Morgunblaðið - 17.07.1994, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 17. JÚLÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Kristinn
UMSVIF,
UTAN KVOTA
msKsmmotmiF
ÁSUNNUDEGI
► JÓN SIGURÐARSON framkvæmdastjóri Fisk-
afurða hf. er fæddur í Reykjavík 1952. Hann lauk
stúdentsprófi frá MA 1972, prófi í efnaverkfræði við
Danmarks Ingeniör Akademi 1977 og námskeiði í
stjórnun við International Management Institute í
Genf 1984. Hann varð framkvæmdastjóri Plastein-
angrunarhf. 1977-79, aðstoðarframkvæmdastjóri
iðnaðardeildar SÍS, sútunar, 1979-80 og fram-
kvæmdastjóri sömu deildar 1980-85. Framkvæmda-
stjóri Álafoss hf. 1987-89 og Fiskafurða hf. frá 1989.
eftir Guðna Einarsson
Jón Sigurðarson hefur haslað
sér völl í fiskviðskiptum utan
kvótakerfisins og náð þar
eftirtektarverðum árangri.
Hann er brautryðjandi í verslun
með sjófrystan fisk af rússneskum
togurum. Þeir eru fáir, að minnsta
kosti hér á landi, sem hafa viðlíka
reynslu og Jón í viðskiptum við
Rússa. í viðskiptum við Rússa
skipta persónuleg tengsl miklu
máli, að sögn Jóns. Hann á margar
viðskiptaferðir til Rússlands að baki
og næsta ferð hans þangað verður
sú sextugasta á fjórtán árum. Jón
fór fyrst í austurveg í verslunarer-
indum á vegum SÍS og átti þá við-
skipti við ríkisverslunina, seldi
málningu, ullarvörur og mokka-
skinn. Nú eru þessi tvö stórveldi,
Sambandið og rússneska ríkisversl-
unin, liðin undir lok. Hin síðari ár
hefur Jón farið til Rússlands á veg-
um Fiskafurða hf. í þeim erindum
að kaupa fisk og semja um þjón-
ustu og viðgerðir á rússneskum
skipum á íslandi.
„Lítið-stórt“ fyrirtæki
Fyrirtækið Fiskafurðir hf. var
stofnað 1981 af Pétri Péturssyni
forstjóra og tengdaföður Jóns Sig-
urðarsonar. Jón segir að Fiskafurð-
ir hf. sé eitt margra „lítilla-stórra"
fyrirtækja sem versla með sjávaraf-
urðir við hliðina á stóru sölusamtök-
unum. „Ég held að þessi minni fyrir-
tæki séu nauðsynleg við hliðina á
stóru fyrirtækjunum, sem við erum
ákaflega hreykin af, og veiti þeim
bæði nauðsynlegt aðhald og sam-
keppni,“ segir Jón.
Skipta má viðfangsefnum Fiskaf-
urða hf. í þijú meginsvið. Fyrst er
að nefna útflutning á fiskimjöli og
lýsi úr loðnu og síld. Lifrarlýsis-
vinnsla og útflutningur er annar
stór þáttur í rekstrinum. Fyrirtækið
á lýsisverksmiðju í Þorlákshöfn og
framleiðir meðalalýsi undir vöru-
merkinu Eyjalýsi, einnig er lýsi
keypt af öðrum framleiðendum.
Lýsið er bæði selt úr landi í tönkum
og í neytendaumbúðum innanlands
og til útlanda. Þriðja rekstrarsviðið
snýr að fiskviðskiptum við Rússa.
Hjá Fiskafurðum hf. eru unnin sex
ársverk og að auki fjögur ársverk
í lýsisvinnslunni í Þorlákshöfn. í
fyrra var útflutningsvelta Fiskaf-
urða hf. tæplega 1,6 milljarðar
króna, til viðbótar voru töluverð
umsvif vegna rússafísks sem var
umskipað hér til annarra landa.
Fiskafurðir hf. urðu fyrstar til
að kaupa sjófrystan fisk af Rússum
hingað til lands árið 1992. Rússar
hafa haft þann háttinn á að hausa,
slægja og heilfrysta bolfísk um borð
í frystitogurunum. Þessi vinnsluað-
ferð hentar prýðilega fyrir frekari
vinnslu í landi. Innflutningur á físki
sem unninn er með þessum hætti
hefur vaxið og skapar vinnu fyrir
Qölda fólks hér á landi. „Við vissum
að Norðmenn voru farnir að stunda
þetta í stórum stíl og á sama tíma
var verið að skerða kvótann," segir
Jón. „Mér fannst augljóst að íslend-
ingar ættu að kaupa fisk af Rússum
til að nýta framleiðslutækin sem
hafa verið vannýtt hér á landi.“
Fiskafurðir hf. keyptu í fyrra um
7.000 tonn af rússaþorski. Hann
var að hluta seldur hér á Iandi og
að hluta annarra landa, mest til
Kanada.
