Morgunblaðið - 28.10.1988, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. OKTÓBER 1988
25
Sovétmenn skjóta geimfeiju á loft:
Bylur fer ómannaður í
fyrstu ferðina og verður
Qarstýrt til jarðar
Aðflugið og lendingin hættulegustu hlutar ferðarinnar
SOVÉTMENN tilkynntu í
fyrradag að þeir myndu skjóta
geimfeiju, sem þeir hafa verið
að gera tilraunir með, á braut
um jörðu á morgun, laugardag.
Verður henni skotið með risa-
flauginni Energiu, sem getur
borið 100 tonna farm út í geim-
inn, en henni var skotið fyrst
á loft í maí í fyrra. Geimfeij-
unni hefúr verið gefið nafiiið
Buran, sem útleggst sem bylur
eða hríðarsorti á íslenzku.
Verður hún ómönnuð í fyrstu
ferðinni og því fjarstýrt til
lendingar í Baikanor-geim-
ferðastöðinni. Miðað er við að
geimfeijan verði mönnuð i
næstu ferð.
Að sögn TASS-fréttastofunnar
mun geimskotið eiga sér stað 23
mínútum eftir miðnætti í kvöld
að íslenzkum tíma, eða 6:23 að
staðartíma í Baikanor. Verður það
sýnt í beinni útsendingu Sovézka
sjónvarpsins. Ekki fylgdi fréttum
hvort lending feijunnar verður
sömuleiðis sýnd beint, en það er
hættulegasti hluti ferðarinnar.
Geimfeija Sovétmanna minnir
óþyrmilega á bandarísku geim-
feijuna. Greinilegt er að Sovét-
menn hafa notið góðs af gífurleg-
um upplýsingum, m.a. myndum
og teikningum, sem birtar hafa
verið um hönnun bandarísku
geimfeijunnar. Þeir virðast þó
ekki hafa líkt eftir henni að öllu
leyti, því við nánari samanburð
kemur mismunur í ljós.
Megin munurinn er sá að aðal-
hreyflar eru engir á sovézku geim-
feijunni eins og þeirri bandarísku,
heldur aðeins litlir stýrihreyflar
sem ekki er hægt að brúka fyrr
en komið er á braut og þá aðeins
til að bre^rta legu hennar gagn-
vart jörðu. Hreyflar bandarísku
geimfetjunnar eru hins vegar
gangsettir við geimskot og hjálpa
til við að koma henni á loft. Með
þeim má einnig hækka og lækka
braut feijunnar í geimnum.
Þegar bandarísku geimfeijunni
er skotið á loft framleiða hreyflar
hennar og burðarflauganna alls
3.350 tonna lyftikraft. Lyftikraft-
ur Energíu og ijögurra áfastra
hliðarflauga er hins vegar tvö-
hundruð tonnum meiri, eða 3.550
tonn.
Bandaríska geimfeijan, tank-
flaugin og hliðarflaugamar tvær
vega alls 2.010 tonn, en að Byl
meðtöldum vegur Energía meira,
eða 2.400 tonn. Miðað við að hún
sé 60 metra löng má ætla að
skrokkur sovézku feijunnar sé
allt að 10% stærri en þeirrar
bandarísku. Það væri í samræmi
við fyrri „kópíur“ Sovétmanna af
vestrænum loftförum. Hin lang-
dræga Tupolev-sprengjuflugvél
Sovétmanna, sem NATO hefur
gefíð nafnið Blackjack, er t.a.m.
10% stærri en bandaríska „frum-
gerðin", Rockwell B-IB sprengju-
vélin.
Ótrúlega lík bandarísku
geimferjunni
Þrátt fyrir stærðarmuninn er
líklegt að eigin þyngd Byls sé
minni en bandarísku feijunnar,
sem er 75 tonn, vegna þess að
engir hreyflar eru á henni. Sovét-
menn hafa sagt að Bylur geti
borið 29,5 tonna arðfarm, eða svo
til sama farm og bandaríska feij-
an. Miðað við að burðargeta En-
ergíu sé 100 tonn má því ætla
að sovézka feijan vegi um 70
tonn.
