Morgunblaðið - 28.10.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. OKTÓBER 1988
Á BÓKASTEFNU
í GAUTABORG
Þangað steðja þeir sem hafa eitthvað með norrænar bækur og
bókasöfn að gera - Finnland kynnt undir merki múmínálfsins
Árið 1985 var í fyrsta skipti haldin norræn bókasýning í Gauta-
borg. Þar hittist einkum bókasafinsfólk og bar saman bækur sínar
undir heitinu Bok och bibliotek. Síðan þá hefur sýningin verið hald-
in árlega, forlagsbásum hefiur fjölgað jafht og þétt svo og öðrum
sýnendum og ekki síst gestum. I ár var sýningin helmingi stærri en
í fyira, 850 aðilar sýndu á 8 þús. m2 dagana 18.-21. ágúst. Á fyrstu
sýninguna komu 5 þús. gestir. f ár var búist við 60 þús. En nú álíta
líka skipuleggjendur sýningarinnar að nóg sé að gert. Kæra sig
ekki endilega um stærri sýningu, en vilja gjarnan ná til fleiri gesta.
Vegleg sýningarskrá var gefín út með góðri kynningu á því, sem
fór þama fram og þeim sem komu fram.
Þó sýningunni sé ætlað að hafa
norrænt yfirbragð, hefur gengið
treglega að fá hin Norðurlöndin
með. Islendingar áttu engan bás
þarna, dönsku forlögin voru sárafá
en nokkur norsk. Finnar voru áber-
andi á sýningunni, því þeir voru
kynntir sérstaklega þar, eins og er
vikið að hér á eftir. Svíar í miklum
meirihluta. En sænskir bókaútgef-
endur voru líka tregir til í upphafi,
einkum þeir stóru, álitu sig geta
komist af án þessarar uppákomu,
en hafa nú áttað sig á gildi sýning-
arinnar, eru flestir með núna og
finnst það sjálfsagt. Það sagði að
minnsta kosti bókaútgefandinn og
Gautaborgarbúinn Ebbe Carlsson.
Fæstir kannast vísast við hann sem
bókamann, heldur manninn sem
ætlaði á eigin spýtur að finna morð-
ingja Palmes. Þrátt fyrir að margir
kunnir menn og konur kæmu á
sýninguna, var Carlsson kannski
sá, sem mest var talað um, þó hann
kæmi ekki fram opinberlega þama.
En Carlsson er ákafur um að Gauta-
borg hafi á sér nokkum menningar-
brag og þykir sýningin vera kjörin
til að auka hróður borgarinnar.
Bækur, bókahillur,
forrit og allt sem þarf
í kringum bækur
En eins ogyfirskrift sýningarinn-
ar ber með sér, þá er henni meðal
annars ætlað að kynna bókasöfn
og starfsemi þeirra. Þama sýna því
ýmis fyrirtæki, sem sérhæfa sig í
vörum fyrir bókasöfn, hvort sem
það eru bókahillur eða tölvuforrit.
Tölvufyrirtækin voru áberandi. En
einstök bókasöfn kynntu líka starf-
semi sína og sum á hugvitsamlegan
hátt. Það er því mikið af bókasafns-
fræðingum, sem koma á sýninguna,
bæði til að sjá hvað er að gerast í
þeim málum og eins til að hitta
starfsfélaga sína. Margir fyrirlestr-
ar og umræðufundir eru haldnir
innan ramma sýningarinnar og
sumir þeirra einmitt sérstaklega
fyrir bókasafnsfólk. Kristín Braga-
dóttir bókasafnsvörður, sem heim-
sótti sýninguna nú, hafði á orði að
þama væri hægt að sækja bæði
gagn og gaman. Þórdís Þorvalds-
dóttir borgarbókavörður, sem hefur
sótt sýninguna frá upphafi, tók
undir það. Saknaði hins vegar að
íslendingar skyldu ekki nýta sér
sýninguna betur, bæði til að upp-
lýsa og upplýsast.
