Morgunblaðið - 05.06.1991, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. JÚNÍ 1991
Steinsteypt slitlög
Hvers vegna steinsteypu?
eftir Guðmund
Guðmundsson
Fyrir tveim árum skrifaði undirrit-
aður pistil í Morgunblaðið undir sömu
fyrirsögn. Ástæðan var sú, að götur
höfuðborgarinnar höfðu þá komið illa
undan vetri, malbiksslit var mikið
og vandamál voru vegna þess að
asfaltið viidi setjast á bílana og var
þá komið upp sérstökum þvottakerj-
um, þar sem með leysiefnum var
hægt að ná asfaltinu af bílunum. Á
þessum tíma var lausn vandans talin
fólgin í því að nota sterkasta stei-
nefni í malbikið í von um minnkað
slit.
Nú eru tvö ár liðin, en vandamálin
virðast ennþá vera þau sömu. í Ijós
kom að bestu innlendu fylliefnin sem
tiltæk eru á skikkanlegu verði voru
FORS VARSMENN fyrirbekja sem
selja íslenskar sjávarafurðir er-
lendis telja hættu á að salan drag-
ist saman ef Islendingar hefji hval-
veiðar á nýjan leik. Samdrátturinn
yrði þó ekki eins mikill og hann
varð þegar nokkrar stórar versl-
unarkeðjur hættu að kaupa íslen-
skan freðfisk fyrir nokkrum
árum, því þær keðjur hafa ekki
keypt íslenskar sjávarafurðir síð-
an þá.
„Eg held að vandi íslendinga sé
að rök þeirra hafa ekki náð oyrum
manna og það vantar að kynna mál-
stað íslendinga meðal almennings.
Ef málstaðurinn er ekki kynntur má
búast við svipuðum aðgerðum og
voru hér fyrir nokkrum árum,“ sagði
Magnús Friðgeirsson forstjór Iceland
Seafood, dótturfyrirtækis íslenskra
sjávarafurða hf., í samtali við Morg-
unblaðið.
„Verðlagið á sjávarafurðum er
mjög hátt um þessar mundir og það
eitt og sér hindrar neytendur í að
kaupa íslenskan fisk. Ef eitthvað
fleira bætist við þá er ég hræddur
um að neytendur noti það sem afsök-
un fyrir því að nota ekki íslenskar
ekki nægilega sterk til þess að færa
slitvandamálið í viðunandi horf. Eini
möguleikinn til þess að fá sterkari
fylliefni er því innflutningur á þeim
erlendis frá. Þetta hefur nú orðið
raunin og í ár verða fluttir inn fleiri
tugir þúsunda tonna af erlendu slit-
sterku gijóti til notkunar í malbiks-
slitlög. Lítil marktæk reynsla hefur
ennþá fengist af áhrifum þessa er-
lenda fylliefnis á slitþol malbiks, en
þar sem það er Ijósara á litinn en
íslensk fylliefni mun það hafa jákvæð
áhrif á umferðaröryggið.
Sóðaskapur á bílum vegna mal-
biksslitsins og hreinsun þeirra hefur
nýlega orðið umtalsefni í fjölmiðlum.
Er það vegna mikilla nota leysiefna
við hreinsunina og hættu á umhverf-
isspjöllum því samfara.
I áðurnefndri grein frá 1989 benti
undirritaður á þá staðreynd að mal-
sjávarafurðir.
Ef stórar verslunarkeðjur hætta
að versla við okkur þá hefur það
auðvitað mikil áhrif, en þó mun minni
en áður. Sumar þeirra hafa ekki
hafíð viðskipti við okkur aftur eftir
að þær hættu á sínum tíma, aðallega
vegna þess að við höfum ekki haft
nægilega mikið af fiski til að selja
þeim og einnig vegna verðsins.
Þessum dyrum þarf að halda opn-
um ef við ætlum að auka söluna
hér, en ég held að þær myndu lok-
ast ef það kæmi til stórra árekstra
út af hvalveiðimálum," sagði Magnús
Friðgeirsson.
