Morgunblaðið - 17.07.1994, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 17. JÚLÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Ichiroo Ozawa ritar bók um breytingar á stefnu japanska ríkisins
JAPÖNSKU forsætisráðherrarnir Hosokawa og Hata ásamt Ozawa.
Madurinn á
bak viö t jöldin
eftir Benedikt Stefánsson í Tókýó.
EITT af sérkennum japansks
brúðuleikhúss, bunraku, er að þrír
svartklæddir menn stjórna hverri
brúðu á sviðinu. Áhorfandinn horfir
á brúðuna en getur ekki leitt hjá
sér stílhreinar og agaðar hreyfíngar
stjórnendanna. Japönsk stjórnmái
virðast oft á tíðum lúta sömu lög-
málum. Forsætisráðherra kemur
fram fyrir hönd ríkisstjórnarinnar,
en áhorfendur vita mætavel að hin-
ir eiginlegu valdhafar leynast bak
við tjöldin. Að mati flestra sem
fylgjast með japönskum stjórnmál-
um hefur Ichiroo Ozawa verið mað-
urinn á bak við forsætisráðherra
umbótaflokkanna, Morihiro Hosok-
awa og Tsutomu Hata.
í haust verður gefin út á Vestur-
löndum í enskri þýðingu bók sem
Ozawa gaf út í Japan fyrir þing-
kosningarnar á síðasta ári undir
heitinu „Áætlun um endurskipu-
lagningu Japans“. Bókin er að
mati margra ein metnaðarfyllsta
áætlun sem starfandi þingmaður
hefur lagt fram um breytingar á
stjórnarháttum og stefnu japanska
ríkisins síðari ár.
Til þess að hrinda hugmyndum
sínum í framkvæmd þarf Ozawa
að ná lykilstöðu í stjórnmálum
landsins. í því skyni hefur hann
unnið sleitulaust aÁþví að sameina
umbótaöfl á þingi í eitt bandalag.
Aðspurður hefur Ozawa neitað því
að hann ætli sér síðar embætti for-
sætisráðherra. Þessi fullycðing hef-
ur ekki verið vefengd, því þótt
Ozawa vilji auka vöid embættisins
hefur hann sjálfur kosið að leika
hlutverk þess sem forsætisráðherra
á allt að launa.
VaWatafl í flokki frjálslyndra
Japanskir fjölmiðlar gripu fyrst
til enska orðsins „kingmaster" eða
þess sem drottnar yfir konunginum
til að lýsa veldi Kakuei Tanaka,
eins vinsælasta stjórnmálamanns
landsins eftir seinna stríð. Tanaka
lét af embætti forsætisráðherra
árið 1974 í kjölfar mútuhneykslis
sem kennt er við Lockheed-flug-
vélaverksmiðjurnar. Seinni hluta
áttunda áratugarins vann hann
hinsvegar hörðum höndum að því
að endurheimta fyrri stöðu innan
Ftjálslynda lýðræðisflokksins.
Masayoshi Oohira, Zenku Susuki
og Yasuhiro Nakasone sem fóru
með embætti forsætisráðherra á
árunum 1978-87 áttu allir Tanaka
stólinn að launa.
Þegar Nakasone neyddist til að
láta af völdum afhenti hann höfð-
ingja valdamestu fylkingarinnar
innan flokksins, Noburo Takeshita,
embætti forsætisráðherra. Takesh-
ita var flæktur í Recruit-mútumál-
ið, hrökklaðist því frá tveimur árum
síðar en afhenti lærisveini sínum,
Sosuke Uno, embættið. Sá sagði
af sér tveimur mánuðum síðar eftir
að flokkurinn beið afhroð í kosning-
um til efri deildar þingsins. Takesh-
ita, sem nú var orðinn „kóngsdrott-
inn“ í flokknum færði Toshiki Kaifu
embættið. Eftir kosningarnar 1992
raðaði Takeshita-fylkingin sér hins-
vegar að baki Kiichi Miyazawa.
Síðastliðið sumar kom til upp-
reisnar í þingflokki Fijálslyndra
lýðræðissinna. Stjórnarandstaðan
bar fram vantrauststillögu í þing-
inu, hópur stjórnarþingmanna klauf
sig úr flokknum og tryggði fall
stjórnar Miyazawa.