Og einmitt af því að bókasafns-
fólk leggur leið sína þama inn, þá
sýndu myndbandaframleiðendur og
-dreifendur, því myndbönd er að
fínna á mörgum bókasöfnum. Eins
sýndu þama nokkur plötufyrirtæki.
Sænska tónverkamiðstöðin var líka
með myndarlegan bás.
Á bókasýningum gefst
útgefendum tækifæri að sjá
hvernig lesendur líta út
Bókaútgefendur kunna einkum
að meta sýninguna vegna þess að
óvíða annars staðar komast þeir í
samband við lesendur sína. Bóka-
unnendur koma á sýninguna og
leita þá gjaman uppi forlög, sem
þeir þekkja að góðu sem lesendur.
Með því að sýningin hefur stækkað,
þá hefur athygli fjölmiðla líka beinst
meir að henni og um leið hafa for-
lögin farið að kappkosta að vera
tilbúin með nýjustu bækurnar sínar
í tæka tíð og kynna þær þar. Sama
hefur gerst með bókaútgefendur í
Þýskalandi, sem í stað þess að gefa
út bækur undir jól, kappkosta nú
að koma þeim á framfæri fyrir
bókasýninguna miklu í Frankfurt.
En sænskum útgefendum þykir það
helst til snemmt að vera tilbúnir
með vetrarbækumar að sumrinu
og leggja margir til að sýningin
verði færð aftur á vetrarmánuði,
gjaman október eða nóvember.
Verðlaunahafí norrænu bók-
menntaverðlaunanna í ár var að
sjálfsögðu mættur á staðinn og tók
þátt í einu dagskráratriði. Hvað er
norrænt í norrænum bókmenntum?
var Thor Vilhjálmsson spurður. Auk
hans voru kallaðir til fjórir aðrir
rithöfundar til að svara spuming-
unni. Ulf Örnkloo, þekktur sænskur
útvarpsmaður, stjómaði umræðun-
um, sem lauk með því að rithöfund-
amir lásu úr bókum sínum. Af
móttökunum í salnum, leyndi sér
ekki að viðstaddir kunnu vel að
meta það sem Thor hafði um spum-
Ann Sandelin, fyrrum forstjóri
Norræna hússins og núverandi
forsijóri menningarmiðstöðvar-
innar á Hanahólma rétt við Hels-
inki. Ann stendur hér við bás
Hanahólmans á norrænu bóka-
sýningunni í Gautaborg.
Forðum fáséðir málahópar eiga
líka sína bása á norrænni bóka-
sýningu. í þessum bás voru
kynntar tyrkneskar bækur.
inguna að segja, enda var hann
eiginlega sá eini, sem gat haft uppi
skopleg svör við þessari drepalvar-
legu spurningu. Helst hann, sem
lagði í að bregða fyrir sig vel ydd-
aðri íróníu.
Kristín Bragadóttir bókasafns-
vörður var ein nokkurra Islend-
inga á bókasýningunni í Gauta-
borg. Kristin var þarna í fyrsta
skipti og fannst sýningin hafa
umtalsvert fræðslugildi, svo ekki
sé minnst á skemmtigildið.
Nýr, norrænn bókaklúbbur
Eitt af því sem var kynnt á sýn-
ingunni var nýr bókaklúbbur, sem
samtökin Bok & bibliotek standa
fyrir, en er fjármagnaður að hluta
af Norræna menningarsjóðnum.
Kannski ekki nýlunda að bóka-
klúbbar spretti upp, en þessi er
settur upp með það fyrir augum
að fá Norðurlandabúa til að lesa
bækur hver á tungumáli annars.
Það er nefnilega ekki mikið um að
norrænar bækur fari milli landa.
Meðlimir fá þriggja bóka pakka
þrisvar á ári. I honum verður bók
á sænsku, dönsku og norsku. Ein
bókanna verður eitthvert klassískt
verk, en auk þess bækur, sem hafa
verið tilnefndar til bókmenntaverð-
launa Norðurlandaráðs.