Burtséð frá stærðarmun og
skorti á aðalhreyflum er sovézka
geimfeijan ótrúlega lík þeirri
bandarísku. Hún er varin sams-
konar kísilflögum gegn hinum
mikla núningshita, sem myndast
er hún kemur aftur inn í gufu-
hvolf jarðar. Er þeim komið fyrir
með sama hætti og á bandarísku
feijunni. Svörtu flögumar, sem
eru enn hitaþolnari en þær hvítu,
er komið fyrir neðan á henni, á
tijónu og vængbrúnum. Það gerir
að verkum að útlit geimfeija risa-
veldanna verður enn líkara.
Lítils háttar munur er á væng
feijanna. Hæðar og hallarstýri eru
jafnstór á sovézku feijunni en
misstór á þeirri bandarísku. Enn-
fremur er vængbrún bandarísku
feijunnar bogadregnari, en að
öðru leyti eru vængimir eins. Stél-
kamburinn og tvískipt hliðarstýrin
eru nákvæmlega eins. Virka þau
sem loftbremsur í aðfluginu á
báðum feijum.
Stærri áhöfh
A mynd sem Sovétmenn hafa
birt af Byl á skotpalli liggur
áhafnargangur að dyram neðan
við stjómklefann. Þykir það stað-
festing á því að áhafnarklefí
sovézku feijunnar sé tveggja
hæða, líkt og í bandaríska „syst-
urskipi“ hennar. Hafa Sovétmenn
sagt að meira en sjö menn geti
verið í áhöfn feijunnar, eða fleiri
en í þeirri bandarísku. Tveir ijór-
skiptir hlerar era á lestum henn-
ar, eins og á bandarísku feijunni.
Er talið að þeir opnist og gegni
sama hlutverki úti í geimnum,
þ.e. sem ofnar. Vegna mismun-
andi lestarstærðar er hægt að
koma stærra tungli fyrir í þeirri
sovézku.
Við hönnun bandarísku geim-
feijunnar var miðað við að hægt
yrði að nota hana og hluta hennar
aftur og aftur. Ending feijunnar
sjálfrar er miðað við 100 geim-
ferðir og aðalhreyflanna við 25
ferðir. Aðeins eldsneytistankurinn
er notaður einu sinni en hann
brennur upp er hann fellur í átt
til jarðar. Hliðarflaugarnar svífa
hins vegar til jarðar í fallhlíf og
era lagfærðar svo nota megi þær
oftar.
Ekki er vitað hvort nota megi
Energíu eða hluta hennar öðra
sinni. Hliðarflaugamar fjórar
losna frá aðalhluta hennar tvær
og tvær saman og svífa til jarðar
í fallhlíf. Meginflaugin svífur
einnig niður í Kyrrahaf og er að
öllum líkindum flutt aftur til Sov-
étríkjanna.
Bandarikjamenn skýrðu fiá því
árið 1984 að Sovétmenn væra að
gera tilraunir með geimfeiju. Litl-
ar upplýsingar hafa lekið út um
hana og þær stundum stangast
á. Þó bendir ýmislegt til að flugtil-
raunir hafí verið gerðar með frum-
gerð hennar, þ. e. aðflugs- og
lendingaræfíngar. Mjashitsjev
Mja-4 sprengjuflugvél er sögð
hafa verið notuð til að bera hana
á loft. Síðan hafi hún verið losuð
frá og látin svífa til lendingar.
Hvernig tekst heimferðin?
Athygli manna beinist einkum
að því hvemig tekst til þegar
Bylur snýr til baka. Sovétmenn
hafa mikla reynslu af ómönnuðum
geimferðum og meira að segja er
heimferð og lendingu mannaðra
Sojuz-geimfara stjómað sjálfvirkt
af tölvum um borð og í stjómstöð
á jörðu niðri. Aðflug og lending
geimfeiju þarf hins vegar að vera
með allt öðram og miklu flóknari
hætti. Hafa m.a. heyrst þær kenn-
ingar að fyrst feijan sé ómönnuð
muni hún brenna upp er hún kem-
ur aftur inn í andrúmsloft jarðar.
Er þess nú beðið hvort Sovét-
mönnum hafí tekizt að leysa þá
þraut nægilega vel.
Tíminn mun leiða í ljós hvenær
Byhir verður sendur í geimferð
með áhöfn innanborðs. Sovézkir
embættismenn hafa sagt að í
fyrstu mönnuðu ferðinni verði
tveir til þrír menn í áhöfninni.