Umbótasinnar taka völdin
Áhrifamesti þingmaðurinn í hópi
uppreisnarmanna var. Ozawa, sem
hóf feril sinn í ftokknum undir hand-
arjaðri Tanaka og gekk síðar Tak-
eshita á hönd. Ozawa hafði látið
af stuðningi við Takeshíta og fór
fyrir hópi umbótasinnaðra þmg-
manna. Þegar klofningur kom upp
í flokknum síðastliðið sumar beið
hann ekki boðanna og stofnaði
ásamt Tsutomu Hata og 42 þing-
mönnum Endurreisnarflokkinn.
Að kosningunum loknum stóðu
þrír flokkar undir forsæti fyrrum
þingmanna Fijálslynda lýðræðis-
flokksins uppi sem sigurvegarar,
Endurreisnarflokkurinn, Nýflokkur
Morihiro Hosokawa og Framheiji
undir forystu Masayoshi Takemura.
Þeir mynduðu stjórn ásamt Siðgæð-
isflokknum og sósíalistaflokkunum
þremur, undir forsæti Hosokawa.
Endurreisnarflokkurinn var frá
upphafi leiðandi afl í samsteypu-
stjórninni. Fyrstu merki þess hversu
háður Hosokawa var leiðsögn og
völdum Ozawa voru vinslit hans og
Takemura, en þeir höfðu verið nán-
ir samheijar. Fljótlega fóru ráðherr-
ar og þingmenn stjórnarflokkanna
að kvarta opinberlega undan ofríki
Ozawa.
Ozawa leikur af sér
Um áramót tók að halla undan
fæti. Þingmenn Fijálslynda Iýðræð-
isflokksins sóttu að forsætisráðherr-
anum úr öllum áttum vegna vafa-
samra lánaviðskipta. Hosokawa
sagði af sér í apríl og Hata, formað-
ur Endurreisnarflokksins, var kjör-
inn forsætisráðherra í þinginu. En
sama dag og Hata átti að taka við
embætti lék Özawa slæman afleik.
Ozawa hafði lengi stefnt að því
að sameina umbótasinna í einum
flokki. Eftir að Hata hafði tryggt
sér stuðning sömu flokka og áður
mynduðu samsteypustjórnina beið
Ozawa ekki boðanna. Fjölmiðlum
var tilkynnt að aðilar samsteypu-
stjórnarinnar, að sósíalistum und-
anskildum, hefðu myndað kosn-
ingabandalag. Tomiichi Murayama
formaður Sósíalistaflokksins brást
ókvæða við og tilkynnti samdægurs
að þiagmenn flokksins Iétu af
etuðningi við stjórnina.
Minnihlutastjórn Hata var ekki
spáð langlífi, enda féll hún í lok
júní þegar Sósíalistaflokkurinn
hafði lýst stuðningi við vantrausts-
tillögu Frjálslynda lýðræðisflokks-
ins. Eina von umbótasinna var að
laða sósíalista aftur til fylgis við
stjórnina. Þegar það mistókst sneri
Ozawa sér til Kaifu, sem var tilbú-
inn að segja skilið við Fijálslynda
lýðræðisflokkinn. Samsteypustjórn-
in studdi Kaifu til embættis forsæt-
isráðherra en Fijálslyndir hölluðu
sér að Murayama og fóru með sig-
ur af hólmi. Stjórn Frjálslynda lýð-
ræðisflokksins, Sósíalistaflokksins
og Framheija þykir slíkur óskapn-
aður að einum þingmanni varð að
orði að Ozawa hefði ekki getað
gert betur til að stuðla að sundr-
ungu.
Sameining flokkanna
markmiðið
Þegar samsteypustjórnin var
mynduð réð Ozawa meira en 120
þingmönnum. 'Að þessu leyti stóð
hann fyllilega jafnfætis Tanaka og
Takeshita þegar þeir voru á hátindi
frægðar sinnar. Staðan er í megin-
atriðum sú sama og á valdatíma
þeirra, þá fór baráttan fram milli
fylkinga innan Fijálslynda lýðræð-
isflokksins en nú hafa sumar fylk-
inganna stofnað eigin flokka.
Oddvitar stjórnarandstöðuflokk-
anna hafa komið saman undanfarna
daga til viðræðna um myndun kosn-
ingabandalags á nýjum forsendum.