Islenskar bækur og aðrar bækur
á torskildum málum verða gefnar
út í þýðingum á einhverju áður-
nefndra mála. Þarna opnast íslensk-
um rithöfundum leið inn á norræna
markaðinn, sem hingað til hefur
verið torfær. í fyrsta pakkanum,
sem er nýkominn og var kynntur á
sýningunni, er bók eftir danska rit-
höfundinn Hermann Bang. I henni
eru sögurnar Tine og Ved vejen.
Sú síðastnefnda á örugglega eftir
að laða lesendur að, því í Danmörku
„Smæðm getur
líka veríð styrkur“
Skiptir máli að smáþjóð eigi sér ímynd í hugum útlendinga?
Hlýtt á umræður andans manna á bókasýningunni í Gautaborg
Spumingunni um hvort norrænar bókmenntir ættu sér eitthvað sam
eiginlegt tóku fjórir rithöfúndar að sér að svara. Auk Thors Vil-
hjálmssonar svömðu henni þau Vita Andersen, Danmörku, Tor Áge
Bringsværd Noregi, Christer Kihlman Finnlandi og Emst Bmnner
Svíþjóð. Umræðunum stýrði sléttmáll og léttmáll sænskur útvarps-
maður Ulf Ömkloo. Þess má geta að í veglegri sýningarskrá bókasýn-
ingarinnar bregður Ömkloo upp lipurlegri svipmynd af Thor.
Thor var á því að íslendingar opnir fyrir alþjóðlegum straumum
væru óneitanlega sérstakir við hlið
annarra Norðurlandabúa. Þeir væru
eyþjóð ... og ættu þá um Ieið á
hættu að einangrast. íslendingar
hlytu líka að vera mótaðir af lands-
laginu, nöktum klettum og klöpp-
um, öldungis tijásnauðum. I saman-
burði við aðrar Norðurlandaþjóðir,
værum við svo lánsöm að búa við
næga atvinnu. íslendingar eru
haldnir þeirri áráttu, þjóðarsýki, að
vera alltaf að segja sögur. Eftir að
hafa þagað saman í fyrstu, geta
sögumar kannski gengið í þijá sól-
arhringa samfleytt.
Það sameiginlega, samkvæmt
Thor, er virðing fyrir fólki, fyrir
einstaklingnum. Islendingar búa við
velferðarsamfélag, eins og hinar
þjóðimar, þó það sé ekki fullkomið
frekar en annað. Og það sameigin-
lega í bókmenntunum? „Ég veit
ekki. Fyrir mér eru aðeins til góðar
og ekki eins góðar bækur ..."
Ömkloo sagðist ekki hafa búist
við ákveðnu svari. Reyndar þekkti
hann fáa rithöfunda sem væru eins
og Thor, samanber að hann hefði
þýtt verk úr ítölsku, spænsku og
frönsku.
Kihlman sagði spuminguna að
vísu ómögulega, en kannski væri
reynandi að fínna það fínnskasta í
finnskum texta, sænskasta í sænsk-
um texta og svo framvegis og bera
þessi atriði svo saman. Sér sýndist
samt ekkert koma út úr því. En
hann þekkti ýmislegt sem sitt eigið,
sem fínnskt, í lýsingum rithöfunda
eins og Bringsværds og Thors. En
Norðurlöndin væm smá, séð frá
Evrópu. Sig minnti áð það hefði
verið ítalski rithöfundurinn Alberto
Moravia, sem hefði haft orð um að
allar bókmenntir norðan Alpanna
væru ólesandi. Vitanlega hefði
Moravia aðeins haft þýskar og
enskar bókmenntir í huga, því hon-
um hefði ekki einu sinni dottið nor-
rænar bókmenntir í hug.
Birki, grenitré, gedda -
samnefnari norrænna
bókmennta?
