Morgunblaðið - 05.06.1991, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. JÚNÍ 1991

Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Fréysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnssón,'
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Lífsvon lýðræðis í
Austur-Evrópu
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra:
Undirbúningi að við-
urkenningu á sjálf-
stæði Litháens lokið
JÓN Baldin Iiannibalsson utanríkisráðherra lítur svo á að undirbún-
ingi af hálfu utanríkisráðherra, til þess að standa við ákvörðun
Alþingis um að ganga formlega frá viðurkenningu á sjálfstæði Lithá-
ens eins fljótt og unnt er, sé lokið. Þetta kom fram á fundi ríkis-
stjórnarinnar í gærmorgun og í samtali við Morgunblaðið í gær
sagði utanríkisráðherra að væntanlega myndi ríkisstjórnin taka
ákvörðun um framhald málsins á næsta ríkisstjórnarfundi, sem hann
kæmi við að sækja.
TVjóðfélög lýðræðis, þingræð-
æt is og samkeppni, sem
njóta ftjálsræðis í atvinnu- og
efnahagslífi, hafa búið þegnum
sínum mun betra líf en lönd
hins miðstýrða marxisma/sós-
íalisma. Þetta er veruleiki, sem
reynslan sjálf hefur skráð á
spjöld samtímasögu okkar,
næstliðna áratugi. Sá veruleiki
spannar bæði mannréttindi,
hvers konar, og efnahagslegt
umhverfi fólks.
Samkeppnisríkin hafa skilað
verulega hærri þjóðartekjum á
hvern vinnandi mann en ríki
sósíalismans, en sá mælikvarði
er gjarnan notaður við lífskjara-
samanburð. Verðmætasköpun-
in í þjóðarbúskap hvers ríkis,
hvort heldur það er stórt eða
lítið, sníður almennum kjörum
fólks stakk, sem og efnahags-
legri getu viðkomandi lands til
að standa kostnaðarlega undir
hvers konar samfélagslegri
þjónustu.
Fyrir skömmu var haldin í
Lundúnum ráðstefna ungs fólks
víðs vegar að úr Evrópu, sem
hefur afskipti af stjórnmálum,
um framtíð álfunnar. Meðaí
umfjöllunarefna ráðstefnunnar
var ákall Austur-Evrópu til
Vesturlanda um hjálp og sam-
vinnu - við uppbyggingu eðia-
hagskerfis í A-Evrópuríkjum.
Efnahagskerfið í eystri hluta
álfunnar er meira og minna í
molum, eftir áratuga sósíal-
isma, eins og fram kemur í
grein Margrétar Haraldsdóttur
menntaskólakennara í Morgun-
blaðinu í gær, en hún sat ráð-
stefnuna í Lundúnum.
Höfundur segir í grein sinni
að þróunin í A-Evrópu verði
trúlega mesta breytingaskeiðið,
sem hennar kynslóð upplifi. Á
ráðstefnunni kom fram að vandi
A-Evrópuríkja, sem eru að stíga
fyrstu skrefin frá alræði sósíal-
ismans til lýðræðislegra þjóðfé-
lagshátta, væri m.a. þessi:
í fyrsta lagi taki ný stjórn-
völd „við stjórnkerfi, sem hrein-
lega virki ekki. Embættisstofn-
anir eru staðnaðar ... Stjórn-
sýslan er tóm skel, samanber
Sovétríkin og Rúmeníu“.
í annan stað þurfi að breyta
hagkerfi þessara ríkja; taka upp
einkavæðingu í stað ríkisbú-
skapar. „Við fall kommúnism-
ans hefur komið í Ijós að A-Evr-
ópa á langt í land með að ná
Vesturlöndum í iðnþróun, hag-
vexti og viðskiptum.“ Á hinn
bóginn er ljóst að sú þróun, sem
stefnt er að, tekur lengri tíma
en í fyrstu var haldið. „Það tek-
ur tíma að ná jafnvægi á mark-
aði. Það þarf að skapa viðun-
andi skilyrði fyrir fyrirtækin,
svo menn fáist til að ijárfesta
og flytja inn fjármagn."
í þriðja lagi þurfi að byggja
upp menningarsamfélagið, sem
var í fjötrum, og festa í sessi
frelsi fólks til skoðana, trúar,
tjáningar [fjölmiðlafrelsi] og
stofnunar hvers konar hefð-
bundinna samtaka í lýðræð-
isríkjum.
Þegar V-Evrópa var í rúst
eftir seinni heimsstyijöldina
fékk hún hjálp til sjálfshjálpar
[Marshall-áætlun eftirstríðsár-
anna]. A-Evrópuríkin þurfa, að
dómi höfundar, á hliðstæðri
hjálp að halda, til að ná sömu
efnahagslegu festunni og Vest-
urlönd. Þetta er trúlega rétt
mat, að því tilskyldu, að þau
sníði hagkerfi sitt og þjóðfé-
lagsgerð að þörfum hefðbund-
ins lýðræðis og markaðsbú-
skapar.
