Morgunblaðið - 17.07.1994, Blaðsíða 6

6' SUNNUDÁGGJR 1-7/íJÚlá 1994
MORGUNBLAÐIÐ
ff
ERLENT
Blóðgjafir í Bandaríkjunum ekki eins öruggar og sjúklingum er talin trú um
Of lítið gert úr
áhættu blóðþega?
BAKSVIÐ
Sérfræðingar og heilbrigðisyfirvöld í Banda-
ríkjunum segja blóðgjafir nú öruggari en nokkru
sinni fyrr. Það er að vísu rétt en rannsókn banda-
ríska fréttatímaritsins US News & World Rep-
ort bendir til þess að þrátt fyrir skimun fylgi
meiri hætta blóðgjöfum en bandarískum sjúk-
lingum sé talin trú um.
BANDARÍSK kona gefur blóð. Hættan sem fylgir blóðgjöfum
í Bandaríkjunum gæti verið vanmetin og sjúklingar eru yfír-
leitt ekki varaðir við henni.
Tímaritið segir að 4.200
einingar af blóði smituðu
af veirum sem valda
lifrarsjúkdómum sleppi
í gegnum öryggisnet
blóðbanka á ári hveiju. Ennfremur
hefur David Kessler, yfírmaður
Matvæla- og lyfjaeftirlits Banda-
ríkjanna (FDA), skýrt Bandaríkja-
þingi frá því að árlega sleppi einn-
ig 90 til 460 einingar með HIV-
veiruna, sem veldur alnæmi, til
sjúklinga. Þá eru líkurnar á of-
næmisviðbrögðum við blóðgjöfum
einn á móti 25.
Mörgum þeirra sem fá smitað
blóð er ekki greint frá því og svo-
kallaðar „afturkallanir" á hættu-
legu blóði, oft mánuðum og jafn-
vel árum eftir að blóðbankarnir
fengu það, skila ekki tilætluðum
árangri.
Líkurnar á smiti minnka
Rannsókn US News & World
Report leiddi meðal annars í ljós
að bandarískir blóðbankar vita af
því að rúmlega 100.000 einstakl-
ingar kunni að hafa fengið blóð
með veiruna sem veldur hepatitis
C - sem getur leitt til ólæknandi
lifrarsjúkdóms - en hafa ekki
varað þá við því.
Bandaríkjamenn hafa lengi álit-
ið blóðgjafír öruggari en þær eru
í raun. Bandaríski Rauði krossinn
og tvenn samtök blóðbanka gáfu
til að mynda út sameiginlega yfír-
lýsingu árið 1983 þar sem því var
haldið fram að líkurnar á því að
smitast af HlV-veirunni, sem veld-
ur alnæmi, vegna blóðgjafa væru
einn á móti milljón. í reynd voru
líkurnar á þessu einn á móti 660
og allt að einn á móti 25 í borgum
eins og San Franeisco, þar sem
alnæmi er algengt. Líkurnar á
smiti af veirunni sem veldur hepat-
itis C voru allt að einn á móti
sex, samkvæmt skýrslu frá árinu
1985.
Áratug síðar hafa bættar
prófanir minnkað líkumar á HIV-
smiti vegna fjögurra eininga blóð-
gjafa, sem eru algengastar, í einn
á móti 11.000-59.000. Líkurnar á
hepatitis C-smiti eru nú um einn
á móti 900.
Bandarískir blóðbankar fá því
sem næst allt sitt blóð frá sjálf-
boðaliðum þótt plasmastöðvar,
sem safna aðeins blóðvökva, greiði
blóðgjöfum enn 10-15 dali. Blóð-
vökvinn er yfirleitt notaður til að
framleiða Iyf eins og ónæmis-
glóbúlín sem drepa veirur.
Skráðum mistökum fjölgar
Þrátt fyrir framfarir í öryggis-
málum eiga mistök sér enn stað.
Sökudólgarnir eru læknar,
hjúkrunarfræðingar, starfsmenn
blóðbanka sem fást við æ háþró-
aðri prófanir og sjálfboðaliðar sem
skima blóðið. Ein slæm eining
getur smitað marga þar sem blóð-
inu er yfírleitt skipt í rauðkom,
blóðvökva og blóðflögur.