Benedikt Sveinsson, fram-
kvæmdastjóri íslenskra sjávarafurða
hf., sagðist ekki vilja ræða þessi mál
á þessu stigi. Hann sagði að ekkert
hefði verið rætt um málið í stjóm
fyrirtækisins og málið væri nú í
höndum embættismanna og stjóm-
málamanna. „Við blöndum okkur
ekki í þetta á meðan þeir eru að
vinna,“ sagði Benedikt og í sama
streng tók Magnús Gústafsson, for-
stjóri Coldwater Seafood, dótturfyr-
irtækis Sölumiðstöðvar hraðfrysti-
húsanna.
„Það er því tími til kom-
inn að þeir aðilar hér á
landi, sem þessi mál
varða, hætti að einblína
á malbik sem slitlags-
kost heldur snúi sér af
alvöru að því að skoða
steinsteypuna sem val-
kost með meiri framtíð,
gjaldeyrissparnað og
hagsýni í huga.“
bik væri ekki eina slitlagsefnið sem
þekktist. Steinsteypan er sterkara
slitlagsefni en malbikið og sement
er sterkara bindiefni en asfalt. Bent
var á góða reynslu af steyptum veg-
um og götum hér á landi, t.d. hafa
íbúar Akraness greitt miklum um
minna til viðhalds gatna á undanf-
örnum árum og áratugum en íbúar
bæja með malbikuðum slitlögum.
Gjaldeyrissparnaður og
umhverfisvernd
Hvað snertir þá þætti sem að
framan voru nefndir, þ.e. innflutning
á fylliefnum og umhverfisspillandi
áhrif, þá hefur steinsteypan í báðum
tilfellum vinninginn. Sementið er það
sterkara bindiefni en asfalt að nota
má íslensk fylliefni í sambærileg slit-
lög. Þá er sementið það ljóst á litinn
að sambærileg lýsing fæst á slitlög
úr steinsteypu með íslenskum fylli-
efnum og malbiki með innfluttum
fylliefnum.
Steinsteypt slitlög hafa hverfandi
eftirBjörn Bjarnason
Kjartan Norðdahl, flugstjóri og
lögfræðingur, ritar grein í Morg-
unblaðið 4. júní undir fyrirsögn-
inni Feimnismálin í EES/EB. Þar
ræðir hann um eitthvert flóknasta
viðfangsefnið, sem nú er á döfinni
í íslenskum stjórnmálum og í þeim
ríkjum, sem eru að semja um evr-
ópskt efnahagssvæði. Samninga-
viðræður um það hafa staðið yfir
siðan á árinu 1989 og hafa frá
upphafi byggst á því að aðildar-
ríki Fríverslunarbandalags Evr-
ópu (EFTA) og Evrópubandalags-
ins (EB) vilja ná samkomulagi um
fijálsa flutninga á vörum, þjón-
ustu, fólki og fjármagni. Hefur
það aldrei verið neitt feimnismál.
Síðan 1989 hafa þessir samningar
þróast stig af stigi. Islendingum hef-
ur verið gerð ítarleg grein fyrir fram-
vindu þeirra meðal annars í skýrslum
sem stjómvöld hafa lagt fram á Al-
þingi. Haustið 1989 var deilt um
hvort Alþingi ætti að samþykkja
umboð fyrir íslensku samningamenn-
ina en sjálfstæðismenn gerðu um það
kröfu. Henni var hafnað. Samning-
amir eru nú á lokastigi. Þáttaskil
urðu í þeim 19. desember 1990, þeg-
ar ráðherrar EFTA- og EB-ríkja hitt-
ust á sameiginlegum fundi. Þar voru
línur lagðar um sameiginlegar stofn-
anir evrópska efnahagssvæðisins. Á
fundi sömu ráðherra 13. maí síðast-
liðinn var pólitískur vilji til að ljúka
viðræðunum með samningi nú í sum-
ar áréttaður. Þá komust ráðherrarnir
einnig að samkomulagi um megin-
drættina í verksviði EES-dómstólsins
og um skipan hans.