Það eru fleiri en Fiskafurðir hf.
sem höndla með rússaþorsk, enda
er hér um að ræða vöru sem er
auðseljanleg á alþjóðlegum mark-
aði. Fiskafurðir hf. eiga milliliðalaus
viðskipti við rússnesku útgerðirnar
og það heyrir til undantekninga ef
keypt er í gegnum umboðsaðila í
öðru landi. Fiskafurðir hf. hafa
rússneskan túlk í hlutastarfi til að
auðvelda samskiptin. „Ég tel að
þegar til lengri tíma er litið hafí
Islendingar afar mikið að sækja í
þessi viðskipti við Rússa og álít að
við eigum að efla okkar viðskipti
við þá eftir mætti,“ segir Jón. „Okk-
ar aðalkeppinautar verða Norð-
menn en við eigum að vera ófeimn-
ir við þá samkeppni. Þegar kemur
að veiðum höfum við meira að
kenna Rússum en nokkur önnur
þjóð. Við erum afkastamiklir veiði-
menn og kunnum að veiða á norð-
lægum miðum.“
„Þegar ég skipti um starfsvett-
vang og fór að vinna við sjávarút-
veg vildi ég ólmur nýta mér þekk-
ingu mína á Rússlandi og sambönd
sem ég hafði þar. Það hittist svo
vel á að einmitt á sama tíma urðu
viðskipti frjáls þar í landi,“ segir
Jón um tildrög þess að hann fór
að kaupa rússafisk. Rússneskt
efnahagslíf hefur gengið í gegnum
stórtækustu einkavæðingu sem
sögur herma. Að sögn Jóns hefur
meira verið einkavætt í Rússlandi
undanfarin tvö ár en á liðnum ára-
tug á Vesturlöndum. Viðskiptalífíð
er að slíta barnsskónum og stendur
að ýmsu leyti völtum fótum. Við-
skiptalöggjöf á borð við þá sem
veitir íslensku viðskiptalífi aðhald
er ekki enn til í Rússlandi. Af þess-
um sökum segir Jón að fyllstu að-
gát verði að hafa í öllum viðskipt-
um. Aðalviðskiptavinir hans eru í
Murmansk og hafa reynst traustir
og áreiðanlegir. í Murmansk ríkir
meiri stöðugleiki en í stóru borgun-
um sunnar í landinu þar sem að-
skiljanlegar mafíur reyna að sölsa
undir sig viðskiptalífið.
Allt stendur þetta til bóta að
sögn Jóns. Hann leggur áherslu á
að Rússland muni láta til sín taka
í vaxandi mæli á flestum sviðum
viðskipta. Því sé mikilvægt fyrir
íslendinga að byggja upp traust
sambönd í Rússlandi og efla jákvæð
samskipti.
Jón sá að fiskviðskiptin mátti
þróa enn frekar báðum aðilum til
hagsbóta. „Rússnesku fiskiskipin
voru á ýmsan hátt vanbúin miðað
við vestrænar kröfur, veiðiafköst
minni og meðferð hráefnisins í
ýmsu ábótavant.“ Jón segir að
Rússar hafí verið fljótir að átta sig
á samhengi vörugæða og verðs á
fijálsum fiskmörkuðum. Frá því
1992 hafí orðið mikil framför hjá
þeim varðandi meðferð hráefnisins
og hreinlæti um borð í skipunum.
Hann samdi við viðskiptavin sinn í
Murmansk um að greiða hluta
físksins með endurbótum og við-
gerðum á togurum útgerðarinnar
hér á landi. I fyrra voru vinnslu-
dekk endurnýjuð og færð til nútíma-
tækni í fímm togurum, var Stál-
smiðjan í Reykjavík fengin til að
annast breytingarnar. Þetta verk
kostaði alls tæpar 2,5 milljónir doll-
ara (170 milljónir kr.).
Barentshaf - f sland
Jón segir að sífellt fleiri frystihús
séu farin að vinna rússaþorsk og
nokkur byggi alla vinnslu sína á
honum. Markaðurinn fyrir tvífryst-
an fisk ræður vaxtarmöguleikunum
en hann þróast býsna ört. Þessi
viðskipti hafa þróast á þann veg
að hafnar eru reglulegar siglingar
með sjófrystan fisk af miðunum
norður í Barentshafi og til íslands.
