færeyingum og
Grænlendingum um að gera allt
vitlaust á vettvangi Norðurlanda-
ráðs gegn „dumping“-pólitík Norð-
manna í fisksölumálum. Við
seinni vandanum þarf að bregðast
með ýmsum hætti. Við eigum að
stórauka frelsi í útflutningsversl-
un, verja verulegum fjármunum í
markaðsöflun og sölumennsku og
gera skipulegt átak til að auka
fjölbreytni í matvælaframleiðslu.
T.d. með „máltíðarframleiðslu úr
fiski“, enda útlit fyrir að tolla-
munur á unnum og óunnum fiski
muni hverfa á mörkuðum Evrópu-
bandalagsins.
Önnur rekstrarvandamál sjáv-
arútvegs og fiskvinnslu verða ekki
leyst nema með gerbreyttri efna-
hagspólitík. Þar skiptir eftirfar-
andi mestu máli:
1. Dollaralán „Steingrímstogar-
anna“ eru að hluta til fallin á
þjóðina. Hluta þeirra verður
ríkissjóður að greiða, en knýja
um leið fram uppboð, eigenda-
skipti og skuldaskil. Gengi
krónunnar þýðir ekki að skrá
miðað við gjörgæslufyrirtæki,
sem sokkin eru í skuldir og eiga
ekki fyrir skuldum.
2. Beita verður róttækum ráðum
til að draga úr tilkostnaði á að-
föngum sjávarútvegsins og þá
sérstaklega olíukostnaði og fjár-
magnskostnaði (sjá svar nr. 3).
Úr því sem komið er er óhjá-
kvæmilegt að þjóðnýta olíuversl-
unina og binda þannig enda á
ábyrgðarlausa offjárfestingu
hins þríeina olíuauðhrings.
Peninga-, lána- og vaxtapólitík-
in er í molum. Fjármagns-
kostnað, sem er velt út í verð-
lagið innanlands en eyðileggur
samkeppnisaðstöðu og veldur
þrýstingi á gengið ella, verður
að lækka. Það gerist aðeins sem
liður í nýrri og samræmdri
jafnvægisstefnu í efnahagsmál-
um.
Þingmenn Alþýðuflokksins
fluttu fyrstir á þingi tillögur
um samninga við önnur ríki um
veiðar í erlendri fiskveiðilögsögu.
Slíkt er sjálfsagt mál, þegar við
beitum of stórum flota á tak-
markaðar veiðar. Framtíðin í
sjávarútvegi íslendinga er hins
vegar sú að selja vanþróuðum
þjóðum sérfræðikunnáttu okkar í
fiskveiðum og fiskvinnslu og
allan þann búnað sem til þarf
(skip, hafnarmannvirki og
tölvustýrð vinnslukerfi). Þetta
þýðir að í tölvu- og sjálfvirkni-
bransanum eigum við að sér-
hæfa okkur í tækjakosti og
hugbúnaði fyrir fiskveiðar og
vinnslu. Ákvarðanir um fjár-
mögnun þessarar framtíðar-
greinar þarf að taka strax svo
að hún geti skilað okkur arði
innan 5—8 ára.
3.
Peningapólitík Jóhannesar
Nordal (les: Seðlabankans) undan-
farna áratugi hefur reynst hald-
laus. í fyrsta lagi þurfum við fleiri
og öflugri stjórntæki til að stýra
peningamagni. f öðru lagi verður
að vera samræmi milli almennrar
efnahagsstefnu (hallalaus ríkis-
búskapur, stöðvun erlendrar
skuldasöfnunar, rétt gengi, já-
kvæður viðskiptajöfnuður) og pen-
ingamálastjórnar. Til þess að
kippa þessu i liðinn þarf (1) jafn-
vægisstefnu í efnahagsmálum (2)
nýja löggjöf um Seðlabankann (3)
sameina tvo ríkisbanka í einn og
selja þann þriðja (4) afnema nú-
verandi kerfi innlánsbindingar og
sjálfvirkra afurðalána og fela fram-
kvæmd þess viðskiptabönkum (5)
koma á opnum verðbréfamarkaði.
Það var Alþýðuflokkurinn sem
kom á verðtryggingu fjárskuld-
bindinga á sínum tíma. Það gerð-
um við til þess að: (1) Stöðva
bankarán á rosknu fólki (spari-
fjáreigendum) (2) stöðva eignatil-
færslu frá almenningi til forrétt-
indahópa kerfisins (3) skapa for-
sendur fyrir arðsemismati fjár-
festingar með því að afnot pen-
inga væru seld á réttu verði og
lánum ekki breytt í styrki til at-
vinnurekenda. Með þessum hætti
hefur Alþýðuflokkurinn sýnt, að
hann stendur vörð um hag spari-
fjáreigenda og innlenda sparifjár-
myndun.
Verðtryggingarpólitíkin var
hins vegar eyðilögð í framkvæmd
af tveimur ríkisstjórnum vegna
þess að henni var ekki fylgt eftir
með lengingu lána og réttri efna-
hagsstefnu á öðrum sviðum. Rán-
vaxtapólitík Jóhannesar Nordal
og núv. ríkisstjórnar er röng af
tveimur ástæðum: (1) Hækkun inn-
lánsvaxta hefur ekki leitt til auk-
innar sparifjármyndunar. Almenn-
ingur sem býr við hungurlaun á
nefnilega ekkert eftir til að spara.
Sparnaður er þess vegna aðallega
falið fé skattsvikara, sem er
ávaxtað fram hjá atvinnulífinu.
Breytingar á innlánsvöxtum valda
þess vegna aðeins tilfærslum milli
sparnaðarforma. (2) Hækkun út-
lánsvaxta nægir ekki til að minnka
eftirspurn og draga úr verðbólgu.