Almennt er sú skoðun viðurkennd
í alþjóðarétti, að hagsmunir smá-
þjóða séu best tryggðir gagnvart
stærri og auðugri þjóðum með því
að hlutlausir dómendur skeri úr
þrætum. Réttarríkið byggist á því
áhrif á umhverfið í samanburði við
malbik. Bæði er slitið mun minna
og hægt er að þvo steinrykið af með
vatni í stað leysiefnanna sem nota
þarf á asfaltið.
Sú spurning hlýtur að vakna, ef
framansagðar upplýsingar eru rétt-
ar, hvers vegna ekki séu notuð frem-
ur steinsteypt slitlög en malbik. Ef
litið er fram hjá almennri íhaldssemi
að fara nýjar leiðir í opinberum fram-
kvæmdum, má nefna tvo þætti sem
standa steinsteypunni fyrir þrifum.
Sú fyrri er tæknilegs eðlis og bygg-
ist á því að steypan harðnar hægar
en malbikið. Því þarf að taka umferð
lengur af götum sem steyptar eru.
Þessi munur hefur þó minnkað mikið
með nútíma steyputækni. Hinn þátt-
urinn er fjárhagslegs eðlis, þ.e. stofn-
kostnaður við steinsteypt slitlög er
meiri en við malbik, sérstaklega þeg-
ar um slitlög fyrir litla umferð er að
ræða. Stofnkostnaðarmunurinn
minnkar steypunni í hag með aukn-
úm umferðarþunga. Sem dæmi má
nefna að minnsta þykkt malbiks get-
ur verið 4-5 sm en steypu 13-15 sm.
Því er nokkuð flókið dæmi að reikna
út og bera saman hagkvæmni þess-
ara tveggja slitlagstegunda og bygg-
ist niðurstaða þeirra mjög á forsend-
um eins og umferðarþunga og einnig
hversu slitsterkari steinsteypa er en
malbik. Um þetta síðara atriði liggja
ekki fyrir nægilega öruggar upplýs-
ingar hér á landi, en erlendar rann-
sóknir hafa sýnt að hástyrkleika-
„Smáþjóðum er mest
hætta búin ef voldugir
nágrannar þeirra beita
afli sínu. Þær tryggja
stöðu sína best með
sanngjörnum samning-
um og ákvæðum um að
hlutlausir dómendur
skuli skera úr þrætum.“
að allir séu jafnir fyrir lögunum. Til
að sú meginregla gildi um samnings-
atriðin innan evrópska efnahags-
svæðisins er mikilvægt að koma á
fót eftirlitskerfi og dómstóli. Fyrir
EES-dómstólinn fara ekki önnur mál
en þau sem rísavegna túlkunar á
EES-samningnum. Fyrir Mannrétt-
indadómstól Eyrópu, sem hefur lög-
sögu gagnvart okkur íslendingum,
fara ekki önnúr mál én eiga stoð í
mannréttindasáttmálanum. Við ís-
lendingar höfum sætt okkur möglun-
arlaust við vald þess dómstóls og
erum nú að breyta öllu dómstóla-
kerfi landsins vegna þess.
Fráleitt er að álykta á þann veg,
að hér á landi eigi það við, að krefj-
ast aukins meirihluta á Alþingi til
að samþykkja EES-samninginn, þótt
í Noregi hafí verið vísað til ákvæða
í norsku stjórnarskránni um slíkan
meirihluta þar. í Noregi eru að vísu
deilur um þetta lögfræðilega álita-
efni. Hvað sem því líður hlýtur af-
greiðsla málsins hér að taka mið af
ákvæðum íslenskra stjórnlaga.
íslensku samningamennirnir hafa
haft almenna fyrirvara um þau at-
riði, sem Kjartan Norðdahl telur
hættulegust og lúta að eignarhaldi á
landi og óttanum við að „svona 100
þúsund manns frá Suður-Evrópu“
steypa getur orðið mörgum sinnum
slitsterkari en malbik.