Frá árinu 1989 hefur skráðum
mistökum fjölgað mikið. Matvæla-
og lyfjaeftirlitið skráði um 1.000
mistök eða slys hjá blóðbönkum á
viðmiðunarárinu sem lauk 30.
september 1989. Þremur árum
síðar voru þessi tilvik komin upp
í 10.456 og árið eftir tæp 9.000.
Ástandið hefur ekki batnað eft-
ir það. í mars á þessu ári, þegar
viðmiðunarárið var hálfnað, voru
mistakatilvikin orðin 4.615. Frá
árinu 1990 hafa alls 29.568 mi-
stök verið skráð.
Ein af hugsanlegum ástæðum
þessarar fjölgunar gæti verið sú
að blóðbankamir hafí tekið sig á
við að skýra stofnuninni frá mis-
tökum sínum. Á hinn bóginn gætu
vandamálin við blóðgjafír einnig
verið stórlega vanmetin í opinber-
um skýrslum. í Bandaríkjunum
eru um 2.400 blóðbankar og
margir þeirra flytja ekki blóð milli
ríkja þannig að þeir þurfa ekki
að vera skráðir hjá Matvæla- og
lyfjaeftirlitinu eða skýra því frá
mistökum eða vandamálum sem
upp kunna að koma. Þessir blóð-
bankar safna aðeins um 10% þess
blóðs sem notað er við blóðgjafír
í Bandaríkjunum en talið er þeir
séu sekir um stóran hluta alvar-
legu mistakanna.
Philip Lee, yfirmaður Opinberu
heilbrigðisþjónustunnar, segir
fjölgun skráðra mistaka vísbend-
ingu um að öryggi sé ábótavant
hjá blóðbönkunum. Að minnsta
kosti fjórðungur allra blóðbanka
Bandaríkjanna og þriðjungur blóð-
banka Rauða krossins hafi brotið
öryggisreglur Matvælá- og lyfja-
eftirlitsins.
Blóðbankar Rauða krossins eru
taldir helsta áhyggjuefnið. Á árun-
um 1988-93 skráði Matvæla- og
lyijaeftirlitið rúmlega 2.500 brot
á öryggisreglunum hjá blóðbönk-
um hjálparstofnunarinnar.
Matvæla- og lyfjaeftirlitið náði
dómsátt við Rauða krossinn í maí
í fyrra um að blóðbankarnir gerðu
ráðstafanir til að bæta öryggið en
þeir hafa verið sakaðir um að
hafa ekki staðið við sáttina.
Blóð afturkallað of seint
Margir mánuðir geta liðið þar
til mistökin uppgötvast. Gögn
FDA frá árinu 1989 benda til þess
að rúmlega 300 dagar líði að
meðaltali frá því mistök eiga sér
stað í blóðbönkunum og þar til
stofnuninni er greint frá þeim.
Stundum líða jafnvel mörg ár.
Eftirlitsmenn sem könnuðu gögn
Rauða krossins í fyrra uppgötvuðu
til að mynda fjórar einingar af
blóðvökva, sem var með HlV-smit
og notað á árunum 1985-87. Rauði
krossinn segir að tvær þeirra hafí
verið notaðar til að búa til
blóðprufuefni sem ekki eru notuð
við blóðgjafír. Hinar tvær eining-
arnar voru notaðar í lyf.
Þegar blóð er afturkallað er það
yfirleitt of seint; í um 90% tilvika
hefur blóðið þegar verið notað.
Ekki varað við hættunni
í Bandaríkjunum fá fjórar millj-
ónir manna blóðgjafír á ári hverju
og miðað við þann mikla fjölda
eru líkurnar á smiti ekki miklar.
Heilbrigðisyfirvöld segja að aðeins
sé vitað um 29 manns sem hafí
fengið alnæmi í Bandaríkjunum
frá því blóðskimun hófst árið 1985
og blóðbankarnir vísa oft til þeirr-
ar tölu. Hún nær þó ekki yfir‘þá
sem hafa smitast af HlV-veirunni
en hafa ekki enn fengið alnæmi.