Brunner sagðist hafa hringt í
nokkra vini og kunningja og lagt
spuminguna fyrir þá. Sumir hefðu
skellt á hið snarasta. Einn áleit
álíka fijótt að hugleiða hvað væri
sameiginlegt í norrænum fijálsí-
þróttum. Vissulega væri hægt að
raka saman í lista orðum, sem ein-
kenndu norrænar bókmenntir. Orð-
um eins og birki, grenitijám, geddu
(við þessa rakningu lyfti Thor brún-
um!) og snjó, en slíkt segði ekki
neitt. Það mætti ekki gleymast að
Norðurlöndin væru útkjálki frá Evr-
ópu. Sænskar bókmenntir og nor-
rænar yfírleitt, færu í fótspor evr-
ópskra bókmennta og svo mætti
rekja áhrif þaðan í sænskum bók-
menntum.
Sem svar við ítrekaðri spumingu
Ömkloos, sagði Bringsværd Norð-
urlandabúa hafa einstaka hæfileika
til að gera einfalda hluti flóknari
en þeir væru í raun! En málið væri
þessum þjóðum sameiginlegt, auk
þess sem þeir hefðu ættleitt finnsk-
una. Ljósið, þessi sérstaka, norræna
birta væri sameign og svo fyndu
þjóðirnar til skyldleika hver við
aðra. Klárt og kvitt, engin ástæða
til að flækja málin ...
Undir lokin sagðist Thor eiga
erfítt með að einbeita sér að umræð-
unum, því hann væri nýkominn úr
flugvélinni frá Islandi og galdur
landsins sæti enn í honum. Hann
Þátttakendur í pallborðsumræðum um finnsku þjóðarímyndina: Frá
vinstri Ulf Örnkloo útvarpsmaður, Jörn Donner rithöfúndur og þing-
maður með meiru, Tom Söderman fínnskur ræðismaður í Gautaborg
og Inger Jágerhorn blaðamaður.
ætti líka erfitt með að þola norrænt
væl um að Norðurlöndin væru út-
kjálki og við fá og smá. „Hver og
einn einstaklingur er nafli heimsins
og smæðin getur líka verið styrk-
ur...“
Finnar tapa stórum
fjárhæðum á að enginn
veit hverjir þeir eru
— hvað með okkur?
Eftir að rithöfundarnir höfðu
freistað þess að svara eða svara
ekki spurningunni um hið samnor-
ræna í norrænum bókmenntum,
settust aðrir niður í öðrum sal og
veltu fyrir sér hver væri ímynd
Finnlands í hugum útlendinga.
Þeim umræðum stjórnaði ræðis-
maður Finna í Gautaborg, Tom
Söderman. Þátttakendur voru áður-
nefndur Ulf Örnkloo, Jöm Donner
rithöfundur og þingmaður og Inger
Jágerhorn, finnskur blaðamaður við
Dagens Nyheter. í sjálfu sér má
segja að við fyrstu sýn komi íslend-
ingum þetta efni kannski lítið við,
en hér er hægt að setja ísland í
stað Finnlands og þá verður annað
uppi á teningnum ...
Jagerhom benti á, að lengi vel
hefðu Finnar haft af því litlar
áhyggjur hvort einhver vissi um til-
vist þeirra eður ei. Þegar Evrópu-
þjóðir tóku höndum saman 1985
um tækniáætlunina, sem hefur ver-
ið kölluð Euvreka, þá gleymdist að
hafa samband við Finna. Enginn
mundi eftir þeim, þegar áætlunin
var undirbúin og þeir voru ekki
kallaðir til fyrr en seint og um
síðir, eftir að þeir höfðu sjálfír
minnt á tilvist sína. Mörgum Finn-
um hefðj bmgðið illa við að ekki
einu sinni Evrópuþjóðir myndu eftir
að Finnar teldust til þeirra.
Jágerhom sagði það vera dýrt
spaug að landið væri lítt þekkt.
Nefndi áþreifanleg dæmi um fínnsk
fyrirtæki, sem hefðu misst af góð-
um samningum erlendis eingöngu
vegna þess að útlendu viðsemjend-
umir þekktu ekkert til Finna og
Finnlands. Fannst ótraustvekjandi
að eiga viðskipti við ókunnuga. Hún