Orkuþátturinn og framtíðin
Verði sú þróun að veruleika að
fylliefni í malbik verði flutt að stórum
hluta inn frá útlöndum er gjaldeyris-
þáttur malbiksins orðinn mjög stór.
Til þess að framleiða malbik þarf
bæði að þurrka steinefnin og hita
upp asfaltið. Allt þarf þetta mikla
orku sem framleidd er úr olíu. Ljóst
er að hækki olíuverð í framtíðinni
eins og flestir spá, þó að ekki sé vit-
að hvenær, þá munu malbiksslitlög
fljótt verða óhagkvæm, því við oliu-
hækkun hækkar asfaltið, orkukostn-
aðurinn og einnig farmgjöldin á fylli-
efnum og öðrum aðföngum. Þetta
er m.a. orsökin til þess að víða í hin-
um iðnvædda heimi hafa menn aukið
notkun á steinsteypu í slitlög og
framkvæmt viðamiklar rannsóknir í
því skyni að nýta þær framfarir sem
orðið hafa í steypugerð á síðustu
árum og áratugum.
Það er því tími til kominn að þeir
aðilar hér á landi, sem þessi mál
varða, hætti að einblína eingöngu á
malbik sem slitlagskost heldur snúi
sér af alvöru að því að skoða stein-
steypuna sem valkost með meiri
framtíð, gjaldeyrisspamað og hag-
sýni í huga.
Höfundur er framkvæmdasijóri
tæknimála Sementsverksmiðju
ríkisins.
flytjist hingað. í slíkum samningum
er þó aldrei unnt að létta ótta af
þeim, sem bera kvíðboga fyrir fram-
tíð íslensku þjóðarinnar andspænis
þeim mannfjölda, sem býr annars
staðar í veröldinni. í því sambandi
mega menn ekki gleyma, að allt sam-
starf þjóðanna í Evrópu hefur að
æðsta markmiði að útiloka valdbeit-
ingu í samskiptum þjóða. Smáþjóðum
er mest hætta búin ef voldugir ná-
grannar þeirra beita afli sínu. Þær
tryggja stöðu sína best með sann-
gjömum samningum og ákvæðum
um að hlutlausir dómendur skuli
skera úr þrætum.
Enn hefur ekki verið unnt að lýsa
í heild reglunum sem gilda um evr-
ópska efnahagssvæðið, af því að þær
liggja ekki fyrir. Samningsgerðinni
er ekki lokið. Þeir sem hafa viljað
fylgjast með því sem gerst hefur stig
af stigi hafa haft aðgang að miklum
upplýsingum. Á fyrstu stigum máls-
ins var deilt um málsmeðferðina, svo
sem umboð samningamanna og hvort
leggja bæri áherslu á tvíhliða viðræð-
ur eða ekki. Fráleitt er að halda
þeim kröfum á loft eftir að þær eru
orðnar tímaskekkja vegna breyttra
aðstæðna.
Samkvæmt þeim upplýsingum
sem nú liggja fyrir um samningana
um evrópskt efnahagssvæði er
ástæðulaust að kveða jafn fast að
orði og Kjartan Norðdahl gerir, þeg-
ar hann segir að „misvitrir framapot-
arar“ séu að stefna í voða „íslensku
þjóðemi, landinu okkar, tungunni og
öllu öðru sem við unnum hér“ með
þessum samningum. Það er undir
þori komið, hvort menn hafa kjark
til að staðfesta samkomulagið um
evrópskt efnahagssvæði. Á það reyn-
ir, þegar málið liggur fyrir í heild
og það hefur verið rætt hispurslaust
fyrir opnum tjöldum.
Höfundur er alþingismaður fyrir
Sjálfstœðisflokkinn í Reykjavík.
VORLINAN
SANDGERÐI
Hvalveiðar hefðu mikil
áhrif á markaðinn
- segir Magnús Friðgeirsson for-
stjóri Iceland Seafood
Engin feimnismál
í Evrópumálimum