Smitist 90-460 manns af veirunni
á ári hverju, eins og yfirmaður
FDA áætlar, hafa 810-4.140 feng-
ið HlV-smitað blóð frá 1985.
Sérfræðingar telja ennfrémur
að rúmlega 100.000 blóðþegar
kunni að hafa fengið veiruna sem
veldur hepatitis C - og fæstir
þeirra vita af því.
Þetta mál snýst þó ekki aðeins
um tölfræði heldur einnig um
hreinskilni við sjúklinga. Margir
sjúklingar á bandarískum sjúkra-
húsum eru ekki varaðir við hætt-
unni sem fylgir blóðgjöfum. Og
aðeins eitt af hverjum átta sjúkra-
húsum óskar eftir sérstöku sam-
þykki sjúklinganna fyrir blóðgjöf-
unum.
Elsta myndin af Abra-
ham Lincoln fundin?
New York. Reuter.
FUNDIST hefur ljósmynd, sem
sumir telja vera elstu myndina, sem
vitað er um, af Abraham Lincoln,
forseta Bandaríkjanna. Er því um
mjög merkilegan fund að ræða en
myndin var tekin með Daguerreað-
ferð í árdaga ljósmyndunarinnar,
snemma á fímmta áratug síðustu
aldar.
Myndin var í eigu Alberts Kapl-
ans, verðbréfasala í New York, en
hann keypti hana af safni í borg-
inni 1977. Var franskur skurðlækn-
ir og sérfræðingur í að endurgera
útlit manna eftir höfuðbeinunum
einum saman fenginn til að dæma
um myndina og eftir rannsóknir á
15 þekktum myndum af Lincoln
sagði hann engan vafa leika á, að
um væri að ræða þennan fræga
forseta Bandaríkjanna.
Frá þessu var skýrt í tímariti,
sem fjallar um réttarlæknisfræði,
en þar segir einnig Grant Romer,
sérfræðingur í elstu ljósmyndunum,
að um sé að ræða ameríska Dagu-
erremynd frá því skömmu eftir
1840 en telur samt útilokað að
sanna, að myndin sé af Lincoln.
Til er önnur mynd, sem sögð er
vera af Lincoln, hugsanlega tekin
1843 og gæti því verið eldri en
Kaplan-myndin. Þeir, sem eiga
hana, halda þvi Iíka fram, að hún
sé elst og segja þörf á miklu meiri
rannsóknum á Kaplan-myndinni.
Elsta Lincoln-myndin, sem enginn
vafí leikur á um, er hins vegar frá
1848 þegar hann var 39 ára gamall.
Kaplan vill ekki setja myndina
sína á safn og segir, að á Daguerre-
mynd verði helst að halda í höndun-
um, þannig megi næstum fínna
fyrir návist fyrirmyndarinnar. Telur
hann myndina best komna hjá for-
seta Bandaríkjanna hveiju sinni.
Kcutcr
ER þetta mynd af Abraham Lincoln rúmlega þrítugum?
Nýtt um fjár-
mál Clintons
Washington. Daily Telegrraph.
NÝTT mál er komið upp varðandi
fjármál Bills Clintons, forseta
Bandaríkjanna, er hann var ríkis-
stjóri í Arkansas. Sagt er, að hann
hafí fengið 14,8 milljónir kr. að
láni hjá banka, sem vinur hans
átti, til að kynna áætlanir sínar
og síðan stofnað nokkra reikninga,
sem stuðningsmenn hans gátu lagt
inn á og endurgreitt þannig lánið.
Átti þetta sér stað um miðjan
síðasta áratug og er gagnrýnt fyr-
ir að bera keim af pukri og hugsan-
lega .fyrir að vera tilraun til að
sneiða hjá lögum, sem eiga að
draga úr áhrifum einstakra gef-
enda eða þrýstihópa á stjórnar-
stefnuna. Talið er raunar, að al-
gengt sé að bandarískir stjórn-
málamenn hafi þennan hátt á en
það er lítil huggun fyrir Clinton
eins og ástatt er. Kom þetta fram
við Whitewater-rannsóknina á
fjármálum forsetahjónanna.
m
S
L
m
m
i
i
c
€
€
i
I
I
1
I
I
t
I
f
t
c
.
I