Áform Sovétmanna breyttust fyrr
á þessu ári er tilraunaflugmaður-
inn Anatolíj Levtsjenko lézt. Gert
hafði verið ráð fyrir að hann flygi
Byl ásamt geimfaranum Igor Volk
í fyrstu mönnuðu ferðinni. Höfðu
þeir verið þjálfaðir á sérstaklega
búnum Túpolev Tu-154 þotum,
sem notaðar vora til að líkja eftir
aðflugi og lendingu feijunnar.
Levtsjenko lézt af völdum heila-
æxlis skömmu eftir ferð til Mir-
geimstöðvarinnar. í hans stað
verður að þjálfa annan, og er ta-
lið að geimfari að nafni Alexander
Stsjúkin verði fyrir valinu.
Bylur á baki Enerjjíu á skotpalli í Baikanor-geimstöðinni.
Fulltrúaráð sjálfstæðisfélaganna í Reykjavík:
Tilmæli stéftmskrárráðsteftm
um breytt prófkjör til vinnuhóps
„Þetta eru fyrst og fremst tilmæli til fúlltrúaráðsins. Þau munu fara
í hendur sérstaks vinnuhóps sem var settur á laggirnar í haust til
þess að skoða val frambjóðenda á framboðslista,1* sagði Sveinn Skúla-
son formaður fúlltrúaráðs sjálfstæðisfélaganna í Reykjavík. Hann var
spurður álits á þeim tilmælum starfshóps á stefhuskrárráðstefnu sjálf-
stæðisfélaganna, að frambjóðendur verði valdir í lokuðu prófkjöri
innan fúlltrúaráðsins, en í því eiga 1.200 fúlltrúar sæti.
Jóhannes Zoega
ríkisháskólann í Oregon og Jó-
hannesar Zoöga fyrrverandi
hitaveitustjóra f Reykjavík.
Gunnar starfaði hér á landi til 1964
er hann fluttist til Bandaríkjanna
Gunnar Böðvarsson
þar sem hann hefur búið síðan.
Jóhannes var hitaveitustjóri í
Reykjavík frá 1962 þar til hann lét
af því starfí á sl. ári fyrir aldurs
sakir.
„Þessi hópur á að skila fyrstu niður-
stöðum til stjómar fulltrúaráðsins í
nóvemberlok. Þetta byggist á því
að það er ákveðin óánægja með það
hveiju próflqörin hafa skilað. Næstu
reglulegu kosningar era 1990 og ef
við hefðum haldið sama farvegi þá
hefði næsta prófkjör orðið að ári, i
október 1989. Þess vegna vildu
menn vera svolítið tímanlega í þess-
ari vinnu.
Þessi hugmynd hefur reyndar líka
verið rædd í vinnuhópnum þar sem
inenn vora almennt' hrifnir af að
skoða hana nánar. En þetta er enn-
þá aðeins hugmynd, engar útfærðar
tillögur. Við eigum til dæmis eftir
að skoða hvort þetta gangi upp.
Þýðir þetta til dæmis að við færam
út fulltrúaráðið, höfum það 2.000
manna ráð eða 2.500 manna? Sam-
hliða því þarf að skoða hvort við
breytum farveginum inn í fulltrúar-
áðið. Það sem kemur fram er að
menn vilja auka þátt trúnaðarmanna
í vali á listanum þannig að það verði
eftirsóknarverðara að taka þátt í
starfí fyrir flokkinn og menn fínni
að þeir fái eitthvað aukið vægi fyrir
það,“ sagði Sveinn.
Hann sagði þessi mál hafa verið
mikið rædd í stjóm fulltrúaráðsins
og í framhaldi af því hefði vinnuhóp-
urinn verið settur á stofn í ágúst-
mánuði. Stjóm fulltrúaráðsins hefur
heimild til ákveða að kjömefnd velji
menn á framboðslista Sjálfstæðis-
flokksins, en þarf hins vegar að bera
undir ráðið ef halda á prófkjör. „Við
gætum í dag, ef yrðu skyndilegar
kosningar, boðað til fundar og lagt
til að það yrðu kosningar um fram-
boðslista innan fulltrúaráðsins,"
sagði Sveinn. Hann sagði ekki hafa
verið tekna afstöðu til málsins innan
stjómarinnar, en það yrði gert í
framhaldi af niðurstöðum vinnu-
hópsins.