Helsti ásteytingarsteinninn virðist
enn vera hræðsla fyrrum samstarfs-
flokka við metnað og áhrif Ozawa.
Nýflokkur Hosokawa leitar nú hóf-
anna um stofnun smærra bandalags
án þátttöku Endurreisnarflokksins
hjá Sameinuðum lýðræðissinnuðum
sósíalistum og hópi þingmanna sem
klufu sig úr Fijálslynda lýðræðis-
flokknum fyrr í vor. Ozawa hefur
hinsvegar lagt snörur sínar fyrir
Kaifu, sem hann hefur boðið for-
mennsku í bandalaginu og þá þing-
menn Fijálslynda lýðræðisflokksins
og Sósíalistaflokksins sem hafa ver-
ið hallir undir stefnu umbótasinna.
Japanskir kjósendur virðast tví-
stígandi í afstöðu til Ozawa. Hug-
myndir hans um umbætur í stjórn-
og félagsmálum falla í góðan jarð-
veg, en baktjaldamakk hans vekur
gremju margra. Ozawa er í senn
fulltrúi fortíðar og framtíðar,
áhrifamaður sem forðast sviðsljósið
en ætlar sér aðalhlutverk í mótun
lands og þjóðar. Sú staða sem nú
er komin upp í japönskum stjórn-
málum á sér enga hliðstæðu síðast-
liðin 40 ár. Þrátt fyrir að Ozawa
hafi mótað nýjar leikreglur er ljóst
að hann hefur ekki séð fyrir endann
á þessari skák.
Gluggad i
bók Oiawfl
Japanar
þurfa aó
axla
meiri
ábyrgd
í BÓKINNI „Áætlun um endur-
skipulagningu Japans", lýsir
Ichiroo Ozawa þeirri skoðun
sinni að löngu sé tímaþært að
Japanar axli þá ábyrgð sem
fylgir því að vera annað stærsta
efnahagsveldi heims. Hann tel-
ur tímabært að endurskoða 9.
grein stjórnarskrárinnar sem
bannar aðgerðir japanskra her-
sveita á erlendri grund, þannig
að þær geti tekið fullan þátt í
starfsemi friðargæslusveita
Sameinuðu þjóðanna. Einnig
vill Ozawa styrkja samstarf
Japans og annarra Asíuríkja,
til að tryggja velsæld og frið í
álfunni. Hann leggur þunga
áherslu á samvinnu Bandaríkj-
anna og Japans á sviði örygg-
is-_og efnahagsmála.
I bókinni lýsir Ozawa þeirri
skoðun að Japanar búi í senn
við ofstjórn embættismanna og
dugleysi stjórnmálamanna sem
hafi í reynd firrt sig ábyrgð á
stefnu ríkisvaldsins. Aukið
sjálfstæði einstaklingsins og
frelsi til athafna er að mati
Ozawa ein af forsendum þess
að Japan geti orðið „eðlileg
þjóð“ eins og hann kemst að
orði.
Embættismenn við
stjórnvölinn
Ozawa telur að ráðherra í
japönsku ríkisstjórninni sé ekki
annað en leppur embættis-
manna sem hann á að stjórna.
Hann tekur því undir þá full-
yrðingu margra erlendra sér-
fræðinga um málefni Japans,
að embættismenn fari í reynd
með stjórn landsins. Ozawa vill
auka Völd forsætisráðherra og
jafnframt ábyrgð á stjórnar-
stefnunni. Ákvarðanir verði að
taka í fámennum hópi á æðstu
stöðum, í stað þess að hvert
ráðuneyti fylgi eigin stefnu án
leiðsagnar ríkiastjómarínnar
eða ferystu ráðherra.
Ozawa ver lokakafla bókar-
innar til að útskýra fimm
stefnumál sem stjórnmálamenn
verði að trygjga framgang á
næstu árum. Efst á blaði er
að draga úr áhrifum og að-
dráttarafli Tókýóborgar, þar
næst afnám hafta, lausn undan
oki vinnuþrælkunar, og jafn-
rétti óháð kyni og aldri. Að
lokum vill Ozawa auka vægi
einstaklingsins á kostnað stór-
fyrirtækjanna sem setið hafa í
öndvegi við mótun stefnu í
efnahags- og félagsmálum.