Lífsvon lýðræðis í A-Evrópu
kann að tengjast því að þessar
þjóðir fái ámóta efnahagslegan
stuðning og fólst í Marshall-
áætlun eftirstríðsáranna. Það
skiptir hins vegar meginmáli,
hvern veg að verki er staðið.
Stuðningurinn má ekki festa
það valdakerfi marxismans í
sessi, sem er meginorsök ógæf-
unnar. Hann þarf að vera efni-
viðúr i eins konar brú fyrir þess-
ar þjóðir yfir í hagkerfi og þjóð-
félagsgerð lýðræðis, þingræðis
og mannréttinda.
Þjóðfélög Vesturlanda,
íslenzkt samfélag sem önnur,
hafa vissulega sína annmarka.
En við þekkjum enga betri sam-
félagsgerð. Sá kostur vegur
þungt að slíkt þjóðfélag getur
þróast frá annmörkum sínum,
til hins betra, á friðsaman og
lýðræðislegan hátt, fyrir tilstilli
meirihlutans, í fijálsum og
leynilegum kosningum.
Enginn sér fyrir hver fram-
vindan verður í A-Evrópu - og
máski sízt í Sovétríkjunum. En
reynslunni af sósíalismanum
ríkari horfir almenningur aust-
ur þar til breyttrar þjóðfélags-
gerðar. Honum er ljóst að vel-
ferðarsamfélög Vesturlanda
sækja kostnaðarlega undir-
stöðu sína til hins fijálsa hag-
kerfis og markaðsbúskapar -
og bindur von sína við þróun
til þeirrar áttar. Vesturlönd
eiga að leggja sín hjálparlóð á
vogarskál þeirrar vonar.
“Ég lagði á ríkisstjórnarfundin-
um fram þijú skjöl varðandi Lithá-
en. Hið fyrsta var bréf frá Lands-
bergis forseta Litháens frá 24.
mai, sem fyrst og fremst er heilla-
óskir í tilefni af áframhaldandi
starfi utanríkisráðherra, jafnframt
því sem hann spyrst fyrir um hvort
tillögur Eystrasaltsráðsins um
milligönguhlutverk íslands varð-
andi .samninga milli Sovétríkjanna
og Eystrasaltsríkjanna sé að mínu
mati til trafala því að við fullnustum
ákvörðun Alþigis um að ganga
formlega frá viðurkenningu á sjálf-
stæði Litháens,“ sagði utanríkis-
ráðherra.
Jón Baldvin sagði að annað skjal-
ið sem hann hefði lagt fram hefði
verið^ drög að viðskiptasamningi
milli íslands og Litháens, sem unn-
ið hefði verið að undanfarinn mán-
uð. “Við höfum skipst á drögum,
þannig að efnislega liggur slíkur
samningu fyrir, samþykktur af báð-
RÍKISSTJÓRNIN ákvað á fundi
sínum í gærmorgun að verja 25
milljónum króna í sérstakt kynn-
ingarátak vegna eittþúsund ára
afmælis Vínlandsfundar. Jón
Baldvin Hannibalsson utanríkis-
ráðherra sagði í samtali við
Aðalfundur
Sambands-
ins hefst
á morgun
AÐALFUNDUR Sambands ís-
lenskra samvinnufélaga verður
haldinn á morgun og föstudag,
6. og 7. júní í Sambandshúsinu að
Kirkjusandi.
Að fundarsetningu lokinni mun
Sigurður Markússon formaður
stjórnar Sambandsins flytja skýrslu
stjórnar og síðan mun Sigurður Gils
Björgvinsson hagfræðingur flytja
skýrslu um reksturinn á sl. ári. Áuk
hefðbundinna aðalfundarstarfa
verða umræður um skipulagsmál og
nýjar samþykktir fyrir Sambandið.
Að sögn Ólafs S. Valdimarssonar,
skrifstofustjóra í samgönguráðu-
neytinu, var staðfest í gær að Land-
leiðir myndu halda áfram akstri milli
um aðilum. í þriðja lagi kynnti ég
núverandi ríkisstjórn þjóðréttar-
skjal frá tíð fyrri ríkisstjórnar, sem
er greinargerð okkar til sovésku
stjórnarinnar um mat okkar á hinni
þjðréttarlegu stöðu og rök okkar
fyrir rétti Litháens til sjálfstæðis
af þjóðarrétti,“ sagði utanríkisráð-
herra. Hann sagði að málið hefði
ekki verið til ákvörðunar á ríkis-
stjórnarfundinum í gær, heldur
kynningar.
“Hins vegar sagði ég á fundinum
að ég liti svo á að undirbúningi af
hálfu utanríkisráðherra, sem um
var rætt í utanríkismálanefnd á sín-
um tíma, til þess að standa við
ákvörðun Alþingis um að ganga
formlega frá viðurkenningu á sjálf-
stæði Litháens eins fljótt og unnt
er, væri lokið. Nú væri komið að
því á næstunni að núverandi ríkis-
stjórn tæki ákvörðun um framhald
málsins,“ sagði Jón Baldvin
Hannibalsson utanríkisráðherra.