Fiskafurðir hf. hafa tekið á leigu
rússneskt flutningaskip, Alexandr-
itovíj, í þessum tilgangi og er það
nú á leið til landsins í sinni þriðju
ferð með yfír 300 tonn af fiski.
Með þessu vinnst að veiðiskipin
sleppa við langa siglingu og geta
keypt ódýrari olíu í Noregi eða
heimahöfn en fæst hér. Þessar sigl-
ingar skapa einnig meiri festu og
tryggja jafnt framboð hér á landi
af rússaþorski að sögn Jóns.
íslendingar hafa ekki nýtt þenn-
an físk til salfískvinnslu í neinum
mæli en Jón segir að Norðmenn
hafi saltað óhemju mikið af rússa-
þorski og notað hann til að taka
af okkur saltfískmarkaði. Þarna
verðum við að spyrna við fótum.
Hann vonar að íslenskir saltfisk-
verkendur geti tekið verulegt magn
af rússafíski í verkun og selt á sín-
um mörkuðum.
Stórveldi í sjávarútvegi
Rússar eiga stóra landhelgi í
Barentshafi og mikil fiskveiðirétt-
indi. í ár mega þeir veiða þar 330
þúsund tonn af þorski, 60 þúsund
tonn af ýsu og ótakmarkað af
rækju. Miklir möguleikar eru van-
nýttir á grunnslóð því Rússar eiga
lítinn bátaflota. Togaraflotinn er
kominn til ára sinna og saman-
stendur að mestu af stórum skipum
sem hugsuð eru til úthafsveiða.
Þannig eru aðeins fá skip undir 55
metra lengd. „Rússland á eftir að
verða stórveldi á bolfískmörkuðun-
um. Nokkur ár til viðbótar verða
þeir hráefnisútflytjendur og við eig-
um að notfæra okkur það á meðan
það varir, en líkt og við ætla þeir
að þróa veiðar sínar og vinnslu,
bæði á sjó og landi,“ segir Jón.
„Þeir verða samkeppnis- eða sam-
starfsaðili okkar. Ég er þeirrar
skoðunar að íslendingar eigi að
hafa mikið samstarf við Rússa. Við
eigum að reyna að taka þátt í upp-
byggingu þeirra með því að flytja
út þekkingu okkar á veiðum og
vinnslu, vélar og tæki. Við eigum
einnig að hjálpa þeim að komast inn
á markaðina eftir því sem þetta
þróast hjá þeim.“ Jón segir að það
þýði ekkert að hugsa á þeim nótum
að ekki eigi að hjálpa mögulegum
samkeppnisaðilum. „Þeir munu
komast þetta á endanum, þótt leið-
in verði grýtt, það er farsælla að
að styðja þá en standa hjá.“
Rússar hafa haldið togurum sín-
um til veiða um öll heimsins höf.
Meðan ráðstjórn var við lýði fór
aflinn til neyslu innanlands en nú
er orðin breyting á. „Þeir eru tölu-
vert miklar fiskætur," segir Jón.
„Staðreyndin er hinsvegar sú að
þeir hafa ekki lengur efni á að borða
allan þennan dýra físk. Nú vilja
þeir selja dýrari tegundirnar og
kaupa í staðinn ódýrara sjávarfang.
Neysluvenjur þeirra eru líka tiilu-
vert aðrar en okkar. Mörgum Russ-
um finnst merkilegra að borða síld
en þorsk og ef þeir geta í ofanálag
aflað sér gjaldeyris með því að
skipta þorski fyrir síld þá er þetta
kjörið fyrirkomulag. Þetta er eigin-
lega kjaminn á bakvið viðskiptin
með rússaþorskinn."
Jón segir Rússa vilja fá að kaupa
físktegundir á borð við loðnu og
síld „yfir borðstokkinn" við ísland.
Þá er afli veiðiskipa færður beint
um borð í vinnsluskip og unninn
þar. Fyrir þetta vilja Rússar greiða
með bolfiski sem yrði unninn frekar
hér. Jón segir Rússa eiga töluverð
viðskipti af_ þessu tagi bæði við
Norðmenn, Ira og Skota. „Eflaust
eru þeir til sem mótmæla þessu á
þeirri forsendu að verið sé að taka
f
)
i
I
i
r
!
!
[
í
í
I
I
í
i
í
t
i
!
i