Þvert á móti fer aukinn fjár-
magnskostnaður beint út í verðlag-
ið (eykur verðbólgu) innanlands,
en grefur undan samkeppnisað-
stöðu útflutningsgreina og veldur
þrýstingi á gengið.
Feillinn er sá, að Seðlabankinn
hefur oftrú á vaxtatækinu. Því er
að?ins hægt að beita með árangri
sem lið í samræmdri efnahags-
stefnu. En til þess að koma henni
á, þarf nýja ríkisstjóm í landinu.
Fyrsta verk nýrrar ríkisstjórnar
ætti að vera að skipta um menn í
brúnni í Seðlabankanum og þjóð-
nýta Seðlabankabygginguna fyrir
Stjórnarráðið, eins og við höfum
gert tillögur um. Því næst þarf að
lækka fjármagnskostnað atvinnu-
lífsins sem lið í nýrri samræmdri
efnahagsstefnu. Ný og fjölbreyti-
leg sparnaðarform almennings,
sem fær laun fyrir vinnu sína sem
hægt er að spara af, á hins vegar
að vera eitt af aðalsmerkjum
hinnar nýju efnahagsstefnu.
4.
fslenzka lýðveldið er merkileg
tilraun til að halda uppi sjálfstæði
og bjargálna menningarsamfélagi
smáþjóða, sem býr í stóru, harð-
býlu landi á hernaðarlega mikil-
vægu landsvæði. íbúatala Islands
jafnast á við smáhverfi í erlendri
stórborg. Um næstu aldamót
verða íbúar Norðurlanda um 0,3%
jarðarbúa (íslendingar þar af
0,045%). í svipinn eru vaxandi lík-
ur á að tilraunin með lýðveldið ís-
land takist ekki. Það er eingöngu
vegna þess að okkur hefur sjálfum
fatast svo mjög stjórn okkar eigin
mála að efnahagslegt sjálfsfor-
ræði okkar er í hættu. Eigi til-
raunin að takast þurfum við að
halda mjög viturlega á málum.
Það eina sem hefur tekist bæri-
lega í íslenzkri pólitík frá því lýð-
veldið var stofnað var utanríkis-
pólitíkin. Utanríkispólitík smá-
þjóðar má líkja við'
tryggingarstarfsemi. Við þurfum
að endurtryggja sjálfstæði okkar
með bandaíagi við þær þjóðir sem
eiga sameiginlegra hagsmuna að
gæta. Þetta eigum við að gera
áfram með óbreyttri utanríkis-
pólitík. Að því viðbættu, að við
þurfum að efla innlenda þekkingu
á hernaðarmálefnum og láta rödd
okkar heyrast með ótvíræðari
hætti á samkomum bandalags-
ríkja, þegar forystuþjóðirnar ætla
að bregðast trúnaði við hugsjón
lýðræðisins. T.d. með stuðningi við
hernaðargórillur og fjöldamorð-
ingja í löndum þriðja heimsins. Þá
eigum við að rífa kjaft, mótmæla
og reyna að hafa vit fyrir þeim,
sem þess þurfa. En aldrei að falla
í þá gryfju að leggja að jöfnu for-
ystuþjóðir lýðræðisins annars
vegar og nýlenduveldi Gúlagsins
hins vegar. Minnumst örlaga Afg-
anistans.
5.
Hafandi lesið nú um jólin
eitthvað um tíu bækur þeirra höf-
unda, sem vonir eru helzt bundnar
við, verð ég að játa, að ég hef
þungar áhyggjur af framtíð bók-
arinnar og „bókaþjóðarinnar".
Mér til mikilla vonbrigða var
skáldskapurinn sem ég las mestan
part andlaust föndur manna, sem
liggur lítið á hjarta og kunna
smátt til verka, eða hysterískir
kveinstafir þjáðra sálna, sem
kunnu ekkert til verka. Undan-
tekningarnar voru fáar en vekja
samt vonir.
Bezta skáldsagan var eftir korn-
ungan ísfirðing (nemanda úr MÍ)
— og hún var ekkert slor. Sagan
er sprottin upp úr hörðu mannlífi
sjávarplássins og ósvikin vegna
iifandi þekkingar höfundar á
hugsunarhætti og kjörum þess
fólks, sem hann elskar. Höfundur-
inn hefur til að bera hvort tveggja
ást til mannfólksins og kunnáttu í
skáldverkinu. Ljóð Gunnars Dal
eru annað dæmi um samspil
mannvits, verkkunnáttu og vel-
vildar, sem gefur bókmenntum líf
og gildi. Lífshlaup kvenna, sem
gerðust brautryðjendur í nýrri
grein atvinnulífs á íslandi, reynd-
ist líka vera eftirminnilegt og fag-
mannlegt verk. En besta bókin
sem ég las var eftir ungan sveitar-
stjóra norður á Skagaströnd og
fjallaði um sjávarútveg íslendinga
af þekkingu, viti og ástríðu.
Hvers vegna er svona fátt um
fína drætti í andanum? Er allt tal-
ent þjóðarinnar saman komið í
sjósókn og vísindum? Ekki er það
í pólitík — svo mikið er víst. Og
ekki í skáldskap. Ætli það sé í
tónlistinni og málverkinu? Enginn
íslenzkur stjórnmálaflokkur hefur
neina vitræna menningarpólitík
fram að færa — minn flokkur ekki
undanskilinn. En mér sýnist ein-
sýnt að við þurfum að taka skóla-
kerfið til bæna og fjölmiðlafárið
sömuleiðis. Eftir 15 ára kennara-
reynslu og nokkurra ára fjöl-
miðlareynslu hef ég að vísu býsna
mótaðar hugmyndir um, hvernig
að skuli gert. En nánari útlistun á
því verður að bíða betri tíma.