Morgunblaðið í gær að þessi
ákvörðun væri staðfesting á
ákvörðun fyrrverandi ríkis-
sljórnar.
Utanríkisráðherra sagði að málið
ætti sér langan aðdraganda. Hér
væri um samstarf ríkisstjórna ís-
lands og Noregs að ræða, svo og
einkaaðila og útflutningssamtaka í
þessum löndum, til þess að minnast
landafunda íslendinga í Vestur-
heimi, í tilefni af árinu 1992, þegar
suður-evrópskar þjóðir, Spánveijar
og Portúgalar og þjóðir Suður-
Ameríku minnast landnáms Spán-
veija í Nýja heiminum. Norðmenn
og íslendingar hafa alla tíð lagt á
það áherzlu að norrænir menn hafi
fyrstir fundið meginland Ameríku,
þótt þjóðirnar hafi greint á um þjóð-
erni Leifs heppna.
„Þetta tengist ákveðnu kynning-
arátaki, m.a. í Bandaríkjunum, ekki
aðeins varðandi sögu norrænna
þjóða og landafundi, heldur einnig
almennt, varðandi samskipti Norð-
urlandaþjóða og Bandaríkjanna.
Þetta tengist meðal annars heim-
sókn forseta íslands til Bandaríkj-
anna á komandi hausti,“ sagði Jón
Baldvin Hannibalsson utanríkisráð-
herra.
Reykjavíkur og Hafnarfjarðar þar
til sérleyfið rennur út, en forsvars-
menn fyrirtækisins höfðu átt í við-
ræðum við ráðuneytið um þetta mál.
Kynning vegna afmælis Vínlandsfundar:
Ríkisstjórnin veitir 25
milljónir til verksins
Landleiðir hætta ekki
akstri til Hafnarfjarðar
LANDLEIÐIR hf. munu ekki hætta akstri almenningsvagna milli Ilafn-
arfjarðar og Reykjavíkur fyrr en sérleyfi þeirra rennur út 1. mars
næstkomandi, en fyrirtækið bafði hafði látið að því liggja að það hyggð-
ist segja sérleyfinu upp frá og með næstu mánaðamótum.
Frá þingi Kennarasambands íslan
Þing Kennarasamt
Ahersla
og verði
KENNARASAMBAND íslands telu
tryggja að laun haldi verðgildi s
megináhersla á hærri taxtalaun m<
ið verði upp herör gegn launamisré
í ályktun sem samþykkt var á þir
Svanhildar Kaaber, formanns K.I.,
ir af hálfu kennara ef ekki næst á
„Meginniðurstaða þingsins var sú
að leggja áherslu á samstarf launa-
fólks um hækkun taxtalauna og
verðtryggingu launa auk þess sem
við viljum að skólamál verði sett fram
sem almenn málefni þjóðfélagsins,
líkt og skattamál, lánamál og hús-
næðismál," sagði Svanhildur í sam-
tali við Morgunblaðið.
Hún sagði jafnframt að rík áhersla
hefði verið lögð á það að í launum
kennara verði komið til móts við þær
breytingar sem gerðar hafa verið á
grunnskólalögunum.
„Það verður að koma til móts við
þessar sífellt auknu kröfur sem búið
er að ákveða með lögum og reglu-
gerðum en ekkert hefur verið komið
til móts við í launum. Þúsundir verk-
efna hafa verið sett inn í skólana
án þess að koma nokkurs staðar til
móts við það í tíma til skólanna, eða
gera kennurum kleift að vinna þessi
verk. Það er t.d. búið að taka ákvarð-
anir um einsetinn skóla, lengdan
skóladag og heilsdagsskóla en það
er ekkert af þessu hægt að fram-
Vorleiðangur Hafr
Betrisk
landið e
SJOR við ísland er töluvert hlýrri
tíma, einkum úti fyrir Norðurlam
í ljós í árlegum vorleiðangri Hafra
inu Bjarna Sæmundssyni, þar sem
gróðurs og átu á íslenska hafsvæð
stjóri Hafrannsóknastofnunar segi
anfarin ár, en áhrif þess komi ekl
leiðangur í ágústmánuði næstkor
Aage Malmberg.
Athuganir leiðangursins voru
gerðar á 93 stöðum allt í kring um
landið, bæði á landgrunninu sjálfu
og utan þess. Auk hefðbundinna
rannsókna í vorleiðangri voru taldir
hvalir á miðunum umhverfis landið
og safnað kræklingi til mengunar-
rannsókna.
Helstu niðurstöður eru að fyrir
Vesturlandi er hlýsjórinn vel í með-
allagi heitur, 5-7 gráður. Hlýsjávar
gætti fyrir Norðurlandi austur fyrir
Siglunes, 3-5 gráða heitur, og kaldi
sjórinn var langt undan landi. Gróður